Alisher Navoiyning hayoti va ijodi. Reja

"Ajab ermas" muxammasi. Zavqiy g'azal bilan bir qatorda muxammasning ham nodir namunalarini yozib qoldirdi. Uning muxammaslari teran ijtimoiy-siyosiy, falsafiy, ishqiy mazmunda. "Ajab ermas" muxammasi asarlari orasida ijtimoiy mohiyati, mavzu va unda ilgari surilgan g'oya jihatidan ajralib turadi, Muxammas 4 band, 20 misradan iborat. 1916-yil voqealarini ziyraklik bilan kuzatgan shoir uning ichki mazmunini tushunib_r xulosalar chiqaradi. Muxammasning birinchi bandidayoq o'zining baxtli kelajak haqidagi orzularini ifodalar ekan, tutqunlik tugab borayotganligiga o'quvchini ishontiradi va bu qora kunlar go'yoki osmonni bir lahzaga qamrab olgan bulut ekanligiga, u, albatta, o'tib ketib, oftoblar chiqib, hamma yoqni munavvar aylashiga, bu davlat yer yuzidagi hech bir quvvatga ega bo'lmagan, yemirilish arafasida turgan bir zarra ekaniga umidlantiradi va tashbehona tasvirlarda quyidagicha ifodalaydi:
Bu kunlar boshimizda bir sahob o'lsa, ajab ermas,

Munavvar zimnida bir oftob o'lsa, ajab ermas,

Bu davlat suv yuzinda bir hubob o'lsa, ajab ermas,
Ko'rinsa surati asli niqob bo'lsa, ajab ermas,
Ochilsa pardalar yuzdin hijob o'lsa, ajab ermas.

O'zbek xalqining, o'zbek millatining bugunidek yuksak kamoloti, yurtning uzil-kesil istiqloli va istiqbolga erishuvi, shoirning orzusi va yuragidagi cho'ng armoni bo'lgan. Ishonch va umidda hikmat ko'p. Shoir shuning uchun ham uni muxammasning bosh markaziga olib chiqadi. O'zligini chuqur anglagan shoir Zavqiy kelajakka ishonadi va milliy qadriyatni tik turib himoya qiladi Shoir she'rning g'oyaviy salmoqdorligini oshirish, badiiy g^Joyanmg xalqchilligini ta'minlash maqsadida xalqona ifodalar izlaydi. Ya'ni xalq orasidagi ko'p qo'llanadigan bemor tanlarga shifobaxsh, rohatbaxsh "nasim'larning shifo bo'lishi, baxt qushining yelkaga qo'nishi haqidagi iboralarning she'rdagi badiiy qurilmasi shoirning g'oyaviy muddao ifodasiga yo'l ochadi:

Nasimi jonfizo bemor tanga, ey sabo yetkur,

Xazon pajmurda bo'lganlarga san obu havo yetkur,

Qo'y endi biz bilan begonani bir oshno yetkur,
Gadomiz boshlar uzra soyalar solsun Humo, yetkur,
Muqarrardur zamona inqilob o'lsa, ajab ermas.
Shoirning kelajakdagi mamlakat taqdiri, Vatan istiqboli ha­qidagi orzu-hayollari cho'ng diqqatga sazovordir. Ayniqsa, shoir o’z Vatani Farg'onani jannatmakon go'zal, yashnagan vodiy sifatida tasavvur qiladiki, uning "havosi ruhparvar", "tufrog'i anbar", "suvi gulob" shaharga aylansa "ajab ermas'ligini umidbaxsh satrlarda baralla kuylaydi:
Shiori shaf birlan ziynat afzo o'lsa Farg'ona,

Tong ermasdurki, shahri jarmat aso o'lsa Farg'ona,

Havosi ruhparvar ham diloro o'lsa Farg'ona,
Jahon ahlig'a go'yo dafi savdo o'lsa Farg'ona,
Bo'lib tufrog'i anbar, suv gulob o'lsa, ajab ermas.
Shoir Zavqiy ezilgan mehnatkash xalqning chinakam g'amxo'ri va kuychisi edi. Shuning uchun ham shoir yaqin kunlarda "jahon zolim zulmidan ozod", "hama shod", "o'tkan" kunlar faqatgina "yod" bo'lib qolishini chin dildan istaydi va bunga iymoni komil bo'ladi. Tubandagi bandda shoirning aynan kelajakka umid va ishonchi zo'r ko'tarinki ruhda berilgan:

O'tib bir qarn aqronim jahon obod ko'rgaysiz,

Jahon ahlini zolim haddidin ozod ko'rgaysiz,
Giriftori alam ermas, hamani shod ko'rgaysiz,
Burungi o'tkanu ketgan ko'ngulda yod ko'rgaysiz,
Qarigan chog'da Zavqiy bir shabob o'lsa, ajab ermas.
Zavqiyning "Ajab ermas” muxammasi shunchaki romantik ruhdagi asar emas. U shoirning kelajakni real ko'z bilan ko'rib, unga ob'ektiv baho bera olgan chuqur realistik asardir. Ko'ringanidek, she'rda badiiy bo'yoq va bezakdan ko'ra, g'oyaviy-fikriy salmoqdorlikka ko'proq e'tibor berilgan.

Zavqiyning ijtimoiy ruhdagi mazkur muxammasi, joiz bo'lsa, bugungi mustaqil diyorimizning ozod va hur istiqbolli kunlariga bir bashorat edi. Demakki, she'rni mutolaa qilgan bugungi ozod yurtning hur farzandi qalbida Vatanimizning o'tmishiga achinish, xalqiga muhabbat va ajdodlarimizning azaliy orzusi bo'lgan niustaqilligimizni mustahkamlash va uni qadrlash tuyg'usi tug'ilishi, tabiiy.

 Tayanch tushunchalar:

1. 
   
   Zavqiy
   

2. “Ajab ermas”

   
   

3. “Uy puli”, “Zolim puli”

   
   
4. 
   
   Veksel
   
5. 
   
   Qahatchilik
   

 Savol va topshiriqlar:

1.Zavqiyning tarjimai holi haqida gapiring.

2.Shoirning lirik she'rlaridan birini badiiy tahlil qiling.
3."Ajab ermas" muxammasida ilgari surilgan g'oya nimadan iborat?
4.Shoir ijodida ijtimoiy-siyosiy lirikaning o'rni qanday?
 Adabiyotlar:

1. S.Matjon, Sh.Sariyev. O’zbek adabiyoti. T., 2007

   
   

2. B.Qosimov, N.Jumaxo’ja. O’zbek adabiyoti. 10-sinf uchun darslik.T., 2001

   
   

3. B.Jalilov va bosh. O’zbek adabiyoti. T., 2006

   
   

4. B.To’xliyev. Adabiyot . T., 2005