Amaliy amshgʻulot. №-5 Gravimetri y da tahlil natijalarini hisoblash

---

Amaliy amshgʻulot. №-5 
Gravimetri
y
da tahlil natijalarini hisoblash. 
Gravimetrik analiz asosida modda tarkibiga kiruvchi elementlar massalari 
nisbatlari doimo bir xilligini ifodalovchi tarkibning doimiylik qonuni va reaksiyada 
ishtirok etuvchi elementlar massalarining bir-biriga nisbati o’zgarmasligini ifodalovchi 
ekvivalentlar qonuni yotadi. Gravimetrik analiz tekshiriladigan namuna tarkibidagi 
qandaydir element, radikal yoki kimyoviy birikmaning massasi va tarkibini 
protsentlarda aniqlaydi. Qizdirilayotgan tarkibiy qism yo toza holda, yoki ma’lum bir 
birikma holida ajratib olinadi. 
Aniqlash tekshiriladigan moddaning tortimini olib, uni eritmaga o’tkazishdan 
boshlanadi. So’ng aniqlanuvchi komponentni eritmadan qandaydir qiyin eruvchan 
birikma holida cho’ktiriladi (cho’ktiriladigan shakl). Hosil bo’lgan cho’kmani 
eritmadan ajratib, begona qo’shimchalardan tozalanadi va quritish, hamda qizdirish 
yordamida ma’lum tarkibli barqaror birikmaga aylantiriladi (tortma yoki gravimetrik 
shakl). Bu birikmani massasini aniqlab, izlanayotgan komponentning namuna 
tarkibidagi massasi va prosent miqdorini oson hisoblab topish mumkin bo’ladi. 
Gravimetrik aniqlashlarda quyidagi ishlar ketma – ket izchillikda bajariladi: 
1) O’rtacha na’muna olish va uni analizga tayyorlash. 
2) Tortim olish. 
3) Olingan na’munani eritish. 
4) Aniqlanuvchi namunani eritish. 
5) Cho’kmani filtrlab ajratib olish va uni yuvish. 
6) Cho’kmani quritish va qizdirish. 
7) Gravimetrik shaklni tortish va analiz natijalarini hisoblash. 
Gravimetriya (lot.gravis-ogʻir va yunoncha metro-I oʻlchov soʻzlaridan) — tahlil 
qilinayotgan namunadan erkin holatda yoki birikma holida ajratib olingan tahlil 
qiluvchi moddaning massasini oʻlchashga asoslangan miqdoriy tahlil usullari majmui. 

---

ma'lum kompozitsiya. Gravimetriyada analitik signal massa hisoblanadi. Gravimetriya 
tahlil qilinadigan ob'ektning deyarli har qanday komponentini aniqlash uchun 
ishlatilishi mumkin, agar ularning namunadagi miqdori 0,1% dan oshsa. Gravimetriya 
standartsiz usuldir. Gravimetriyaning asosiy afzalligi - natijalarning yuqori 
ishonchliligi. Aniqlash xatosi 0,1-0,2% dan oshmaydi. Kamchiliklar analitik 
operatsiyalarning yuqori mehnat talabchanligi va davomiyligi, juda oz miqdordagi 
moddalarni aniqlashdagi qiyinchiliklar, shuningdek, past selektivlik bilan bog'liq. 
Shuning uchun, ommaviy laboratoriya tahlillarida, agar iloji bo'lsa, boshqa usullar 
bilan almashtiriladi. Gravimetrik tahlilda odatda ikkita usul guruhi ajratiladi: 
cho'ktirish va distillash. Eng buyuk amaliy ahamiyati joylashtirish usullari mavjud. 
Ma'lum massa (namuna) bo'lgan tekshirilayotgan moddaning bir qismidan aniqlanishi 
kerak bo'lgan komponent birikma shaklida u yoki bu tarzda ajratiladi. 
To'g'ridan-to'g'ri ajratish faqat bir nechta hollarda mumkin, masalan, gigroskopik 
yoki kristallanish suvini isitish orqali olib tashlash. Biroq, odatda, qattiq moddaning 
tortilgan qismi eritmaga o'tkaziladi, undan mos reagent yordamida tahlil qilinadigan 
modda amalda erimaydigan modda (cho'kma shaklida) shaklida ajratiladi. Cho‘kma 
filtrlash, dekantatsiya yoki boshqa usullar bilan ajratiladi, sorblangan komponentlar 
izlaridan yuviladi va ko‘pincha qayta cho‘ktiriladi. Keyin massasi o'lchanadigan qat'iy 
belgilangan tarkibdagi (og'irlik, gravimetrik shakl) barqaror birikma hosil bo'lguncha 
quritiladi yoki kaltsiylanadi. 
Masalan, Ca
2+
ni aniqlashda cho'kma shakli CaC
2
O
4
, og'irlik shakli esa CaO yoki 
CaCO
3
bo'ladi. Namuna massasini (a) va vazn shaklini (b) bilib, aniqlanadigan 
komponentning x tarkibini (massa bo'yicha%) hisoblang: 
= (bF / a). 100 (2) 
Gravimetrik koeffitsient deb ataladigan F omili tahlil qilinadigan moddaning 1 g 
og'irlik shaklidagi tarkibiga teng: 

---

MM1 / nM2 (3), 
Bu erda m va n - chiqarilgan komponentni uning og'irlik shakliga kimyoviy 
o'zgartirish 
tenglamasidagi 
stoxiometrik 
koeffitsientlar, 
M
1
- 
aniqlangan 
komponentning molyar massasi, M
2
- gravimetrik shaklning molyar massasi. Masalan, 
Fe
2
O
3
og'irligi bo'yicha temirni aniqlashda m = 2, n = 1. Aniqlanishi kerak bo'lgan 
komponentlar uchuvchi birikmalar hosil qilgan hollarda distillash usullaridan 
foydalanish mumkin. Namunalarning gazsimon mahsulotlarning chiqishi bilan 
parchalanishi kalsinlash yoki qizdirilganda reagentlar (kislotalar, ishqorlar va 
boshqalar) ta'sirida erishiladi. Uchuvchi komponent absorber eritmasidan o'tkaziladi 
va namunadan chiqarilgan gazsimon mahsulot miqdori eritma massasining ortishidan 
(to'g'ridan-to'g'ri usullar) hisoblanadi. Moddaning qoldig'ining massasini undan 
uchuvchi mahsulotni olib tashlangandan keyin aniqlash mumkin. Bunday hollarda 
komponentning tarkibi distillashdan oldin va keyin massa farqi bilan topiladi (bilvosita 
usullar).