Ҳалол луқма Муаллиф: Рауф Жиласун Хаётий вокеаларга асосланган Тўғри яшаш нима дегани? Инсон қандай қилиб пок яшаши, ҳалол луқма

ЖЕЙМС ЭМAС, ФОРУҚ
Абдулкарим ва Марям Англияга мистер Жеймснинг уйига келганларида, у
фалаж ҳолатда эди. Кекса Жеймс қизини кўриб кўз ёшларини тутолмади.
Жойидан туришга ҳаракат қилди, аммо қимирлолмади. Сўнг қизини ёнига
чақириб, сочларини ўпиб, унинг қулоғига энг катта хушхабарни пичирлади:
– Мен ҳам исломни қабул қилдим!
Абдулкарим ҳам, Марям ҳам мистер Жеймснинг мусулмон бўлиб, Форуқ
исмини олганидан бошлари осмонга етди. Фақатгина унинг аёли эрини бу

---

ниятидан қайтаришга ҳаракат қилмоқда эди. Ҳатто кўришга келган дўстлари
ҳам Форуқбейни насронийликка қайтаришга ҳаракат қилардилар. Аммо
Форуқбей бу қарорига анча олдин келган, буни амалга оширгани учун жуда
бахтиёр кўринар эди. У Абдулкаримга:
– Эҳ, кошки, анча йиллар аввалроқ исломни танлаб, бу ҳузур-ҳаловатга
етишсам эдим. На чора, ақл кўзим кеч очилди. Аллоҳдан дуо қилиб
сўрайманки, сўнгги нафасимгача исломда собит қилсин, – деди. Форуқбей
меросининг бир қисмини қизига қолдирганди. Унинг ягона истаги – вафот
этгач, унинг майитини Абдулкарим ювиб кафанлаши ва уни Лондондаги
мусулмонлар қабристонига дафн этишлари эди. Форуқбей фарзандлари
Англияга келган кундан беш кун ўтиб, қизининг қўлида жон берди. Унинг
охирги сўзи:
– Бахтлиман, – деб Абдулкаримнинг ортидан Калимайи шаҳодатни такрорлаш
бўлди.
Васиятга кўра майитни Абдулкарим ювиб кафанлади. Жаноза намози ўша
ерда адо этилиб, сўнг мусулмонлар қабристонига дафн этдилар. Aёли унинг
мусулмон бўлиб вафот этганидан жуда маҳзун эди. Шу сабабли, ҳатто қизига
ҳам ортиқча илтифот кўрсатмади. Набираси Юсуфни ҳам бирор марта бағрига
олиб суймади... Абдулкарим Англиядан қайтишда Истанбулда тўхтамасдан
ўтиб кета олмади. У Ёзгатга қайтишдан аввал отасининг дўсти Ибишни зиёрат
қилишни истади. Ибиш уларни катта севинч билан қаршилади. Aйниқса,
Юсуфни ўз набирасидек бағрига босди. Таомдан сўнг улар тўйиб
суҳбатлашдилар. Суҳбат мавзудан мавзуга ўтиб, Атифбейга келди. Ибиш:
– Бошига тушган ишлардан сўнг Бурсага бордим. У билан узоқ суҳбатлашдик.
Мендан сен ҳақингда сўради. У сенинг қадрингга етди, аммо бироз кеч қолди.
Ҳозир ўзи ҳам буни тан олади. Тайфурни қамоқда наркотик билан ушлаб
олишибди, жазосини оғирлаштиришибди. Айла эса бир кишига қўшилиб,
отангнинг катта пулини олиб чет элга қочиб кетибди. Шундан сўнг ундан на
бир хабар, на бир салом бор экан. Атифбей анча чўкиб қолибди.
Абдулкарим бу гапларни эшитиб жуда афсусланди. Аммо унинг қўлидан ҳеч
нарса келмасди. Экканингни ўрасан, деб бежиз айтишмаган.
Абдулкарим Марям билан Ёзгатга миллионер бўлиб қайтдилар. Аммо
уларнинг яшаш тарзлари ҳеч ўзгармади. Қўлларига тушган пулни орқа- олдига
қарамасдан совуриш ҳақида ўйламасдилар ҳам. Улар Ёзгатдаги
фабрикаларини катталаштириш режасини туза бошладилар. Абдулкаримнинг
хаёлида Истанбулда иш бошлаш фикри ҳам бор эди.

