Amaliy hayotda odamlar hamma joyda o'lchovlar bilan shug'ullanishadi. Har bir qadamda uzunlik, hajm, vazn, vaqt kabi miqdorlarning o'lchovlari mavjud

Dinamik o'lchov- vaqt o'tishi bilan hajmi o'zgarib turadigan miqdorni o'lchash. O'lchangan miqdorning o'lchamining tez o'zgarishi uni vaqt momentini eng aniq aniqlash bilan o'lchashni talab qiladi. Masalan, shardan Yer yuzasiga masofani o'lchash yoki elektr tokining doimiy kuchlanishini o'lchash. Asosan, dinamik o'lchov o'lchanadigan miqdorning vaqtga funktsional bog'liqligini o'lchashdir.
Statik o'lchov- belgilangan o'lchov vazifasiga muvofiq qabul qilingan miqdorni o'lchash davri davomida o'zgarmagan holda o'lchash. Masalan, ishlab chiqarilgan mahsulotning chiziqli o'lchamini normal haroratda o'lchashni statik deb hisoblash mumkin, chunki ustaxonadagi haroratning o'ndan bir daraja darajasida o'zgarishi 10 mkm / m dan ko'p bo'lmagan o'lchov xatosini keltirib chiqaradi, bu nisbatan ahamiyatsizdir. qismning ishlab chiqarish xatosiga.
4. O'lchov maqsadiga ko'ra - texnik va metrologik o'lchovlar.
Texnik o'lchovlar- atrofdagi dunyoning moddiy ob'ektlari, jarayonlari va hodisalarining xususiyatlari haqida ma'lumot olish uchun o'lchovlar.
Ular, misol tariqasida, eksperimental ishlanmalarni kuzatish va boshqarish, mahsulotlarning texnologik parametrlarini yoki barcha turdagi ishlab chiqarish jarayonlarini kuzatish, transport oqimlarini boshqarish, tibbiyotda tashxis qo'yish va davolashda, atrof-muhit holatini kuzatish va boshqalar uchun ishlab chiqariladi.
Texnik o'lchovlar, qoida tariqasida, ishchi o'lchash asboblari yordamida amalga oshiriladi. Biroq, standartlar ko'pincha aniq va mas'uliyatli noyob o'lchov tajribalarini o'tkazish uchun ishlatiladi.
Metrologik o'lchovlar - texnik o'lchovlarning birligi va talab qilinadigan aniqligini amalga oshirish uchun o'lchovlar.
Bularga quyidagilar kiradi:
• fizik kattaliklarning birliklari va masshtablarini birlamchi etalonlar bo‘yicha ko‘paytirish va ularning o‘lchamlarini aniqroq etalonlarga o‘tkazish;
• o'lchov vositalarini kalibrlash;
• o'lchov vositalarini kalibrlash yoki tekshirish vaqtida amalga oshirilgan o'lchovlar;
• shu maqsadda amalga oshirilgan boshqa o'lchovlar (masalan, bir xil darajadagi aniqlikdagi standartlarni o'zaro taqqoslash paytida o'lchovlar) yoki metrologiyaning boshqa ichki ehtiyojlarini qondirish uchun (masalan, asosiy fizik konstantalarni aniqlash uchun o'lchovlar va standart ma'lumotlarning xususiyatlari to'g'risida ma'lumot olish uchun o'lchovlar). materiallar va moddalar, laboratoriyalarning e'lon qilingan o'lchash imkoniyatlarini tasdiqlash uchun o'lchovlar).
Metrologik o'lchovlar standartlar yordamida amalga oshiriladi.
Ko'rinib turibdiki, iste'molga mo'ljallangan mahsulotlar (sanoat, qishloq xo'jaligi, armiya, davlat organlari, aholi va boshqalar) texnik o'lchovlar ishtirokida yaratiladi. Metrologik o'lchov tizimi esa texnik o'lchov tizimining mavjudligi, rivojlanishi va takomillashishi uchun zarur bo'lgan infratuzilmadir.
. Amaldagi birliklarning o'lchamlari bo'yicha - mutlaq va nisbiy o'lchovlar.
Nisbiy o'lcham- birlik o'rnini egallagan miqdorning bir xil nomdagi miqdorga nisbati o'lchovi. Masalan, nisbiy o'lchov - bu manbadagi radionuklidning faolligini uning miqdorining etalon o'lchovi sifatida tasdiqlangan boshqa manbadagi radionuklidning faolligiga nisbatini o'lchash yo'li bilan aniqlash.
Mutlaq o'lchovbir yoki bir nechta asosiy miqdorlarni to'g'ridan-to'g'ri o'lchashga va/yoki asosiy fizik konstantalar qiymatlaridan foydalanishga asoslangan o'lchovdir.
