Амалий машғулот №7 Штангенциркул ёрдамида деталнинг чизиқли ўлчамларини ўлчаш ва таҳлил қилиш

Математик натижани нуқтали баҳолаш натижасининг ўлчанаётган катталикнинг ўрта арифметиги ҳисобланади
, (4)
Бу ерда: x_i – тасодифий катталикнинг ўлчанган қиймати; n – ҳажмини танлаш (ўлчашлар сони). Тақсимланишнинг ҳар қандай қонунида асосли ва қўзғалмас баҳо бўлиб ҳисобланади, шунингдек энг кичик квадратлар мезони бўйича самаралироқ.
Дисперсиянинг нуқтали қиймати қуйидаги формула бўйича аниқланади:


, (5)

асосли ва қўзғалмас ҳисобланади.

Тасодифий катталик х нинг ўрта квадратик оғиши дисперсиядан квадрат илдиз сифатида аниқланади. Шунга кўра унинг қиймати ( ), ўрта квадратик оғишнинг қиймати ёки стандарт оғиш деб номланади, дисперсия қийматидан илдиз чиқариш йўли билан топилиши мумкин:
. (6)
Улчов ускуналарнинг курсатгичлари: Штангенциркул – чизикли улчамларни контакт усулида улчанадиган ускуна (2-расм)

Расм-2. Штангенциркул.

Уни асосий кисми масштабли линейка 1-н иборат. Линейка 2-та оёкчадан иборат: кузланмадиган ва кузланадиган (2, 3), охиргиси 4 рамкага кистирилган, унга нониуснинг белгилари таъсир этилган, рамка 4 эса 5 винт оркали линейка 1 кистирилади. Агар циркулнинг оёкчалари бирлаштирилсак унда нониуснинг ва асосий масштабнинг нолли булинмалари устма уст тушуши керак. Ички улчамларни улчаш учун цилиндрик улчаш юзалари ташки томонидан 2 ва 3 оёкчалардан иборат.

Чукурликни улчаши учун универсал штангенциркуллар чикадиган линейка 7 дан ташкил топган. Бу холда бирта улчов юзани масштаб линейкани ёни ва иккинчи чикадиган линейканинг бикини ёни этади. Улчашдан олдин нониуснинг аниклиги аникланади кейин детални улчов воситанинг юзасига кистириш керак ва керакли натижаларни олиб узунлигини формула оркали хисоблаш керак.
Тажриба ортканда олчов натижалари автоматик равишда аникланади. Купинча штангенциркул 300мм узунлиги булган ишлатилади.
Талаб этилган хатолиги нониус шкаланинг ракам белгисига тенг.
Агар барча кўрсатилган ўлчашлар ва керакли ҳисоблашлар натижалари жадвал орқали тақдим этилган бўлса, иш бажарилган ҳисобланади.
Ҳисоботда қўлланиладиган асбобларнинг қисқа тавсифларини (бўлиниш қиймати, нониус аниқлиги, ўлчашлар чегараси, аниқлик синфи, кўрсатиш хатолиги) кўрстиш керак 2-жадвал.

Жадвал-2.