Amaliy geografiya

kichik sayyoralar deyishadi. Asteroidlar Quyosh atrofida sayyoralar aylangan 
tomonga qarab harakat qiladigan, ma’lum shaklga ega bo‘lmagan va qirrasimon 
qattiq jismlardir. Olimlarning aniqlashicha, 40-60 ming, umumiy soni 140 ming 
atrofida kichik sayyoralar yoki asteroidlar mavjud. Ular Mars va Yupiter 
sayyoralarining oralig‘ida Yerdan taxminan 450 mln. km uzoqilikda joylashgan.
Kometalar (grekcha kometos - uzun sochli ma’nosida). Quyosh tizimidagi 
o‘ziga xos osmon jismidir. Kepler ta’biri bilan aytganda kometalar osmonda 
okeandagi baliq singari suzib yuradi. To‘la shakllangan kometaning qattiq jismdan 
iborat, diametri bir necha kilometr keladigan va ravshan ko‘rinib turadigan 
yadrosi; tuman pardasidan iborat boshi (yadro ana shu bosh ichida joylashgan 
bo‘ladi); uzunligi bir necha 100 mln. kmkeladigan dumi bo‘ladi. Ayrim kometalar 
dumining uzunligi 900 mln. kmga yetadi.
Meteorlar (grekcha «meteoros» - tepadagi, tepada turgan ma’nosini 
bildiradi). Kometa zarrachalarining Yer atmosferasining qarshiligiga duch kelib, 
erib ketganlari meteorlar deb ataladi. Uncha katta bo‘lmagan qattiq jismlarni 
atmosferaga kosmik tezlikda kirib kelishi natijasida atmosferada qisqa lahzali 
chaqnash ro‘y beradi. Zarralar, yoki, qattiq jismlar atmosferaga kirib kelganda 
harorat 2000-3000
0
C gacha qizib ketadi. Natijada ularning yuzasi tez suratlar bilan 
bug‘lana boshlaydi. Atmosferaga kirib kelgan jismning hajmi qancha katta bo‘lsa, 
chaqnash shuncha kuchliroq va yorug‘roq bo‘ladi. Eng yirik chaqnashlar olov 
sharga o‘xshaydi, ular atmosferadan juda katta shovqin bilan o‘tadi. Bunday 
chaqnashni Bolidlar deb atashadi. 
Meteoritlar (grekcha «meteora»-koinot hodisasi). Meteorlarning yonib 
ulgurmagan qismi Yerga tushadi.
Kometa zarrachalarining Yer atmosferasining qarshiligiga duch kelib, 
havo qarshiligini yengib, so‘ngra ulgurmay Yer yuzasiga tushgani meteoritlar deb 
yuritiladi. Demak, meteoritlar meteorlarning yonib ulgurmay Yerga tushgan qismi 
bo‘lib, fazodan yer yuzasiga tushadigan tosh yoki temir holdagi osmon jismlari. 
Ularning og‘irligi bir necha grammdan bir necha tonnagacha bo‘ladi. 
Meteoritlarning Yerga tushishi juda katta chaqnash, shovqin bilan kuzatiladi. Bu 
paytda osmonda uchib kelayotgan olovli shar ko‘rinadi. Meteorit Yerga urilganda 
yer yuzasida chuqurlar va xandaklar hosil bo‘ladi. Olimlarning ma’lumotiga ko‘ra 
ikki milliard yil davomida Yerga 100 ming krater hosil qiluvchi yirik «meteorit 
yomg‘iri» tushganligi qayd qilingan.

---

6