Amaliy mashg’ulot №15 Mavzu: Metallarni parchinlash texnologiyasi Ishdan maqsad

AMALIY MASHG’ULOT № 15
Mavzu: Metallarni parchinlash texnologiyasi
Ishdan maqsad.
Mashina, mexanizm, asbob va boshqa buyumlar uchun detallar tayyorlashda turli usullar qatori kesib ishlov berishni hamda ishlov berishda asosiy vazifani bajaruvchi asbob kesgich haqida tushunchalarga ega bo’lish.
Zaruriy jihozlar:
Plakatlar, tokarlik ishlov berish olingan detallar asli keskichlar, TV-6 stanogi.
.Tayanch so’z va iboralar. Tokorlik stanogi, keskichlar, dastgoh karetkasi, patron, yuzalarni obkatkalash, faska olish monipulyator, freza, zagatovka, randa, kesish tezligi, tokorlik vintqirqar stanogi, support, shtangensirkul, mikrometr, pog’onali val, parma.
Nazariy ma’lumotlar.
Silindrik teshiklar dvigatellar, nasoslar, kompressorlar uchun ish bo’shlig’i xizmatini o’taydi, moy va sovutuvchi suyuqlik keltirish uchun xizmat qiladi. Teshiklarga ularning aniqligi, o’qining to’g’ri chiziqliligi, geometrik shaklining to’g’riligi, sirtining silliqligi va hokazo bo’yicha talablar qvyiladi. Silindrik teshiklar shakliga ko’ra silliq, pog’onali va ariqchali bo’lishi mumkin; shuningdek ikki tomoni ochiq (parron) va bir tomoni berk teshiklar ham bo’ladi
Parmalash – teshiklarga ishlov berishning yuqori unumli usulidar, parmalash bilan yuqori aniqlikdagi o’lchamni 5-klassgacha, sirtning silliqigini 3-klassgacha etkazish mumkin (Rz80).
Parmaning ish qismi asbobsozlik po’latidan tayyorlanadi, bo’ynidagi quyrug’i esa konstruksiyaon po’latdan yasalib, ikkala qismi o’zaro payvandlanadi.
Qattiq materiallarga ishlov berish uchun qattiq qotishma plastinkasi kavsharlangan (80-rasm, a) yoki spiralsimon uchlik payvandlangan parmalar (80-rasm, b) ishlatiladi. Diametri 8 mm gacha bo’lgan qattiq qotishmali parmalar bir butun qilib tayyorlanadi va po’lat quyruqqa kavsharlanadi (80-rasm, v).
Ichki teshiklaridan sovituvchi suyuqlik yuboriladigan Ovchinnikov konstruksiyalagan parmalar juda puxta bo’ladi (81-rasm, a, b). parmaning har bir perosida ikki tomni ochiq teshik bo’lib, ular quyruqda o’zaro tutashib, markaziy ariqchani hosil qiladi. Maxsus patron orqali suyuqlik nasosdan parma quyrug’iga keladi, so’ngra ariqchalar bo’ylab kesuvchi qirralarga boradi, ularni sovitadi va teshikdan qirindini chiqaradi.
Parmalarni charxlash
Parma charxlash bo’limlaridagi maxsus stanoklarda tez va aniq charxlanadi. 82-rasmda ko’rsatilgan sxema bo’yicha charxlanganda perolarning ketingi yuzalari konus sirt shaklini oladi hamda kesuvchi ponaning butun uzunligi bo’ylab ketingi burchakning aniq bir xilligi ta’minlanadi.
Parmalarni charxlashda 2φ burchak, kesuvchi qirradagi 600 li burchak va ko’ndalang qirra bilan kesuvchi qirra orasidagi 550 li burchak, shuningdek, kesuvchi qirraning uzunligi tekshirib turilishi kerak. tekshirish kompleks shablonlar bilan amalga oshiriladi (83-rasm, a-g).
Parmalarni rasional qayrash. Kesishga qarshilikni (burovchi moment va surish kuchini) kamaytirish uchun diametri 15 mm dan katta bo’lgan parmalarda ko’ndalang qirrasi abraziv (NP shakli) doira bilan qayraladi.
Tokarlik stanogida teshik parmalash
Tokarlik stanogida parmalash ishlari bajarilganida ketingi babkaning pinoliga mahkamlangan parma maxovikchani qo’lda aylantirib (hech qanday qo’shimcha richaglar qo’llanmasdan) suriladi (84-rasm). IK62 va 16K20 stanoklarida parmalanadigan teshikning maksimal diametri po’lat uchun 25 mm, cho’yan uchun esa 28 mm ga teng.
Parmalashdagi kesish rejimlari. Parmalashda kesish chuqurligi parma diametrining yarmisiga, parmalab kengaytirishda esa teshikning ishlov berilgandan keyin va ishlov berilguncha bo’lgan diametrlari farqining yarmisiga teng:

