Aluminiy va uning xossalari

Aluminiy va uning xossalari
Aluminiy(Aluminium) A1 – Mendeleyev davriy sistemaning 3-guruhiga mansub kimyoviy elemen. . Tartib raqami 13, atom massasi 26,9815; Aluminiy lot. alumen (achchiqtosh) soʻzidan kelib chiqqan.Tabiatda bitta barqaror izotop holida (AGʻ 100%) uchraydi, bir necha sunʼiy radio-aktiv izotoplari bor, ular orasida eng ahamiyatlisi A12’ (yarim yemirilish dav-ri 7,4-105 yil). Aluminiy yer poʻstining ogʻirlik jihatdan 8,8%ini tashkil etadi, yaʼni u kislorod va kremniydan keyin uchinchi, metallar ichida esa birinchi oʻrinda turadi. Metall holidagi Aluminiyni birinchi marta 1825-yil Hans Christian Ørsted topgan. Aluminiy tabiatda sof holda uchramaydi, uning eng koʻp uchraydigan birikmalari: alyumosilikatlar (mas, tuproqning asosiy qismi boʻlgan alyumosilikat, kaolin, andaluzit, alunit minerali), korund (alyuminiy oksid) va boksit.
Fizik xossalari: Tabiatda bitta barqaror izotop holida (AGʻ 100%) uchraydi, bir necha sunʼiy radio-aktiv izotoplari bor, ular orasida eng ahamiyatlisi A12’ (yarim yemirilish dav-ri 7,4-105 yil). Aluminiy yer poʻstining ogʻirlik jihatdan 8,8%ini tashkil etadi, yaʼni u kislorod va kremniydan keyin uchinchi, metallar ichida esa birinchi oʻrinda turadi. Metall holidagi Aluminiyni birinchi marta 1825-yil Hans Christian Ørsted topgan. Aluminiy tabiatda sof holda uchramaydi, uning eng koʻp uchraydigan birikmalari: alyumosilikatlar (mas, tuproqning asosiy qismi boʻlgan alyumosilikat, kaolin, andaluzit, alunit minerali), korund (alyuminiy oksid) va boksit.
Aluminiyning olinishi. Sanoatda aluminiy oksidning suyuqlantirilgan kriolit Na3 AlF 6 Dagi eritmasiga kalsiy ftorid C aF 2 Qo‘shib Elektroliz qilish orqali olinadi. Bunda toza xomashyo ishlatiladi,Chunki qo‘shimchalar elektroliz vaqtida qaytariladi va aluminiyni Ifloslantiradi.Suv, temir oksidlari, shuningdek, kremniy (IV) oksid aralashmagan toza aluminiy boksitdan va keyingi yillarda nefelindan Olinmoqda. U suyuqlantirilgan kriolitda yaxshi eriydi. Kalsiy fftoriQ o‘shish temperaturani 1000°C dan pastda tutib turishga yordam Beradi, elektrolitning elektr o ‘tkazuvchanligini yaxshilaydi, uning Zichligini kamaytiradi, bu esa aluminiyning vanna tubida ajralibChiqishiga imkon beradi. Shunday suyuqlanma elektroliz qilinganda
Aluminiy katodda ajralib chiqadi:
2A13+ + 6e = 2Al
K o‘mir anodda Al2O3 tarkibiga kiradigan oksid-ionlar 0 2~ zaryadsizlanadi:
3 0 2’ – 6e = 3/ 2 0 2
Elektrolizor to‘g‘ri to ‘rtburchak shaklidagi po‘lat vannadan
Iborat uning ichki tomoniga o‘tga chidamli g‘isht va ko’mir massa bloklari terilgan bo’ladi. Vanna tubida bloklar ustiga po’lat sterjenlar qo’yilgan, ularning uchlari tashqariga chiqarilgan.Bu bloklar suyuqlangan aluminiy bilan birga katod bo’libxizmat qiladi. Anod 12 — 14 ta ko’mir g’o’lachalardan iborat va yuqoridan vannaga botirilgan. Ajralib chiqadigan kislorod ko’miranodni CO va C02 ga qadar oksidlaydi. Bunda anod materiali sarflanadi, shu sababli oksidlanish davom etgan sari anod astasekin pastga tushadi.Yuqoridan hamda vannaning yon devorlari tomonidan elektrolit atrofidagi havo ta’sirida soviydi va yaxlit qobiq holida qotadi. Unda anodning oksidlanishi natijasida hosil bo’lgan gazlarning chiqishi uchun anod yaqinida teshik teshiladi. Vannaga moddalar solishda avval kriolit bilan kalsiy ftorid solinadi. Ular suyuqlangandan keyin (elektr toki o’tkazish yo’li bilan) toza aluminiy oksid yoki tozalangan boksit qo’shiladi. Aluminiy ishlab chiqarish elektr energiyasi va materiallami ko’plab sarflashni talab etadi: 1 t aluminiy olish uchun 20 ming kvt- soatga yaqin elektr energiyasi, 2 t atrofida aluminiy oksid,40 — 60 kg kriolit, 20 — 30 kg boshqa ftoridlar aralashmasi va 20 — 30 kg anod ko’miri sarflanadi. Shuning uchun aluminiyIshlab chiqaradigan zavodlar arzon elektr energiyasi beradigan katta gidroelektr stansiyalar (Volxov, Bratsk, Krasnoyarsk va b.)yonida joylashadi.