Amaliy ish Mavzu

---

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT 
TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI 
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI 
 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT 
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 
Telestudio tizimlari va ilovalari kafedrasi
 
 
 
 
Amaliy ish 
Mavzu:
O’zbekiston milli kutubxonasi haqida qisqacha videorolik 
 
 
 
Guruh: 510-19 
Bajardi: Sultonov Quvonchbek 

 
 
 
 
 
Tekshirdi: Usmonov Akbarjon 
 
 
 
 

---

Toshkent 2023 
 
 
Annotasiya (qisqacha tavsif) 
 
Bu amaliy ishni bajarish jarayonida: Ozbekiston milliy kutubxonasidagi bilim olish 
sharoyitlar haqida, o’quvchilar uchun kerakli kitoblar boligi haqida qisqacha video 
qilindi. Tasvirga olish ishlaridan so’ng video materiallar Adobe Preimere Pro 
dasturida montaj qilindi. 
 
Tanlangan mavzu “O’ZBEKISTON MILLIY KUTUBXONASI” haqida 
malumot: 
 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002 yil 20 fevraldagi № UP-3029 raqamli 
“Ilmiy-tadqiqot faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida”gi Farmoni 2002 yil 12 
apreldagi Vazirlar Mahkamasining “Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy 
kutubxonasini tashkil etish haqida”gi №123 Qaroriga muvofiq Alisher Navoiy 
nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi (2002 yil 12 aprelgacha Alisher Navoiy 
nomidagi O‘zbekiston Respublikasi Davlat kutubxonasi) “Milliy” maqomini oldi. 
Kutubxona 1870 yili may oyida Toshkent ommaviy kutubxonasi sifatida 
ochilgan. Fondini tashkil qilishga xalq maorifi vazirligi, Fanlar Akademiyasi, 
Ommaviy kutubxona, Geografiya jamiyati, Rossiya bosh shtabi hamkorlik ko‘rsatib, 
o‘z fondlaridan sovg‘a qilishgan. 1870 yil may oyida 2200 tomdan (1200 nomdagi) 
ortiq 
adabiyotlar 
yig‘ilib, 
kutubxona 
fondining 
asosi 
yaratildi. 
Toshkent ommaviy kutubxonasi fanning turli sohalari bo‘yicha, birinchi navbatda 
o‘lkaga doir va qo‘shni davlatlar to‘g‘risidagi adabiyotlarni yig‘ishi va saqlashi 
lozim 
bo‘lgan. 
Kutubxonaning o‘lkashunoslik fondini to‘ldirish uchun atoqli rus bibliografi V. I. 
Mejov jalb etilgan. U Toshkent ommaviy kutubxonasi uchun Turkiston o‘lkasiga 
doir materiallar yig‘ishni amalga oshirgan va ilmiy doirada “Turkiston to‘plami” 
nomi 
bilan 
ma’lum 
to‘plamning 
yaratilishiga 
asos 
solgan. 
Kutubxonaning birinchi direktori 1872 yil 11 maydan N.V.Dmitrovskiy (1841-
1910) bo‘lgan. U 1867 yil avgustdan Turkiston kanselyarisida xizmat qilgan bo‘lib, 
bir vaqtda “Turkistanskix vedomostey” gazetasi redaktor o‘rinbosari vazifasini 
bajargan.