---

Орадан озгина вақт ўтиб бир газетада чиққан хабар Абдулкаримга қаттиқ
таъсир қилди. Бурсадаги қамоқда исён кўтарилгани, отишмада
исёнбошилардан уч нафари оғир яраланганлиги ҳақида ёзилган эди. Оғир
жароҳатланган ва кейинроқ шифохонада жон берган маҳкумлардан бирининг
исми Тайфур эди...
Жума куни. Абдулкаримнинг фабрикасидаги ишчилар таҳорат олиш билан
машғул. Бироздан сўнг ҳаммалари шаҳарга тушишади ва “Улуғ Жоме”да жума
намозини адо этишади.
Абдулкарим таҳоратни тугатаман деб турганида, ёнига кимдир
яқинлашганини пайқади. Ўгирилди, отаси Атифбей кутиб турарди. Дарҳол
ўрнидан туриб, отасининг қўлини ўпди.
– Хуш келибсиз, отажон! Мени ҳайрон қолдирдингиз, ҳеч кутмагандим.
– Хушвақт бўл! Қани, оёқ кийимингни кий-чи, намозга бирга борамиз.
Абдулкарим ҳайрон эди. Отаси намозга бирга бормоқчи?!
– Албатта, – деди. – Онам яхшими?
– Яхши. Уни ҳам олиб келдим.
– Уни ҳам олиб келдингизми? Қаерда?
– Сизларникида. Ҳозир набираси билан овора бўлса керак, ҳойнаҳой.
Абдулкарим қулоқларига ишонгиси келмасди. Ўзини тута олмай, беихтиёр
отасининг бўйнидан қучиб олди. Атифбей ҳам шуни кутиб тургандек эди, бир
муддат шу алфозда қолдилар. Абдулкарим ишчиларга кутмасликларини
буюрди. Намозга отаси билан бирга боришди. Ҳаётларида илк бор елкама-
елка туриб, бир сафда намоз ўқидилар; уларни йўқдан бор қилган буюк
Яратувчининг қаршисида эгилдилар, саждага бордилар. Намоздан сўнг
Атифбей Юсуф афандининг қабрини зиё рат қилиш ниятида эканини айтди.
Қабрнинг бош томонига ўтирдилар. Юсуфбейнинг, ўтганларнинг руҳи учун
тиловат туширишди. Абдулкарим отасидаги бу улкан ўзгаришдан жуда
бахтиёр эди. Кейин уйга келишди. Абдулкарим ичкарига кирди. Уйда катта
рўмол ўраган, тўпиқларигача тушиб турадиган либос кийиб олган аёл
ўтирганди. Кўзларига ишонмади: ўзининг онаси, Назифа хоним. Бир-
бирларини қучишди. Атифбей кўпи билан бир ҳафтача қолишлари
мумкинлигини айтди. Сўнгра яна Бурсага қайтишлари керак эди.

---

Отаси намозни канда қилмаётган экан; Назифа хоним ҳам бошини саждадан
кўтармас эди. Юсуфни қучоғига олиб, роса ўйнатди, ҳатто бирга Қуръон ҳам
ўқидилар. Назифа хоним кўпроқ Зайнаб хоним билан дардлашади. Бутун сиру
ғамларини у билан баҳам кўради. Зайнаб хоним тасалли бергани сари Назифа
хонимнинг қалби оз бўлса-да, ҳузур топиб, умид чироқлари милтиллай
бошлаган эди. У Тайфур ва Айланинг бошига тушган ишларда фақат ўзини
айбдор деб биларди. Бу гуноҳларининг юкига бардош беролмаётганини айтиб,
тинимсиз кўз ёш тўкмоқда эди. Атифбей ҳам худди шу аҳволда эди. У ҳам
барча ишларда ўзини айбдор деб биларди. Бир куни у Абдулкаримга Тайфур
ҳақида сўз очди... Кейин Айладан.
– Қизим бир йигит билан чет элга кетишганидан сўнг уларни таъқиб қилдим.
Уларнинг изларини Парижда топ дим. Aфсуски, қизим билан бирга
қочган ...вачча ҳамма пулни еб битирганидан сўнг уни бир ишратхонага сотиб
юборган экан.
Уни топдим. Аммо мени танишниям истамади. Ҳатто “Менинг отам йўқ”,
деди юзимга. Ялиниб-ёлворсам ҳам фойдаси бўлмади. “Агар ота-онам
бўлганида, шу аҳволда шу ерларда юрармидим? Болаларингиз борлиги шу
аҳволга тушиб қолганимиздан кейин эсингизга тушдими?” – деб ўшқирди. У
ҳақ эди. Ҳаётимда илк марта қизимнинг ҳақлигини тан олдим.
Сўнгра насронийликни қабул қилганини, черковда тавба қилгани ва ортиқ
қўлимдан ҳеч нарса келмаслигини айтди. Кейин ғойиб бўлди... изини
йўқотдим! Атифбей қаттиқ эзилган, бутунлай тамом бўлгандек эди. Энди
ягона суянчиғи Абдулкарим эди. Аввалгидек пул билан иши йўқ, ягона орзуси
– ўғли билан бирга ишлаш. У билан Истанбулда бир корхона очиш ва бу
корхонани Абдулкаримнинг ихтиёрига топшириш. Бор истаги – шу. Улар бу
мавзуда узоқ гаплашишди. Абдулкарим ҳам анчадан буён Истанбулда корхона
очишни ният қилиб юрганини айтди. Бу борада Ибиш афандининг ҳам
маслаҳатини олишга келишиб олишди.