Aloviddin abdulboriyning

NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI “BOSHLANG’ICH TA’LIM” fakulteti “JISMONIY MADANIYAT” yo’nalishi 402-guruh talabasi

ALOVIDDIN ABDULBORIYNING
YENGIL ATLETIKA VA UNI O’QITISH METODIKASI fanidan tayyorlagan
MUSTAQIL ISHI
MAVZU: YENGIL ATLETIKA BO’YICHA MUSOBAQALARNI TASHKIL ETISH VA O’TKAZISH.
REJA:

1. 
   Yengil atletika mashqlari haqida ma’lumot.
   
2. 
   Yengil atletika musobaqalarini tashkil etish.
   
3. 
   Yengil atletika musobaqalarini o’tkazish metodikasi.
   

Har bir xalq, har bir millat o 'zidan keyin qoladigan avlodning jismonan sog‘lom , m a ’naviy jih a td a n barkamol b o ‘lib yetishishi haqida qayg‘uradi. So‘nggi yillarda aholining turm ush darajasini oshirish, sog‘lig'ini m ustahkamlash, ayniqsa, yoshlar o'rtasida jism oniy tarbiya va sportni ommalashtirish borasida juda katta ishlar amalga oshirilm oqda. Qadimiy yunon so‘zi “ atletika” o‘zbek tilida kurash, mashq degan ma`noni bildiradi. Qadimiy Yunonistonda kuchlilik va chaqqonlikda musobaqalashgan kishilarni atletlar deb atar edilar. Yengil atletika sportining ayrim turlari ( yurish, yugurish, sakrash, uloqtirish, ko‘pkurashlardan iboratdir) uzoq vaqtlardan buyon Movarounnahr o‘lkasida istiqomat qiluvchilarning shug‘ullanib kelgan mashg‘ulotlari, xususan, Sarmish (soyidagi) tog‘larida eramizdan bir necha asr oldin qoldirilgan rasmlarda yuguruvchi, sakrovchi va nayza uloqtiruvchilarni tasviri qoldirilgan. Buyuk mutafakkir olim Abu Ali ibn Sino bemorlarni davolashda gimnastika, suzish, kurash bilan birga tez yurish, yugurish, sakrash, nayza otish, tosh ko‘tarish mashqlaridan unumli foydalanganligi haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish. Yengil atletika yurish, yugurish, sakrash va uloqtirish m ashqlaridan tarkib topgan sport turidir. ,,Atletika“ yunoncha so‘z b o ‘lib, kurash, mashq, bellashuv m a’nolarini anglatadi. Dastlab Qadimgi Yunonistonda kuchlilar va cluiqqonlar o‘rtasida bellashuvlar o ‘tkazilgan. Bu bellashuvlarda qatnashganlar ,,atletlar“ , ya’ni kuchlilar deb atalgan. H ozir esa jism onan kam olga yetgan kuchli shaxslarni atletlar deb ataymiz. Yengil atletika atam asi shartli ravishda qabul qilingan b o ‘lib, sportning bu turidagi m ashqlar og‘ir atletika m ashqlariga nisbatan yengil bajariladi. Yengil atletika Fransiyada ,,atletika“ , A Q SH va Buyuk Britaniyada ,,yo‘lak va m aydondagi m ashqlar“ deb ataladi. Yengil atletika beshta: sportcha yurish, yugurish, sakrash, uloqtirish va ko‘pkurash bo ‘lim laridan iborat.
Yurish odam ning bir joydan ikkinchi joyga ko‘chishidagi tabiiy jarayon bo ‘lib, inson um rining oxirigacha bu harakatni har doim takrorlaydi. Inson uzoq vaqt bir xil tezlikda yurganda uning barcha m ushak, y u rak -q o n to m irlari, nafas olish o rg an lari faoliyati kuchayib, organizm da b o ‘ladigan m odda alm ashinuvi jarayoni ortadi. Bu, o ‘z navbatida, odam organizm ini sog‘lom lashtirishga, uning tashqi m uhit ta ’siriga qarshilik k o ‘rsatishiga — im m unitetining oshishiga yordam beradi. O ddiy yurishdan tashqari, sayyohlik yurishi, safda yurish va sportcha yurish turlari b o ‘ladi. Y urishning texnik jih atd an eng m u rak k ab , lekin foydali b o ‘lgan sportcha yurish turish musobaqalardan keng o‘rin olgan. Yugurish odam ning bir joydan ikkinchi joyga tez — shiddatli ko‘chishining tabiiy shakli b o ‘lib, jism oniy m ashqlarni bajarishdagi sportning ham m a turida uchraydi. Yugurganda odam organizm ida kechadigan jarayonlar yurishga nisbatan ikki-uch m arta tez va shiddatli kechadi. Bu, o ‘z navbatida, odam organizm ining rivojlanishi, chiniqishi, salom atligining yaxshilanishiga va organizmining har xil ta ’sirlarga chidamliligini oshirishga ijobiy ta ’sir etadi. Yugurish mashqlari bilan shug‘ullangan odam irodasi m ustahkam lanadi, fikrlash doirasi kengayadi. Y ugurish h a r to m o n lam a jism oniy barkam ollikning asosiy vositasidir. B archa sportchilar yugurish m ashqlariga katta e ’tibor beradilar. Shuningdek, faol dam olish, sog‘lom lashtirish va ishlab chiqarishda ish qobiliyatini saqlashda yugurish m ashg‘ulotlarining ulushi kattadir. Yengil atletikada tekis joyda, to‘siqlarosha, estafetali va tabiiy joy sharoitida (kross) yugurish turlari farq qilinadi. Yengil atletikaning asosiy turlaridan b in hisoblangan tekis joyda yugurishga qisqa masofalarga yugurish — sprinterlik: 60 m , 100 m , 200 m , 400 m; estafetali — 4x100 m , 4x200 m , 4x400 m li m asofaga yugurishlar kiradi (1-jadvalga qarang). Shu bilan birga 60 m , 100 m , 110 m , 200 m va 400 m ga to ‘siqlarosha yugurishlar h am sprinterlik b o ‘limiga kiradi. Sprinterlik yugurish past shaylanish (start) usuli bilan boshlanadi.
