Amaliy mashg‘ulot №10 Mantiqiy elementlar asosida yig’ilgan triggerlarni elementlarning xisobi va ishini o‘rganish

Amaliy mashg‘ulot №10
Mantiqiy elementlar asosida yig’ilgan triggerlarni elementlarning xisobi va ishini o‘rganish.
Trigger kirishini saptlarning eng yaxshi saqlangi, saqlangi saqlang kattilmaydi, 8 ta indeksni saqlash kerak bo'lgan 8 ta barqaror holatlardan biriga tushadi.
Har bir kalitda faqat ikkita shtri bor: yopiq va ochiq. X-ning materion man mantiqiy o'zgaruvchisiga muvofiq soling, bu esa 1 qiymatni olib, faqat x tugmachasini yopganda va diagrammada ishlaydigan bo'lsa; Agar kalit boshlansa, x noldir.
Ikkita sxema deyiladi ekvivalent Agar oqim ulardan biri orqali o'tsa va faqat u boshqalardan o'tsa (bir xil kirish signalida).
Ikkala ekvivalent sxemalari, xuddi shu sxema ko'rib chiqiladi, o'tkazuvchanligi funktsiyasi kichik miqdordagi mantiqiy operatsiyalar yoki kalitlarni o'z ichiga oladi. Kommunallashtirilgan sxemalarni ko'rib chiqishda ikkita asosiy vazifa yuzaga keladi: sintez va tahlil sxemalar.
Bir necha triggerli chastotani, ikkiga bo`lish sxemalarini ketma-ket ulab, ikkilikma’lumotlaminafaqat saqlash, balki chastotani bo`lish va uning kirishiga kelayotgan impulslarni sanash uchun ishlatish mumkin. Agar qurilma uning kirishlariga berilayotgan impulslarni hisoblashni amalga oshirsa, bu qurilma hisoblagich deb, agar chastota bo`lishlarini hisoblasa chastota bo`luvchi deb ataladi. Hisob natijalari hisoblagich chiqishida ikkilik son ko`ri- nishida berilgan kod va talab etilyotgan vaqt davomida saqlanishi mumkin.
Triggerlar – sifat jihatidan raqamli texnikaning yangi tarkibiy elementidir. Uni mantiqiy element deb qarab bо‘lmaydi, chunki u yangi sinf elementidir. Trigger bu yakunlangan qurilma bо‘lib, u faqat bitta turg‘un holatda bо‘la oladi. Umuman olganda mantiqiy elementlarning kirishlari ham kuchsiz trigger effektini bera oladi. Mantiqiy nolni ifodalaydigan va mantiqiy birni ifodalaydigan kuchlanishlar о‘rtasida har doim oraliq diapazon mavjud bо‘ladi. Bu diapazon mantiqiy noaniqlik deb ataladi. Agar mantiqiy kirishda kuchlanish shu diapazonga tushib qolgan bо‘lsa, natija qanday bо‘linishi aytib bо‘lmaydi. Bir qancha jarayonlar hattoki chiziqli rejimga ham о‘tib qolishi mumkin. Bunday holatlarni oldini olish uchun Shmitt trigeridan foydalaniladi. Bu trigger ikkita aniq chegaraga ega bо‘lib, kirish kuchlanishi (signali) ushbu chegaralar orqali triggerdan о‘tganda ikki holatdan aniq bir turg‘un holatga keladi.

9.1 rasm. Ikki pog‘onali sinxron RS trigger.
Ikki pog‘onali triggerlar yetakchi – yetaklanuvchi sxemalar asosida amalga oshiriladi. Bu MS – trigger deb xam ataladi (master – usta, slave – yordamchi). Bu sxemada T1 trigger – yetakchi, T2 trigger – yetaklanuvchi xisoblanadi. Yetaklanuvchi trigger yetakchi trigger xolatini eslab qolish uchun xizmat qiladi. Sinxronlashtiruvchi impulg‘slar T1 va T2 larga qarama-qarshi fazada berilganligidan, T2 trigger xolatining almashinishini T1 trigger xolati almashinishiga nisbatan biroz kechikib ro‘y beradi. Ikki pog‘onali triggerlardan DV, JK va T – triggerlar keng tarqalgan.

9.2-rasm. Ikki pogonali trigger (a) va uning shartli belgisi (b).

DV – triggeri xam, D – trigger kabi, mantiqiy signalni kechiktirish, yaxni eslab qolish uchun ishlatiladi. DV – trigger V ruxsat etilgan kirishga ega bo‘lib V=1 bo‘lgandagina D kirishda signal berilishidan qatxiy nazar trigger o‘z xolatini saqlaydi. DV triggerning tuzilishi va shartli belgisi 9.3-rasmda keltirilgan.

9.3-rasm.DV-trigger (a) va uning shartli belgisi (b)

9.4-rasm.IK-trigger (a) va uning shartli belgisi (b)

IK – trigger RS – trigger kabi ikkita I – “1" ni o‘rnatish va K – «1» ni tashlab yuborish yoki «0» ni o‘rnatish mantiqqiy kirishga ega. RS – triggerda I=K=1 bo‘lgan signal berilganda xosil bo‘ladigan noaniqlik IK – triggerda bartaraf qilingan. XAM – EMAS mantiqiy elementlardan tashkil topgan IK – trigger sxemasi va shartli belgisi 16.3-rasmda keltirilgan. Bunday trigger ikkita sinxronlashgan RS – triggerdan iborat bo‘lib, yetakchi-yetaklanuvchi sxemasi bo‘yicha ulangan T1 trigger kirishiga uchta kirishli XAM – EMAS elementlari ulangan. Bu kirishlarning birinchisiga, sinxronlashti-ruvchi impulg‘slar, ikkinchisiga boshqaruvchi I va K signallar berilgan. Uchinchi kirish boshqaruvchi teskari bog‘lanish xosil qilish uchun xizmat qiladi.

9.5-rasm. T – trigger (a) va uning shartli belgisi (b)

Agar I=K=1 bo‘lsa, xar ikkala XAM – EMAS kirish elementlari ochiq qoladi va navbatdagi sinxroimpulg‘s, «1» signali trigger chiqishidan kirishiga berilgan XAM – EMAS elementlari orqali o‘tadi. T – trigger (toggle – almashtirib-ulagich), asosan signal chastotasini bo‘lib beruvchi va xisoblovchi sifatida ishlatiladi. Uning sxemasi va shartli belgisi 16.4-rasmda keltirilgan. T – triggerga xar bir sinxroimpulps berilganda o‘z xolatini teskarisiga o‘zgartiradi. Shu sababli inversiya belgisi S bilan belgilanadi.

Nazorat savollari.

1. 
   Ikki pog‘onali triggerlar va ularning turlari qanday?
   
2. 
   Hisoblagichlar va ularning turlari qanday?
   
3. 
   Hisoblagichlar va ularning ishlash prinsipi?