Amaliy mashg’ulot №2 Mavzu: Tеrmоkimyo. Kimyoviy kinеtikа vа muvоzаnаt. Elеktrоlit eritmаlаr vа tuzlаrning gidrоlizi. Оksidlаnish qаytаrilish rеаktsiyalаri

Hajmning ta’siri: Sistema hajmi oshirilganda bosim proportsional ravishda kamayadi, muvozanat hajm ko’p tomonga siljiydi. Hajm kamayishi muvozanatni hajm kam tomonga siljitadi.
sistemada hajm ikki marta kamaysa, bosim ham ikki marta ortadi. Le-Shatele prinsipiga muofiq sistemada to’g’ri reaksiya kuchayadi.
Agarda, kimyoviy reaksiyada o’ng va chap tomondagi molekulalar soni teng bo’lib qolsa, bosim va hajm kimyoviy muvozanatga ta’sir ko’rsatmaydi:
H₂ +Cl₂ → 2HCl
Katalizatorning ta’siri. Katalizatorlar to’g’ri va teskari reaksiyani bir hilda tezlashtiradi, shuning uchun katalizatorlar kimyoviy muvozanatni siljitmaydi, u faqat muvozanat holatga kelishini tezlashtiradi. Le-Shatele prinsipi nafaqat qaytar kimyoviy reaksiyalar uchungina qo’llaniladi. Qattiq moddalarning konsentratsiyasi olinmaydi.
reaksiya uchun muvozanat konsentratsiyasi quyidagicha;
tarzida bo’ladi.
Kimyoviy muvozanat konstantasining qiymati qancha katta bo’lsa, reaksiya unimi shuncha yuqori bo’ldi. Konstantaning qiymati modda tabiatiga, temperaturaga bog’liq, konsentratsiyaga (P,V) ga, katalizatorga bog’liq emas. Kimyoviy muvozanatga doir masalalarini yechish usullari.
Har qanday muvozanatga doir masalani ishlashda 3 ta konsentratsiya farqlanadi.
- Boshlang’ich konsentratsiya; Bk = Mk + Rk
- Reaksiyaga kirishadigan konsentratsiya; Rk = Bk – Mk
- Muvozanat konsentratsiya; Mk = Bk – Rk
Masala:
1. Ammiakning oksidlanish tenglamasi bo’yicha sodir bo’lagan jarayon muvozanat holga kelganda, moddalar konsentratsuyalari [NH₃]=0.9 mol/l, [O₂]=1mol/l, [NO]=0.3mol/l ga teng bo’lgan. Muvozanat holatdagi suvning, NH₃, O₂ ning boshlang’ich konsentratsiyasini aniqlang?

Reaksiya tenglamasi.	4	5	4	6
Reaksiyaga kirihsgan konsentratsiya.	X1	X2
Muvozanat konsentratsiya	0.	1	0.3	X3

a)

b)

X₁=0.3mol/l X₂=0.375 mol/l X₁ va X₂ lar reaksiyaga kirishgan konsentratsiyalar. Boshlang’ich konsentratsiyani topish uchun reaksiyaga kirishgan konsentratsiyaga muvozanat holatdagi konsentratsiya qo’shiladi. B._K = M._K + R._K
Buda [NH₃]=0.9mol/l + 0.3mol/l=1.2mol/l
[O₂]= 1mol/l +0.375mol/l=1.375mol/l gat eng.
2. Sirka kislota va etil sipirtning o’zaro reaksiyasida muvozanat qaror topganda, modda konsentratsiyalari [CH₃COOH]=0.4mol/l, [C₂H₅OH]=0.4mol/l, [CH₃COOC₂H₅]=0.6mol/l, [H₂O]=0.6mol/l bo’lganda muvozanat konstantasini aniqlang?



ga teng.

3. Ammiak sintez qilish uchun tayyorlangan gazlar aralashmasida azot va vodorodning konsentratsiyalari tegishli tartibda 4 mol/l va 10 mol/l ni tashkil etgan. Reaksiyada muvozanat qaror topgandan so’ng azotning 50% miqdori reaksiyaga kirishgan bo’lsa, azot, vodorod va ammiakning muvozanat konsentratsiyalarini toping?

