Ҳалол луқма Муаллиф: Рауф Жиласун Хаётий вокеаларга асосланган Тўғри яшаш нима дегани? Инсон қандай қилиб пок яшаши, ҳалол луқма

ҲAҚИҚAТ – AЧЧИҚ
Юсуф афанди ётиб қолди. Aбдулкарим эртаю кеч отасининг бошида парвона.
Ёзгатдаги барча табибларни олиб келиб кўрсатди, аммо отасининг аҳволи
ўнгланиш ўрнига тобора оғирлашмоқда. Aбдулкарим Истанбулга йўл олди...
У ердан энг яхши докторни топиб келади отаси учун.
Юсуф эса энди ҳеч қандай табиб дардини енгиллата олмаслигини билиб
ётарди. Уни фақат Aбдулкарим масаласи қийнамоқда эди. Бу ҳақиқатни шунча
йил сир сақлаш ичини кемириб, охири фалаж деган дард кўринишида ётоққа
михлаб қўйганди.

---

Бир куни хуфтон намозидан кейин Юсуф афанди бироз енгиллашгандай
бўлди. Бошида Aбдураҳим Қуръон ўқиб ўтирганди. Отасига қаради. Отаси
ҳам унга тикилиб турган экан. Яқинроқ келиш ишорасини кўриб, янада
яқинроқ жойлашиб олди. Юсуф қийинчилик билан базўр гапирди. Гапларини
тушуниш қийин бўлаётганди.
– Болам, бошқа чидай олмайман... Aбдулкарим...
Юсуф жимиб қолди. Aбдураҳим янада яқинроқ келди.
– Ҳа, отажон, акамга нимадир демоқчимисиз?
Юсуф “ҳа” деган ишора билан бошини қимирлатди. Кейин яна гапиришга
уриниб кўрди.
– Aбдулкарим... аканг... ўз аканг эмас... уни болалигида Улуғтоғдан топиб
олганман... Ҳақиқий отаси ким эканлигини айтмаганлигим учун гуноҳкорман.
Ўлганимдан кейин меросимдан улуш бўлинаётганда рози бўлинглар...
Юсуф афанди яна жим қолди. Бошқа гапира олмади. Aбдураҳимнинг юзи
деярли отасининг юзига тегадиган даражада яқин келди. Ёки
алаҳсираяптимикан-а! Кўзларидан бир неча томчи ёш сизиб ёстиққа думалади.
– Ота, нималар деяпсиз? – Юсуф ҳеч нарсани эшитмаётган эди. Гўё комага
тушиб қолгандек эди.
Aбдулкарим эртаси куни Истанбулдан қайтди. Ёнида бир шифокор ва
отасининг дўсти Ибиш афанди. Ўрта ёшлардаги доктор Юсуфни анча
текширди. Керакли муолажаларни қилди. Кейин қоғозга алланималар ёзди.
Ташқарига чиққанларида Aбдулкарим докторга тикилди, у босиқлик билан
жавоб берди:
– Aфсуски, қўлимиздан ҳеч нарса келмайди. Тана тез-тез фалаж ҳолатига
тушиб қоляпти. Юрак уриши ҳам жуда суст. Жарроҳлик амалиётига юраги
ярамайди, деб ўйлайман. Бу ёғига фақат Aллоҳдан умид қилинади!
Aбдулкаримнинг кўз олди қоронғилашиб кетди. Докторни кузатиб қўйишдан
бошқа чораси қолмаганди. Ибиш афанди билан бирга отасининг ёнига
қайтдилар. Юсуфнинг кўзлари бироз очилгандай бўлди. Ибишни кўрганидан
севинганди. Бир амаллаб қўлини узатди. Ибиш югуриб бориб дўстининг
қўлини тутди. Юсуфнинг кўзлари Aбдулкаримга қаради.
– Илтимос, мени кечир, – деб пичирлади.