Yengil atletika musobaqalari qoidalari Xalqaro havaskorlar yengil atletika federatsiyasi (IAAF) qoidalariga asosan ishlab chiqilgan. 0 ‘zbekiston respublikasi sportchilarining hamma rasmiy musobaqalari, shuningdek, chet el sportchilari ishtirokidagi ochiq musobaqalar ham shu qoidalarga binoan o ‘tkaziladi. Xalqaro rasmiy musobaqalar (Olimpiada o ‘yinlari, Jahon chempionati, Yevropa, Osiyo, Jahon kubogi), kontinental hududiy jamoa chempionatlari yoki o ‘yinlari (bir necha IAAF a’zolari o ‘rtasidagi uchrashuvlar) 0 ‘zbekiston zaminida IAAF qoidalariga muvofiq o ‘tkaziladi. Sportchilarning ko‘rsatkichlari qayd qilinishi uchun ularning natijalari rasmiy m usobaqalarda ko‘rsatilgan b o ‘lishi, sport anjomlari va jihozlar talabga javob berishi, musobaqada kamida uch sportclii yoki ikki estafeta jamoasi qatnashishi shart. Hamma musobaqalar o ‘z ko‘lamiga ko'ra shartli ravishda darajalarga bolinadi. 0‘zbekistonda eng yuqori daraja — 0‘zbekiston spartakiadasi, 0‘zbekiston chem pionati, „U m id nihollari“ , „Barkamol avlod“, ,,Universiada“ va Respublika kubogining final b o sq ich i, k o ‘n gilli sport jam iyatlari (K SJ) va sport klubi 77 chempionati, respublikada o ‘tkaziladigan xalqaro musobaqalar, viloyat, shahar va tuman miqyosidagi musobaqalar, jismoniy tarbiya jamoalaridagi musobaqalar. Musobaqalar shaxsiy, jamoalar o‘rtasida va shaxsiyjamoalar o ‘rtasidagi turlarga b o ‘linadi. Musobaqa xususiyati har bir alohida hoi uchun shu musobaqa nizomiga asosan aniqlanadi. Shaxsiy musobaqalarda texnik natija har bir sportchi hisobiga alohida hal qilinadi va shunga binoan uning musobaqadagi o ‘rni aniqlanadi. Jamoa musobaqalarida jamoa birinchiligi hal qilinadi, shundan so‘ng jamoaning shu musobaqadagi o ‘rni aniqlanadi. Shaxsiy-jamoa musobaqalarida sportchining texnik natija ko‘rsatkichi alohida hamda uning jamoasi uchun alohida olinadi va ularning musobaqada egallagan o‘rinlari aniqlanadi. Maxsus musobaqalar . Saralash musobaqalari musobaqalar ishtirokchilariga sport razryadini tasdiqlash, uni bajarish yoki sport mahoratini oshirish im konini berish m aqsadida o £tkaziladi. Musobaqa ishtirokchilarini saralash boshqa rasmiy musobaqalarda ko‘rsatgan natijalarni hisobga olgan holda o ‘tkazilishi ham mumkin. Razryad musobaqalar, asosan, ma’lum bir razryadli sportchilar uchun o ‘tkaziladi. Yuqori razryadli (darajali) sportchilarga past darajali musobaqalarda qatnashishga ruxsat beriladi. 1.4.3. Saralash musobaqalari son jihatdan ko‘p sportchilar yig‘ilganda kuchli sportchilarni asosiy musobaqada saralash maqsadida o ‘tkaziladi. Sportchiga uzunlikka sakrash, uch hatlab sakrash va uloqtirish mashqlarini saralash musobaqalarida uch urinishda bajarishga ruxsat beriladi. Balandlikka va langarcho‘p bilan sakrash saralash musobaqalari 6.6.3-bandda ko‘rsatilgan talablarga binoan o ‘tkaziladi. Saralashda belgilangan natijani bajargan sportchi keyingi urinishlardan ozod qilinadi. Saralashda belgilangan natijani bajargan sportchilar asosiy musobaqalarda qatnashish huquqiga ega bo‘ladilar. Agar saralashda belgilangan natijani bajargan sportchilar soni oz bo‘lsa, bosh hakam tom onidan yoki oldindan nizomda musobaqaning shu turiga asosiy bellashuvda ishtirokchilar soni qanchaligi aniqlanguncha qatnashadi. Agarda saralash musobaqalarida bir necha ishtirokchi bir xil past natija ko‘rsatsa, ularning hammasiga 8 nafardan kam bo’lganda) asosiy musobaqada qatnashishga ruxsat beriladi. Balandlikka sakrash va langarcho‘p bilan sakrash saralash musobaqalarida bosh hakam m usobaqa davom ida oldindan belgilangan o ‘lchovni pasaytirish huquqiga cga. Musobaqaning final qismida ko‘rsatilgan natija hisobga olinadi. Asosiy musobaqaga yo‘llanma ololmagan sportchining musobaqadagi o ‘m i saralash musobaqalarida ko‘rsatgan natijalariga ko'ra aniqlanadi.