---

Kutubxona tarixining ushbu qiyin davrlarida 1883 yil tashkil etilgan “Kuzatuv 
qo‘mitasi” ijobiy rol o‘ynagan. Turli yillarda ushbu qo‘mita tarkibiga N.A.Maev, 
N.V.Dmitrovskiy, A.A.Semenov, A.A. Divaev, N.G. Maliskiy va shu kabi mashhur 
olim,pedagog, 
tarixchi, 
etnograflar 
kirishgan. 
Kutubxona tarixining dastlabki davriga “Turkiston albomi” ning yaratilishi 
taaluqlidir. Ushbu o‘ziga xos fotoalbomni tuzish orientalist A.L.Kunga topshirilgan. 
Akademik A.A. Semenov tomonidan tuzilgan “Turkiston ommaviy kutubxonasi 
qo‘lyozmalar katalogi” ga ko‘ra 1917 yilga kelib kutubxona qo‘lyozmalar fonda 250 
tomni 
tashkil 
etgan. 
Ushbu davrda Xiva va Toshkent litografiyalarida chiqarilgan birinchi litografik 
kitoblar xarid qilingan. Bu litografiyalar A.Navoiyning “Xamsa” si (1880), “Divani 
munis”, “Divani Radji”, XVIII asrning mashhur shoiri So‘fi Allayorning “Stoykost 
slabix” 
asarlari 
va 
h.k. 
1920 yili kutubxonaga Davlat kutubxonasi maqomi berildi va u keskin o‘zgardi. 
1925 yilga kelib kutubxonaning fondi 140 ming jildga yetdi. 1920 yildan boshlab 
Kutubxona Turkiston o‘lkasida chop etilayotgan nashrlarning majburiy nusxalarini 
ola 
boshlaydi. 
O‘rta Osiyo respublikalarining tashkil etilishi natijasida kutubxona O‘zbekiston xalq 
ta’limi qo‘mitasiga buysinadi va qayta tashkil etilgan O‘rta Osiy respublikalarida 
kutubxonachilik ishini tashkil etish bo‘yicha amaliy yordam ko‘rsata boshlaydi. 
1925 yil iyul oyidan boshlab O‘zbekiston Davlat ommaviy kutubxonasining sharq 
bo‘limida amaliyotchilar instituti faoliyatini boshladi. 1929 yil dekabr oyidan 
boshlab kutubxona xodimlari uchun o‘zbek tilini o‘rganish kurslari ochildi, 1930 yil 
avgustdan – ilmiy kutubxonalar katalogizatorlarini tayyorlash kursi, 1932 yil 
yanvardan – kataloglashtirish, sistemalashtirish va predmet rubrikalari bo‘yicha uch 
oylik kurslar, 1934 yil oktyabrdan Fan qo‘mitasi qoshida – ilmiy kutubxona 
xodimlari 
uchun 
kurslar 
ochildi. 
O‘zbekiston hukumatining Qaroriga ko‘ra Toshkentdagi O‘zbekiston Davlat 
ommaviy kutubxonasi 1933 yildan respublikaning sharq qo‘lyozmalarini saqlash 
markazi 
deb 
e’lon 
qilindi. 
1920-1930 yillarda kutubxona faoliyatida bibliografiya katta o‘rin egallaydi. Bu 

---

davrda kutubxona xodimlari tomonidan yirik bibliografik ishlar yozildi. 
1930 yillarning oxirida Davlat ommaviy kutubxonasi respublikaning boshqa 
kutubxonalari uchun haqiqiy metodik markaz bo‘lib qoldi. Bu vaqtga kelib ularning 
soni 2,5 mingdan ortiq edi. Kutubxona qoshida kutubxonashunoslik va bibliografiya 
kabineti ochilib, u yerda doimiy ravishda ma’ruzalar, namoyishlar, maslahatlar 
o‘tkazilar 
edi. 
Ikkinchi jahon urushi yillarida kutubxona o‘quv zallarida akademiklar V.V. Struve 
va V.P. Filatov, SSSR Fanlar akademiyasining muxbir a’zolari V.M. Jirminskiy, 
A.Yu. Yakubovskiy, N.K. Piksanov, yozuvchilar A.N.Tolstoy, N.E. Virta, Vs.V. 
Ivanov, M.A. Syavlovskiy, V.G. Yan, K.I. Chukovskiy, san’at xodimlari – xizmat 
ko‘rsatgan san’at xodimi M.F. Giesin, professor V.M. Belyaev, kompozitor N.V. 
Bogoslovskiy, SSSR xalq artisti I.V. Yershov va boshqa ko‘plab kishilar ishlashgan. 
Urushdan keyingi davrda kutubxonaning asosiy vazifasi kitob fondlarini 
to‘ldirishdan iborat bo‘lgan. Bu vaqtda Bolgariya, Vengriya, Germaniya 
Demokratik Respublikasi, Polsha, Ruminiya, Chexoslovakiya kabi davlatlardan 
kitoblar kela boshladi. Buyuk Britaniya, AQSh, Fransiya, Germaniya Federativ 
Respublikasi, Yaponiya va boshqa davlatlar bilan hamdo‘stlik aloqalari yo‘lga 
qo‘yildi. 
1948 yili kutubxonaga buyuk o‘zbek shoiri Alisher Navoiy nomi berildi va 350 
o‘rinli o‘quv zaliga ega bo‘lgan uch qavatli yangi binoda ish boshladi. O‘sha paytda 
nodir va qadimiy nashrlar bo‘limi tashkil etilib, unda 2 mingdan ortiq kitob, 
jumladan 250 ta avtografli, 151 ta ekslibrisli kitoblar jamlangan edi. Ayni paytda bu 
fond 
16 
mingdan 
ortiq 
hisoblanadi. 
1970 yillardan ilmiy-tadqiqot, madaniyat va san’at bo‘yicha ilmiy axborot, depozitar 
saqlash, nazorat-dispetcherlik xizmati, yoshlar kabi bo‘limlar tashkil etilgan. 
1980 yillardan “Sovet qishlog‘i hayotida kitob va mutoalaa”, “Ommaviy 
kutubxonalarda mutoalaa dinamikasi va kitobxon ehtiyoji”, “Kutubxona resurslarini 
oqilona joylashtirish” kabi umumittifoq tadqiqodlari ustida hamda respublika 
miqiyosidagi “O‘zbekiston ommaviy kutubxonalari kitob yadrosini shakillantirish”, 
“Bibliografik ifodalarda rus transkripsiyasida o‘zbek mualliflarining ifodalanishi” 
va 
shu 
kabilar 
usti 
ishlar 
olib 
borildi. 
Alohida e’tibor fondni o‘zbek tilidagi adabiyotlar bilan to‘ldirishga qaratila 
boshlandi. Ayni paytda ularning soni 600 mingdan ortiq bulib, o‘zbek adabiyotining 