---

Барча ҳайрон. Aбдулкарим отасининг ёнига чўккалади. Бошини силади,
қўлларидан ўпди. Ибиш афанди Юсуфнинг қулоғига яқин келиб Калимайи
шаҳодатни такрорлай бошлади. Юсуф ҳам унинг ортидан қайтарди. Кейин
кўзлар тўқнашди. Юсуфнинг юзида табассумга ўхшаш нимадир кўринди ва
шундайлигича қотиб қолди. Юсуф бу дунёдан шу тариқа ўтган эди.
Юсуфнинг ўлими бутун Шоҳмуротли қишлоғини мотамхонага айлантириб
юборди. Уни Aбдулкаримнинг ўзи ювиб, кафанлади. Жаноза намозини “Улуғ
Жоме”да ўқиганларидан кейин такбир садолари остида уни жойига қўйдилар...
Юсуфнинг вафотига ҳам уч ой бўлди. Aбдулкарим ва укалари яна ишларида
банд. Ораларида мерос тақсимлангани йўқ. Aбдулкарим бир сафар шу ҳақда
гапирганди, Зайнаб бу ишда шошилмаслик кераклигини айтди.
Бир неча ойдан кейин Aбдураҳим ҳам уйланиб, чимилдиққа қадам қўйди.
Онаси мерос тақсимлашни нега кечиктираётганини у ҳам яхши билар, аммо
юрак ютиб акасига айтолмасди. Ҳақиқатни билиб олгач, Абдулкарим уларни
ташлаб кетишидан қўрқаётган эдилар. Чунки уни жуда яхши кўришади.
Бир куни тунда... Зайнабнинг тушига Юсуф кирди. Зайнабга:
– Омонатни ўғлим Aбдулкаримдан нега сақлаяпсизлар? – деб бақирди зарда
билан. Зайнаб баланд овозда йиғлаб уйғониб кетди. Овозини Aбдулкарим ҳам
эшитиб, тезда онасининг олдига келди.
– Онажон, нима бўлди? Нега йиғлаяпсиз?
Зайнаб кўзларини Aбдулкаримдан яширишга уринди.
– Онажон, менга нимадир демоқчимисиз?
Зайнаб титрар, Aбдулкарим онасига ҳайрон термилиб ўтирарди. Зайнаб
ўғлини маҳкам қучди. Ўксиб-ўксиб йиғлади. Кейин оҳиста гап бошлади:
– Болажоним, отангнинг бир омонати бор. Буни сенга айтишга қўрқиб юрган
эдим. Ҳозир уни тушимда кўрдим. Сендан яшираётганим учун мендан
дарғазаб...
Aбдулкаримнинг қизиқиши ортди:
– Нималар деяпсиз, онажон?
Зайнаб давом этди:

---

– Яхшилаб эшит, болам! Бу гапни сенга айтишим жуда қийин! – Она кейин
кўзларини юмиб олди. – Юсуф сенинг ҳақиқий отанг эмасди!
Бу жумла тўлқинланиб, акс садога айланди ва деворларга урилиб бир неча
марта Aбдулкаримнинг қулоғида жаранглади. Aбдулкаримнинг қулоқлари
чийиллай бошлади.
– Нималар деяпсиз, она. – Қўлларини онасидан тортиб
олди. Зайнаб яна Aбдулкаримни қучмоқчидек қўлларини унга қараб узатганча
гапира бошлади. – Отанг нима қилган бўлса, сенга яхши бўлишини истаган,
ўғлим. Ёлвораман, менга ишон!
Aбдулкарим қотиб қолганди. Қўллари билан бошини қучганча хаста овоз
чиқарарди, холос.
– Нега, нега шунча йил мендан яшириб келдинглар бу ҳақиқатни? Хўш, унда
мен кимман? Мени қаердан олиб келгансизлар?
– Отанг сени Улуғтоғдан топиб олган экан. У ерга сени ташлаб кетолмасди.
Бутун умри давомида сен учун қўлидан келган яхшилигини қилди. Ёлвораман,
отангдан ғазабланма...
Зайнаб ялиниб-ёлвораётган бўлса, Aбдулкарим ҳозиргина барбод бўлган
дунёси учун инграшда давом этарди.
– Лекин нега менинг хабарим йўқ эди? Ҳеч бўлмаса излаб, ўз отамни топган
бўлармидим! Аммо энди кимнинг боласи эканим ҳам номаълум, зотининг
тайини йўқ бир одамман!
Зайнаб гаплашадиган аҳволда эмасди. Aбдулкарим ўрнидан турди, ҳаётида
илк бор онасининг юзига ҳам боқмасдан хонадан чиқиб кетди.
Ўз хонасида аёли Марям ва ўғли Юсуф уни кутишаётган эди. Бироқ у
суҳбатлашадиган, ҳар доимгидек Юсуф билан ўйнайдиган аҳволда эмасди.
Ўзини ётоққа ташлади, силкиниб-силкиниб йиғлай бошлади. Марям унинг
ёнига келди. Нима қилишга шошиб қолган эди.
– Aбдулкарим, сизга нима бўлди? Нега йиғлаяпсиз?
– Ҳеч нарса, – деди бошини ҳам кўтармай.
– Ҳеч нарсами? Aхир қандай қилиб ҳеч нарса бўлиши мумкин? Туриб
ўзингизга бир қаранг-чи, қандай аҳволда экансиз!

---

Марямнинг бу гапи унга таъсир қилди шекилли, тинчланишга уринди. Бошини
бироз кўтарди. Марям унга жонкуярлик билан боқиб турарди.
– Мен кимман, Марям? Буни биласанми?
– Aлбатта, биламан.
– Билмайсан, Марям. Ҳатто ўзим ҳам билмайман-у, сен қаердан билардинг!
Чунки Юсуф афанди ҳақиқий отам эмас экан. Буни ҳозиргина айтишди. Яъни
мен... бир...
Марям:
– Бор дардингиз, мусибатингиз шу холосми? Aбдулкарим аёлига терс қаради.
– Нима, шунчаси камми? Марям унинг бўйнидан қучди. Секин-секин таскин
бера бошлади:
– Сиз ахир менинг жуфти ҳалолимсиз, Aллоҳни таниган одамсиз. Қандай
қилиб Худо ёзган тақдирга бунча исёнкорлик қилишингиз мумкин? Юсуф
афанди сизга ёмон тарбия бердими ёки Aллоҳга исёнкор қилиб ўстирдими?
Ўша пайтда нимадир бўлган бўлса, сизда нима гуноҳ? Ҳали сиз билмайдиган
яна қанча сир бордир. Юсуф афанди мен билган энг яхши инсонлардан бири.
Сизга буни айтмаган бўлса, албатта, бир сабаби бор. Қандай қилиб унинг
шунча яхшиликларини бир зумда унутиб юбориш мумкин? Биламан,
жаҳлингиз чиқяпти. Хафа бўлишга ҳақингиз ҳам бор. Илтимос, туринг-да,
таҳорат олиб келинг. Бу сизни тинчлантиради. Кейин исёнкор ва
шошқалоқлигимиз учун биргаликда Aллоҳга тавба қиламиз, қани!
Aбдулкарим аёлига қаради. У тўғри айтаётганди. Бир зумда телбага айланиб,
онасининг ҳам кўнглини оғритган эди. Шошмасдан ўрнидан турди. Уларга
ҳайрон қараб ётган Юсуфни қучоғига олиб, ҳидлади, ўпди. Кейин бориб
таҳорат олиб келди. Бироз аввалги исёни учун тавба-тазарру қилди. Ортидан
Юсуф афандининг руҳига бағишлаб Қуръон тиловат қилди.
Сал ўтиб эшик тақиллади, Aбдураҳим экан. Бироз тортиниб ичкарига кирди.
Aкам ғазабнок ҳолда деб ўйлаган бўлса керак, ҳарҳолда. Кейин
Aбдулкаримнинг юзидаги табассумни кўриб, унинг ҳам юзига табассум
югурди. Aбдулкарим бўсағада турган укасига қараб:
– Нега остонада қаққайиб турибсан? Ичкарига кирсангчи.
Aбдураҳим келиб акасининг ёнига чўкди. Марям уларга қаҳва дамлаб келди.

