Alisher Navoiyning hayoti va ijodi. Reja

Emasdur onchi asbobi jahong'a fikrimiz,Furqat,
Vale ketguncha juz andishai fardog'a bormasmiz.

Mazkur g'azal chin ma'noda o'zbek xalqining milliy ruhiyati va milliy g'ururini ifodalovchi she'r sifatida shoir ijodida muhim o'rin egallaydi.

Furqat ijodida erk va ozodlik mavzui. Furqatning "Sayding qo'yaber, sayyod, sayyora ekan mandek" misrasi bilan boshlanuvchi 42 misra — 7 bandli musaddasi erk va ozodlikni kuylovchi qo'shiq sifatida muhim ahamiyatga ega. Asarda sayd (ov), sayyod (ovchi), dom (tuzoq) — majoziy obrazlar orqali qullik va hurlik tushunchalari talqin etilgan, ya'ni sayd — ozodlik orzusidagi tutqun, sayyod — zo'rlik va vahshiylik timsolidir. Shoir sayd va sayyod timsollari orqali o'z erki va huquqi qo'lidan ketgan Turkiston eli-yu istilo asri "sayyod"ining taqdir va kechinmalarini zo'r mahorat bilan ifoda etadi. Musaddasning dastlabki bandidayoq shoir o'zini sayd bilan qiyos qilib, saydning kechinmalarini o'z kechinmalaridek lirik ifodalab beradi:


Sayding qo'yaber, sayyod, sayyora ekan mandek,
Ol domini bo'ynidin, bechora ekan mandek,
O'z yorini topmasdan ovora ekan mandek,
Iqboli nigun, baxti ham qora ekan mandek,
Hijron o'qidinjismi ko'p yora ekan mandek,
Kuygan jigari bag'ri sadpora ekan mandek.

Shoir asar davomida tuzoqqa tushgan ohuning holini turli tashbih va favqulodda ohorii ifodalarda tasvirlar ekan, shoir tasviridagi sayd obrazi o'quvchida achinish va muruwat uyg'otadi, ovchiga murojaat qilib, uni banddan, tutqunlikdan ozod etishini so'ragandan keyingina kitobxonning biroz ko'ngli to'ladi:

Bechorani zulm aylab, qo'hbo'ynini bog'labsan,
Har son chekib-sudrab, o'ldirgali chog'labsan,
Ko'ksini jafo birla lola kabi dog'labsan,
Sot manga адат qasding olg'uvchi so'rog'labsan,
Hijron o'qidinjismi ko'p yora ekan mandek,
Kuygan jigari bag'ri sadpora ekan mandek.

Shoirning asar boshlaridagi yalinish va iltimos ohanggidagi xitobi keyingi bandlarda qat'iy talabnoma bo'lib yangraydi. Muallif "meni" ohuni ozod etish choralarini qidirar ekan, eng awalo, sayyoddan saydning huquqlarini poymol qilmaslikni, " kes rishtani (tuzoq iplari)" deya hayqirgan shoir, saydning tog'larga chiqib, yori bilan qovushib, hur va erkin yashashini talab qiladi:

Kes rishtanikim, qilsun chappaklar otib jasta,
Hajrida alam tortib, bo'ldi jigari xasta,
Tog'Ibrga chiqib bo'lsnn yori bila payvasta,
Kel_t qo'yma balo domi birla oni pobasta.
Hijron o'qidinjismi ko'p yora ekan mandek,
Kuygan jigari bag'ri sadpora ekan mandek.

Furqatning bu musaddasidan kelib chiqadigan mazmun va maqsad — ozodlik va erk. Shuning uchun ham furqatshunoslar uni "ozodlik madhiyasi" deb ta'riflaydilar.

Shoir asarda millat va uning taqdiri borasidagi siyosiy masalaga zimdan nazar tashlaydi. Demak, shoirning aytmoqchi bo'lgan muddaosi shu: millat turmush tarzining yaxshilanishi va taraqqiyoti uchun mustaqil bo'lmog'i hamda o'zining milliy an'analari yo'lidan bormog'i lozim. Bu — g'oyat jiddiy siyosiy fikr. Bunday o'zbek xalqining taqdiri va kelajagi bilan bog'liq bo'lgan siyosiy fikrni o'zbek adabiyotida hech bir shoir Furqatchalik tiniq va keskin ifodalay olmagan.
Zokirjon Furqat o'zbek milliy ruhiyatini badiiy ifodalagan, asarlarida, maqolalarida millatni o'z haq-huquqini anglashga, kerak bo'lsa, o'z erki va ozodligi yo'lida kurashishga da'vat etgan xalq shoiridir. Uning har bir asari, xoh ishqiy, xoh ijtimoiy-siyosiy, xoh hajviy bo'lsin, yosh-u qariga ibratli fikr bera oladi.


 Tayanch tushunchalar:

eti sizniki, ustoxoni meniki sura haftiyak Qur’on

Chor kitob Gimnaziya Furqat Farhat

 Savol va topshiriqlar:

1. Rus va Ovro'po ilm-fani haqidagi she'riaridan qaysilarini bilasiz? Bu boradagi shoirning fikr-qarashlariga nima deya olasiz?

   
   

2. "Bormasmiz" radifli she'rini o'zingizham tahlil qiling. O'zbek milliy ruhiyati qaysi o^Jrinlarda yaqqol ko'zga tashlanishini aniqlang.

   
   

3. "Sayding qo'ya ber sayyod..." musaddasida shoir qanday g'oyani ilgari suradi?

   
   

4. Musaddas qanday janr? Musaddasga misollar keltiring.

   
   

 Adabiyotlar:

1. S.Matjon, Sh.Sariyev. O’zbek adabiyoti. T., 2007

   
   

2. B.Qosimov, N.Jumaxo’ja. O’zbek adabiyoti. 10-sinf uchun darslik.T., 2001

   
   

3. B.Jalilov va bosh. O’zbek adabiyoti. T., 2006

   
   

4. B.To’xliyev. Adabiyot . T., 2005