Parmalashda surish zagotovkaning bir marta aylanishiga to’g’ri keladigan parma yo’liga teng, mm/ayl.
Parmalashda haqiqiy kesish tezligi υ yo’nishdagi kabi parma diametriga va zagotovkaning aylanish tezligiga bog’liq:

Parmalashda sovituvchi suyuqlik bevosita teshikka yo’naltiriladi.
Parmalash chuqurligi (teshik chuqurligi) pinoldagi bo’linmalar yoki parmadagi bo’r bilan hosil qilingan belgiga qarab tekshirib turiladi. Teshik chuqurligi (stanok to’la to’xtatilgach) shtangensirkul ShS-1 chuqurlik o’lchagichi, shtangen chuqurlik o’lchagichi yoki shablon bilan aniq tekshiriladi.
Chuqur teshiklarni parmalash xususiyatlari
Shuning uchun chuqur teshiklarni parmalashda maxsus «to’p» parmalaridan foydalaniladi; ularni qirindi chiqadigan ariqchalari to’g’ri shaklda. Parmaning ishlanadigan teshik bilan tegishib turadigan sirti katta bo’lganidan bunday parmalar teshikka yaxshi yo’naladi (88-rasm, a). sovituvchi suyuqlik nasosdan kesuvchi qirraga prmadagi ikki tomoni ochiq ariqcha orqali keladi, prmaning kesuvchi qirrasini sovitadi va qirindini teshikdan chiqaradi.
Teshik devorlari bilan lentachalar katta sirt bo’yicha tegib turganidan parmaning kamroq chetga chiqishini ta’minlovchi shneksimon (88-rasm, b) va to’rtta lentachali (88-rasm, v) parmalar ham ishlatiladi.
Chuqur teshiklarni oddiy parmalar bilan parmalashda uni sovitish va teshikdan qirindini chiqarish uchun parma vaqti-vaqti bilan teshikdan chiqarib turiladi. Parmani teshikka kiritish va undan chiqarishga ketadigan vaqtni kamaytirish maqsadida shtikli zatvorlarga ega bo’lgan gardishlar ishlatiladi.
Teshiklarni tekshirish
Shtangensirkul bilan teshiklarning diametri 0,1 yoki 0,05 mm aniqlikda tekshiriladi. ShS-II shtangensirkul bilan 0,05 mm aniqlikkacha o’lchashda uchlarining qalinligi v ni hisobga olish kerak (90-rasm, a).
Diametri Ø 120 mm va undan katta bo’lgan teshiklarni 0,01 mm aniqlikda mikrometrik nutromer (shtixmas) bilan o’lchash mumkin (90-rasm, b).
Katta diametrli chuqur teshiklar (silindr ichi) indikatorli nutromer bilan tekshiriladi (90-rasm, v); indikator oldindan kerakli o’lchamga etalon halqa yoki mikrometr bo’yicha sozlanadi. Indikator o’rnatilgan o’lchamdan og’ishlarni 0,01 mm aniqlikda ko’rsatadi.
Bunday tiqinlar engil hamda ular bilan teshikni o’zaro perpendikulyar bo’lgan ikkita yo’nalishda tekshirib, uning ovalligini aniqlash mumkin.
Teshiklarni zenkerlash
Teshiklarga ishlov berishda ular o’lchamining yuqori aniqlikda bo’lishini ta’minlash va sirtining silliqligiga erishish tashqisirtlarga ishlov berishdagiga qaraganda ancha qiyin. Bu qiyinchilik teshikning uzunligi orta borishi, diametri esa kichkinalasha borishi bilan ko’payadi.
Zenker teshik o’qining holatini to’g’rilamaydi: agar zenker bilan ishlangunga qadar teshikning o’qiga nisbatan chetga chiqishlar bo’lgan bo’lsa, u zunkerlashdan keyin ham saqlanadi. 92-rasm, a, b da Ø 50 A3a teshikka ishlov berishning texnologik tartibi ko’rsatilgan.
Zenkerlar quyruqli va qo’yma, yaxlit (menolit) va quyma pichoqlari bo’lgan yig’ma, tezkesar va qattiq qotishmali bo’ladi (93-rasm, a-e). ish perolarining soniga qarab 3 va 4 peroli zenkerlar bo’ladi. Zenkerlar ketingi babkaning pinoliga konus quyruqlari bilan mahkamlanadi. Parmalashdagi kabi zenkerni surish ham avtomatlashtirilishi mumkin. Teshikning diametriga qarab uni zenkerlashga har tomondan 0,5-2 mm qo’yim qoldiriladi.
Halqasimon parmalash. Yaxlit metallda katta diametrli teshiklarni parmalash uchun parmalash va zenkerlash (yoki qayta-qayta parmalab kengaytirish) o’rniga halqasimon parmalash qo’llaniladi.
Halqasimon parma toresida kesuvchi tishlari bo’lgan trubadan iborat. Halqasimon parmani bo’ylama surib detalda halqasimon ariqcha o’yiladi, hosil bulgan sterjen (kern) parma ichiga kirib boradi.