---

klassiklari A.Navoiy, Furqat, Muqimiy, Zavqiy, Ibn Sino (Avisenna) Ulug‘bek, 
Beruniy kabilar hamda respublikamizning zamonaviy olim va yozuvchilarining 
asarlaridan iborat. 
Kutubxona tarixidagi navbatdagi muhim davr 2002 yildan boshlandi, 2002 yil 20 
fevralda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentinig “Ilmiy-tadqiqot faoliyatini 
takomillashtirish to‘g‘risida”gi Farmoni chiqdi. Farmonning 8 punktida respublika 
ilmiy muassasalarilarining taklifi qabul qilinib, Alisher Navoiy nomidagi 
O‘zbekiston Respublikasi Davlat kutubxonasi bilan Respublika ilmiy-texnika 
kutubxonasini birlashtirib, Respublika Vazirlar Mahkamasi huzurida Alisher 
Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi tashkil etildi. Bu qaror kutubxona 
faoliyatini milliy madaniyat markazi, O‘zbekiston xalqining milliy ma’naviy merosi 
xazinasi sifatida kengaytirish maqsadida qabul qilingan. 
2002 yil 12 aprelda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Alisher 
Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasini tashkil etish to‘g‘risida”gi 
Qarori qabul qilindi. Ushbu qarorga muvofiq kutubxonaning maqomi - milliy va 
xorijiy 
adabiyotlarning 
asosiy 
davlat 
xazinasi, 
kutubxonashunoslik, 
bibliografiyashunoslik, kitobshunoslik sohasidagi ilmiy-tadqiqot, metodik ishlarni 
olib boruvchi va mufofiqlashtiruvchi ilmiy markaz etib belgilandi. 
Kutubxona tarixidagi keyingi bosqich O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 
tashabbusi bilan 2011 yili poytaxtimizda shaharsozlik madaniyatining yana bir 
noyob namunasi – “Ma’rifat markazi”ning bunyod etilib, undan Alisher Navoiy 
nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasining joy olishi buyuk mutafakkir 
bobomizga bugungi avlodlarning yuksak ehtiromi namunasi bo‘ldi. 
Davlatimiz rahbarining 2012 yil 20 martda qabul qilingan “Alisher Navoiy nomidagi 
O‘zbekiston Milliy kutubxonasi – axborot-resurs markazi faoliyatini tashkil etish 
chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq, kutubxona tuzilmasi yangilandi, 
uning bo‘limlari va xizmat ko‘rsatish ishi takomillashtirildi, vazifalar ko‘lami 
kengaytirildi. 
Bu 
zamonaviy 
axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalaridan 
foydalangan holda aholi, ayniqsa, yoshlarning bilim olishi, ma’naviy-ma’rifiy, 
madaniy ehtiyojlarini har tomonlama qondirishiga imkon bermoqda. 
Xalqimizning ilmiy, tarixiy, madaniy va ma’rifiy merosini avaylab asrash, uning 
jahon tamadduniga qo‘shgan ulkan hissasini yanada kengroq namoyish etish, 

