XIX asrda paydo bo‘lgan yangi maktab “Yosh grammatikachilar” deb atalib,
ular birinchi marta tillarda doimiy o‘zgarishlar bo‘lib turishini kashf etganlar. Ular
tovush o‘zgarishlarining ma’lum turi tasodifiy emasligini qayd etishadi, ammo bu
o‘zgarishlar juda ko‘p so‘zlarda namoyon bo‘ladi ( masalan, /p/ > /f/). Shuningdek,
bugungi kundagi ayrim shakllarni til taraqqiyotining ma’lum bir davridagi tovush
104
o‘zgarishlarini aniqlash orqali dastlabki holatidan ajratib olish mumkin. “Yosh
grammatikachilar” tomonidan analogiya konsepsiyasi ishlab chiqiladi: tilar
doimiyligiga yordam beruvchi va undagi tartibsizliklarni chetlashtiruvchi jarayon –
juda muhim mexanizm bo‘lib, biz tildagi odatiy tovush o‘zgarishlari bilan noodatiy
(morfologiyada qayd etilgan) tovush o‘zgarishlarini bilishimiz kerak. Yosh
grammatikachilar tovush o‘zgarishlarini tabiat qonunlariga ko‘ra qiyoslaydilar va
istisno holatlar uchun izoh topishga harakat qilganlar.
Keyinchalik ba’zi tilshunoslar tilni o‘zgaruvchanligini izohlashning boshqa
yo‘llarini topadilar. Tilshunoslikning strukturalizm maktabi (XX asr boshlari) tildagi
barcha elementlarni o‘z o‘rnida sistema holatida o‘rganishni boshlab beradilar.
Tildagi bir elementning o‘zgarishi butun sistemaga ham ta’sir qiladi.
Strukturalistlarni til sistemasida sodir bo‘ladigan alternativ o‘zgarishlar
ko‘proq qiziqtirgan. Shunday tovush o‘zgarishlaridan biri ikki fonemaning bir
fonemaga o‘tishi yoki bir fonemaning xuddi shunday o‘zgarish bilan tilda mavjud
bo‘lgan boshqa fonemaga o‘tishi kabilar. Masalan, wh (which) tovush kombinatsiyasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