Tokarlik stanoklarida zagotovkalarniig markaz teshiklari bir necha usul-lar bilan parmalanishi mumkin.

1.Shpindelning markazi o’rniga kombinasiyalash tirilgan parma o’rnatiladi.
Zagotovkaning bir uchi­ni ketiigi babkaning mar-kaziga, ikkipchi uchini par-maga chap qo’l yordami bilan to’g’rilanadi. Ung qo’l bilan ketiigi babka maxovikchasi aylantirilib, ketingi bab­ka oldppga siljitiladi va detal markazi zarur chu-qurlikkacha parmalanguncha suriladi.

Markaz.teshik o’rnini belgilash:

a — sirkul bilan belgi chizish, b p v — belgi chiziqlari, g — koren bilan belgi chizish.
Detali iuzi markaz-lovchi uch kulachokli patropga mahkamlab, ketingi babka pinoliga kombinasiyalashtirslgan parmali patron o’rnatiladi. Detal aylapma harakatga keltiriladi, parmali pipol esa oldinga yenljitilib teshik parmalanadi.
Bu uyeulda zagotovkaning markazii teshigi bprinchi usulga Ka­raganda aniq parmalanadi.
Markazii teshiklarni parmalashda zagotovkaning va keskich­ning materialiga qarab qprqish tezliklari turlicha bo’ladi:
Po’lat qirqish tezligi 7—15 m/min
Cho’yan qirqish tezligi 10—20 m/mnn
Bronza qirqish tezligi 18—25 m/min
Alyuminii qirqish tezligi 40—60 m/mnn Boshqa xil nshlarning tokarlik stanoklarida bajarilishi ke-iipgi paragraflarda bayop qilinadi.

Kesuvchi qirralar oldingi va ketingi yuzalarning kesishuvidan iborat bo’ladi. Asosiy va yordamchi kesuvchi qirralar bo’ladi. Metallni asospy kesuvchi qnrra kesadi (2.25-rasm).

Asosiy va yordamchn ke-suvchi qirralarning kesish-gan joyi keskichiing uchi (cho’qqisi) deb ataladi.