. O'lchov natijalarini olish usuli bo'yicha - kümülatif, qo'shma, bilvosita va to'g'ridan-to'g'ri o'lchovlar.
To'g'ridan-to'g'ri o'lchasho'lchanayotgan miqdorning birligini yoki shkalasini saqlaydigan o'lchov vositasi yordamida amalga oshiriladigan o'lchovdir. Misol tariqasida, mahsulot uzunligini kaliper bilan o'lchash, voltmetr bilan elektr kuchlanish va boshqalar.
Bilvosita o'lchash- o'lchov, kerakli miqdorga funktsional jihatdan bog'liq bo'lgan to'g'ridan-to'g'ri miqdorlar natijalari asosida miqdorning qiymati aniqlanganda.
Agregat o'lchovlari- bir vaqtning o'zida bir nechta bir hil miqdorlarni o'lchash amalga oshirilganda, bu miqdorlarning qiymatlari ushbu miqdorlarning turli kombinatsiyalarini o'lchash yo'li bilan olingan tenglamalar tizimini echish yo'li bilan topilganda.
Kümülatif o'lchovlarning klassik namunasi - bu to'plamdagi og'irliklarning turli kombinatsiyalarini o'lchash va natijada olingan tenglamalarni echish orqali amalga oshiriladigan bitta standart og'irlikdan foydalangan holda og'irliklar to'plamini kalibrlash.
Birgalikda o'lchovlar- ular orasidagi munosabatni aniqlash uchun ikki yoki undan ortiq bir-biriga o'xshash bo'lmagan miqdorlarni bir vaqtda o'lchash.
Boshqacha qilib aytganda, qo'shma o'lchovlar miqdorlar orasidagi bog'liqliklarni o'lchashdir.
Birgalikda o'lchovlarga misol - chiziqli kengayishning harorat koeffitsientini (TCLE) o'lchash. Bir vaqtning o'zida tekshirilayotgan materialning namunasi haroratidagi o'zgarishlarni o'lchash va uning uzunligidagi mos keladigan o'sish va olingan o'lchov natijalarini keyinchalik matematik qayta ishlash orqali amalga oshiriladi.
Shuningdek, o'lchovlarning maydoni, turi va kichik turini farqlash kerak.
O'lchovlar sohasi deganda texnologiya yoki fanning qaysidir sohasiga xos bo'lgan va o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lgan fizik miqdorlarning o'lchovlari to'plami tushuniladi.
Hozirgi vaqtda quyidagi o'lchov sohalari ajralib turadi:
• fazoviy-vaqtinchalik kattaliklarni o'lchash;
• mexanik o‘lchovlar (shu jumladan kinematik va dinamik kattaliklarni o‘lchash, materiallar va moddalarning mexanik xossalari, yuzalarning mexanik xossalari va shakllari);
• issiqlik o'lchovlari (termometriya, issiqlik energiyasini o'lchash, moddalar va materiallarning termofizik xususiyatlari);
• elektr va magnit o'lchovlari (elektr va magnit maydonlarni o'lchash, elektr zanjirlarining parametrlari, elektromagnit to'lqinlarning xarakteristikalari, moddalar va materiallarning elektr va magnit xossalari);
• analitik (fizik-kimyoviy) o‘lchovlar;
• optik o'lchovlar (fizik optika, kogerent va chiziqli bo'lmagan optika, moddalar va materiallarning optik xossalari miqdorini o'lchash);
• akustik o'lchovlar (moddalar va materiallarning fizik akustikasi va akustik xususiyatlarini o'lchash);
• atom va yadro fizikasidagi o'lchovlar (ionlashtiruvchi nurlanish va radioaktivlikni o'lchash, shuningdek atomlar va molekulalarning xossalari).
O'lchovlar turi- bu o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lgan va o'lchangan miqdorlarning bir xilligi bilan tavsiflangan o'lchov maydonining bir qismi.
Masalan, magnit va elektr o'lchovlari sohasida elektr qarshilik, elektr kuchlanish, emf, magnit induksiya va boshqalarni o'lchashni farqlash mumkin.
O'lchovlarning kichik turi- bu o'lchov turining bir qismi bo'lib, u bir hil miqdorni o'lchashning o'ziga xosligi bilan ajralib turadi (diapazon, miqdorlar hajmi, o'lchash shartlari va boshqalar).
Masalan, uzunlik o'lchovlarida ham katta uzunlikdagi (o'nlab, yuzlab va minglab kilometrlar), ham kichik va ultra qisqa uzunlikdagi o'lchovlar farqlanadi.