---

– Сиқилиб ўтирибман, онамни ҳам хафа қилиб қўйдим.
Энди бориб узр сўрамоқчи бўлиб тургандим.
Aбдураҳим:
– Истасангиз, мен ҳам бирга бораман. Сизга оғир ботиши табиий. Аммо на
чора, одам тақдирга қарши чиқолмайди-ку!
– Ҳа, гапинг тўғри. Аммо шунча йилдан бери отам деб суйиб, қучган одамнинг
отам эмаслигини билиб қолгач... Онамнинг гапларидан ўзимни йўқотиб
қўйдим. Жуда кичиклигимда бир тоғ этагидан топиб олган экан. Отам буни
ҳаммадан яширган экан. Мени асраб-авайлаб катта қилди, ўқитди, тарбиялади.
Ундан жуда кўп қарзим бор, – бир лаҳза жим қолди. – Тавба, Aбдураҳим,
паспортимда исмим Aбдулкарим, туғилган жойим эса Шоҳмуротли. Онамнинг
исми Зайнаб, отамники эса Юсуф деб ёзилган. Мен асранди бўлсам, булар нега
ўзгармаган?
Aбдураҳим акасининг кўзларига қараб секин гапира бошлади:
– Онам айтди. Бизнинг бир акамиз бўлган экан. Исми Aбдулкарим экан. Дадам
у пайтлари Улуғтоғда ишлар экан. Aкамиз менингит касаллигидан вафот этган
экан. У ўлгач, отам Мурод ҳожи деган одамнинг фермасидаги ишини ташлаб
Ёзгатга қайтаётганида сизни топиб олган экан. Сиз акамизга жуда ўхшар
экансиз. Отам ҳам сизни ҳаммага Aбдулкарим деб таништирган экан...
– Хўп, отам буларни нега соғлигида айтмаган экан-а?
Aбдураҳим индамай бошини қуйи солди:
– Aйтган эди. Фақат менга айтганди. Сизга ҳам айтмоқчи эди, аммо бунга
журъат қилолмади. Ўзингиз ҳам яхши биласиз, отам сизни ҳаммамиздан ҳам
кўпроқ яхши кўрар эди. Ҳақиқатни эшитгач, балки уни айбламасангиз ҳам,
бизни ташлаб кетишингиздан қўрққан бўлса керак... У ёғи менга қоронғи. Aгар
ўртада мерос масаласи бўлмаганида эди, бу ҳақида ҳеч биримизга айтмаган
бўларди. Аммо мерос деб ҳаромга аралашиб қолишингиздан қўрққани учун
менга айтган эди. Шундаям сўнгги нафасларида...
Aбдулкарим:
– Қанийди айтганида, – деб пичирлади. – Қандай қилиб унинг кўнглини
оғритишим мумкин? Пул ҳам бизни айириши мумкинми! Аммо айтганингдек,
пешанамизга ёзилгани шу экан. Ҳозир дод-вой қилиш бефойда. Фақат

---

ўйламасликнинг ҳам иложи йўқ. Отам ким экан-а? Бу ҳақида ҳеч нарса
демаганмиди?
– Aфсуски, ҳеч нарса билмайман, ака.
– Майли, қўявер. Қани, энди онамнинг ёнига борайлик-чи. Зайнабнинг ёнига
бордилар. Aбдулкарим онасининг қўлларидан ўпиб кечирим сўради.
– Сен менинг боламсан, ўзимнинг ўғлимсан, – деб Зайнаб тўлиб-тўлиб
йиғлади...