Yechish: 1) Kimyoviy reaksiya tenglamasini yozamiz;
N₂ + 3H₂ = 2NH₃
4 10 mol/l da
2) Azotning 50% miqdori reaksiyaga kirishganidan foydalanib, reaksiyaga kirishgan hamda hosil bo’lgan moddalar miqdorlarini (mol/l) hisoblaymiz;
C(N₂)=4 mol/l×0.5=2 mol/l
N₂ + 3H₂ = 2NH₃
1 3 2 mol/l da
2 x₁=6 x₂=4 x₁=6 mol/l, x₂=4 mol/l

3) Reaksiyadan so’ng moddalarning konsentratsiyalarini aniqlaymiz, buning uchun azot va vodorod dastlabki konsentratsiyalaridan, reaksiyaga kirishgan azot va vodorod konsentratsiyalarini ayiramiz.

[N₂]=4 mol/l-2 mol/l=2mol/l, [H₂]=10 mol/l-6 mol/l = 4 mol/l, [NH₃]=4 mol/l
4. SO₂+O₂=SO₃ reaksiyada SO₃ dan 0,1 mol/l hosil bo’lganda kimyoviy muvozanat qaror topdi (K_M=1). SO₂ ning boshlang’ich konsentratsiyasi 0,3 mol/l bo’lsa, kislorodning dastlabki konsentratsiyasini (mol/l) hisoblang?.
Yechish: 1) Reaksiya tenglamasidan foydalanib, SO₃ ning hosil bo’lgan konsentratsiyasidan foydalanib, reaksiyaga kirishgan SO₂ va O₂ ning konsentratsiyalarini topamiz.
2SO₂+O₂=2SO₃
2 1 2 mol/l da
х₁ х₂ 0,1 х₁=0,1, x₂=0,05

demak, [SO₂]=0,1, [O₂]=0,05 mol/l dan reaksiyaga kirishgan, SO₂ dastlab 0,3 mol/l bo’lgan, muvozanat holatida esa [SO₂]=0,3-0,1=0,2 mol/l qolgan.

2) Kimyoviy muvozanat qiymatidan foydalanib (K_M=1), kislorodning muvozanat qiymatini aniqlaymiz.
2SO₂ + O₂ = 2SO₃
Muvozanat konsentratysiya; 0,2 х 0,1

3) Kislorodning dastlabki konsentratsiyasini aniqlaymiz;

[O2]=0,05+0,25=0,3 mol/l
5. SO_(g)+N₂O_(g)=SO_2(g)+N_2(g) reaksiya hajmi 5 l bo’lgan idishda olib borildi. Reaksiya uchun SO va N₂O dan mos ravishda 10 va 15 mol dan olingan bo’lsa, N₂ ning muvozanat konsentratsiyasini (mol/l) aniqlang.(K_M=1)
Yechish: 1) Dastlab reaksiyaga kirishgan moddalarning konsentratsiyalarini (mol/l) aniqlaymiz;
С_m(СО)=
2) Kimyoviy reaksiya tenglamasidan foydalanib, N₂ ning konsentratsiyasini aniqlaymiz;
SO_(g)+N₂O_(g)=SO_2(g)+N_2(g)
1 1 1 1
2-х 3-х х х


[N₂]=1.2mol/l

6. A+B=C+D moddalarning muvozanat konsentratsiyalari 2M dan bo’lganda, sistemaga 1M A modda kiritildi. Keyingi hosil bolgan yangi konsentratsiyasini aniqlang?

Yechish: Birinchi muvozanat konsentratsiyasini aniqlaymiz.
1A+1B=1C+1D

Boshlang’ch konsentratsiya.	2 +1	2	2	2
Reaksiyaga kirihsgan konsentratsiya.	x	x	X	X
Muvozanat konsentratsiya	3-x	2-x	2+x	2+x

Muvozanat konsentratsiyasi

3-0.22=2.78

2-0.22=1.78

2+0.22=2.22

2+0.22=2.22