Tokarlik ishlaripi ba-jarishda qo’llannladigan keskichlar shakliga, tayyor-lanish uslubiga qarab bir mecha xil bo’ladi (2.26-rasm). Keskichlarping dag’al va to-za yo’nuvchi turlari xam mavjud (2.27- rasm).
ARIQChALAR YO’NISh VA DETALLARNI QIRQIB TUShIRISh KESKIChLARI
Ariqcha yo’nish keskichi to’g’ri va bukik bo’ladi. Uning ko’rinishi 2.32- rasmda keltirilgan.
Qnrqib tushirish.keskichiniig enn— Q, odatda 3, 4, 5 va.10 mm ga teng qilib olinadn (taxminan olganda /(=0,6 D=0,15, bu yerda D—qirqib tushirilayotgan zagotovkaning diametri, mm hiso-bida).
Io’nib kengaytirish keskichi bor, u teshiklarni yo’nib kengay-tiradi. Teshiklarni xomaki va tozalab yo’nib kengaytirishda kes­kichning bu turlarndai har qaysisi teshiklarning talab etiladn-gan aniqligi va tozaligiga qarab foydalaniladi (2.33-a, b, v rasm).
Frezalar. Ko’p tig’li kesuvchi asbob. Ishlanadigan sirtniig Щakli va uning ishlanish usuliga qarab frezalar silindrik, Aisksimon, toresli va shakldor frezalarga bo’linadi. Silindrik



2.35-rasm. Zenkerlar:
o — teakesar po’latdav.yasalgan.spiral.zenker,.b — sattik..qotshpma plastshshasi yopishtirilgan zenker.
jenli, prizmatnk va disksnmon keskichlar.buladn..Bularning umumiy ko’rinishlari 2.36-, 2.37-, 2.38- rasmlarda keltirnlgan.
KESKIChLAR TAYERLASh UChUN IShLATILADIGAN MATERIALLAR
Kesish prosessida keskichning kesuvchi qirralarida katta bosim va yuqori temperatura (600—800°) hosil buladn. Shuniig-dek, kesishda hosil bo’ladigan qirindiga va ishlanayetgan detalga ishqalanish tufanli keskichning ish bajaradigan yuzalari yeyila-di. Shu sababli, keskichlar yasaladigan material asosan yuqori temperaturada ham o’z qattiqliginn saqlaidngan, yeiilishga bar-dosh beradigan va iuxta bo’lishi kerak.
Hozirgi vastda keskichlarning ish unumiga k.o’yiladigan talab-larni sondiradngan ko’pgina asbobsozlnk materiallari mavjud. Bu materiallar jumlasiga asbobsozlik po’latlari, tezkesar po’-latlar, qattiq qotishmalar va keramik materiallar knradn.
Uglerodli asbobsozlik po’lati. Kesuvchi asbob tayyorlash uchun

2.36-rasm. Fason keskichlar: l—sterjenli, g—prvzmatnk, i—disksnmon.

frezalar enli yuza l frezalash uchuy, disksimon frezalar ariqchalar ochish va yuzalarni qirqish.uchuy.ishlatilaln.
Parmalar. Parmalar spiral shaklidagi kesuvchi asbob bo’lnb, teshik teshish uchuy mo’ljallangai. Parma ish qismidai va o’riatish qismidan iborat bo’ladi. Agar o’rnatish qismi silindrik shaklda bo’lsa, parma patronga mahkamlanadi, konus shaklida bo’lsa, stanokning pinoli o’riiga o’rnatiladi.
Parmaning ish qismi kesuvchi qismdan, qirindi chiqib ketadigan ariqchalardan va parmani yo’naltiruvchi hamda teshik markazita o’rnatuzchi lentalardan iborat.
Zenkerlar. Zenkerlar parmalar-dak shunisi bilan farq qiladiki, ularda ikkita emas, balki uchta yoki to’rtta kesuvchi qirra bo’ladi. Bu kesuvchi qirralarzei-kerning zabor konusida joylashadi va ularda peremichkalar bo’l-maydi. Zenkerlar yaxlit materialga teshnklar ochish uchun mos-lashtirilgan bulmai, balki parmalapgap teshiklarpi keigayti-rnsh uchuigiia xizmat qiladi.
S
hakldor keskichlar. Shakldor keskichlar.turli xil bo’ladi. Ulardan bir nechtasining namupasini keltiramiz. Masalan, sterGtit KdndalangkirraJLobodak4 Qiriida iiqarash aiiqchat byyinKuyruk\\~Vuysh Kuiruk.!. Kesuvii qismi