---

ajdodlarimiz yaratgan betakoror asarlar, qo‘lyozmalar hamda noyob nashrlar kelajak 
avlodga yetkazish, ularni avaylab asrash maqsadida, O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2012 yil 9 avgustda “Nodir, alohida qimmatli va 
noyob nashrlar saqlanishini ta’minlash, ularning fondini tizimli ko‘paytirish va 
boyitish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 202-son qarorini qabul qilinishi boshlangan 
ishlarni davlat miqiyosida tashkil etish imkonini yaratdi. 
Qarorda axbrot-kutubxona muassasalari, muzeylar fondlarida saqlanib kelinayotgan 
qadimgi qo‘lyozma va noyob kitoblarni elektron formatga o‘tkazish, shuningdek, 
aholi qo‘lida saqlanayotgan ko‘pdan-ko‘p eski qo‘lyozmalar, qadimgi va nodir 
kitoblarni sotib olish, manbalarni zamonaviy texnologiyalarni qo‘llagan holda 
restavratsiya qilish, tizimli ko‘paytirish ishlari ustuvor vazifa sifatida ularni amalga 
oshirilishi yuzasidan Dasturlarni qabul qilinishi muxim hisoblanadi. 
Yuqoridagi vazifalarni samarali tashkil qilish maqsadida, hozirda davlat 
kutubxonalari, muzeylar, arxiv tashkilotlarida saqlanib kelinayotgan qadimgi 
qo‘lyozmalar, nodir kitoblarning elektron katalogini tuzish shuningdek, O‘zbekiston 
Milliy kutubxonasida mavjud bo‘lgan nodir kitoblar fondining elektron katalogi 
bilan qiyoslab, yo‘q kitoblarni aniqlash hamda Milliy yig‘ma elektron katalogi 
asosida mazkur nashrlarning to‘liq matnli elektron ma’lumotlar bazasini yaratish 
ishlari olib borilmoqda. 
O‘zbekiston Milliy kutubxonasida foydalanuvchilarga jahon andozalari darajasida 
xizmat ko‘rsatish uchun keng imkoniyatlar yaratilgan. Jumladan, 800 o‘rinli 13 ta 
o‘quv zallariga axborot-kutubxona faoliyatini yuqori darajada olib borishga 
mo‘ljallangan zamonaviy asbob-uskunalar va texnik vositalar o‘rnatilgan, Wi-Fi 
tizimi yo‘lga qo‘yilgan. Bunday sharoitlar kutobxonlarni tashrifini yildan-yilga 
oshib borishiga, yoshlarimizni ko‘proq jalb qilish imkoniyatini bermoqda. 
“O‘zbekiston”, “Adolat”, “Istiqbol”, “Jahon”, “Tafakkur” o‘quv zallarida tashkil 
qilingan ochiq fondlar yangi binoda kitobxonlar uchun yaratilgan eng qulay 
sharoitlardan biri bo‘ldi. Fondning ochiq tarzda joylashuvi foydalanuvchini kitob 
javonlari oralab o‘ziga zarur bo‘lgan kitoblarni bemalol izlashi va buyurtma berishi, 

---

shuningdek, kutubxona fondiga yangi olingan kitoblar bilan yaqindan tanishish 
imkonini berdi. 
Kutubxona tomonidan 2013-2014 yillar davomida kutubxona fondlaridagi ilmiy 
jihatdan boy adabiyotlarni targ‘ib qilish va foydalanuvchiga masofadan tezkor 
xizmat ko‘rsatish, kutubxona xizmat vakolati doirasida amalga oshiradigan 
xizmatlarni onlayn tarzda yuritish, foydalanuvchilarga qulayliklar yaratish 
maqsadida 7 ta texnik loyiha amalga oshirilmoqda. Jumladan, “ISBN, ISSN va 
UO‘K, KBK” raqamlarini berish” interaktiv onlayn xizmati, “Nodir nashr va 
qo‘lyozmalar ma’lumot bazasini yaratish, saqlash va aniq taqdim qilish jarayonini 
avtomatlashtirish”, “Milliy kutubxonaning yagona bazasi asosida kitob va 
jurnallarning statistik hisobotini avtomatlashtirish”, “Dissertatsiya va ilmiy 
ishlarning yagona bazasi”, “Shaxsiy kabinet”, “Imidj katalog” dasturlari bular 
qatoriga kiradi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19 fevraldagi PF-5349-sonli 
“Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasini yanada takomillashtirish 
chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoniga muvofiq Respublika axborot-kutubxona 
markazi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar axborot-
kutubxona markazlari O‘zbekiston Matbuot va axborot agentligi (hozirgi 
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va 
ommaviy kommunikatsiyalar agentligi)ning Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston 
Milliy kutubxonasi tasarrufiga o‘tkazildi. 
“O‘zbekiston Respublikasi aholisiga axborot-kutubxona xizmati ko‘rsatishni 
yanada takomillashtirish to‘g‘risida”gi 2019 yil 7 iyundagi PQ-4354-sonli Qaroriga 
muvofiq Milliy kutubxona qoshida 186 ta tuman (shahar) axborot-kutubxona 
markazlari tashkil etildi. 
Bugun Milliy kutubxonaning vazifalari ancha kengaygan. U mamlakatimizdagi 
barcha axborot-kutubxona muassasalari uchun muvofiqlashtiruvchi va uslubiy 
markaz vazifasini ham o‘tamoqda. Kutubxona huzurida tashkil etilgan Respublika 
uslubiy kengashi kutubxonalar faoliyatini axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, 
alohida kutubxonalar uchun namunali nizomlar, uslubiy-bibliografik qo‘llanmalar 

---

va boshqa maqsadli hujjatlarni yanada keng joriy etish hisobidan takomillashtirishga 
doir tavsiyalarni ishlab chiqish bilan shug‘ullanmoqda. Ushbu sohadagi 
munosabatlarni tartibga soluvchi axborot-kutubxona faoliyatining milliy standartlari 
ishlab chiqildi.