Amaliy mashg’ulot №5 Mavzu: Chilangarlik tiskilari va ularda ishlash texnologiyasi. Ishdan maqsad

AMALIY MASHG’ULOT № 5
Mavzu: Chilangarlik tiskilari va ularda ishlash texnologiyasi.
Ishdan maqsad.
Pog’onali val tipidagi detal tayyorlashning texnalogik jarayoni hamda tayyorlashni o’rganish. Detalni yasashga uchun ketadigan vaqt 6 soat
Zaruriy jihozlar.
Pog’onali val detalini yasashash uchun tayyorlangan texnologik xarita, metall chiviq, kalitlar jamlanmasi, o’lchov nazorat asboblari, keskichlar, TV6 stanogi, plakatlar va yordamchi moslamalar, moylar.
Tayanch so’z va iboralar. Tokorlik stanogi, monipulьyator, freza, zagatovka, randa, kesish tezligi, tokorlik vintqirqar stanogi, support, shtangensirkul, mikrometr, pog’onali val, parma, nakat, tores, konus sirt.

Umumiy ma’lumotlar.

«POG’ONALI VAL» TIPIDAGI BUYUMLARNI TAYYORLASh
Pogonalarni yo’nishda detallar bo’ylama yo’nishdagi kabi usullar bilan o’rnatiladi va mahkamlanadi. Qisqa detallar patronga mahkamlanadi.

Shakli yumaloq bo’lmagan plita va boshqa detallar planshaybaga yoki 4- kulachokli patronga o’rnatiladi. Val ko’rinishdagi uzun de­tallar odatda, markazlar orasida o’riatiladi. Yirik va uzun detallar bir uchi bilan patronga mahkamlanadi, ikkiichi uchi esa ketingi markazga o’rnatiladi. Zagotovkadan pog’onali buyumlar yo’nishda pogonalarni o’lchash va ularni nazorat qilish valning aniq va toza ishlanishiga olib keladi. Bu jarayonlar rasmda ko’rsatilgan.

Zagotovka chiviq mahqamlanish usuli, keskichnichg shakli va boshqalarga qarab har xil tarzda yo’niladi.

Markazlarga o’rnatilgap detallariing pog’onalarini yo’nishda odatdagi ketingi markazdap foydalanishyarz-maydi,chupki keskichning ke­suvchi qirrasi shikastla-nadi. Bunday hollarda po-gonanipg hamma joyini yo’-pishga imkon beradigan yarim markazii ishlatish tavsiya qilina-di. Eig yaxshisi himoya konusi bo’lgan markaz teshigidan foyda­lanish kerak. Ikkala holda ham sirtqi yuzadan markazga tomon surish yo’li bilan tores keskichi yordamnda yo’niladi. Patronga o’riatiladigan detalping pog’onalarini tores kesknchi bilan emas, balki o’tuvchi qayirma keyokich bilan yo’iish ma’qulroq. Utuvchi qayirma keskich massiv kesuvchi qismga ega bo’lib, aicha yuqori rejimlarga bardosh beradi, Pog’onalarni.v a baland po-g’onalarni yo’nishda keskich sirtqi yuzadan markazga to­mon.surilishi yoki markaz-dap.sirtqi.yuzaga.tomon surnlishi.mumkin..Keskich markazdan sirtqi yuzaga to­mon. surilganda. keskich-ga.ta’sir.etuvchi. kuch.kes-kichning kesuvchi tig’ini de-talning toresidan qochirish-ga harakat.qiladi, bunipg natijasida toresning yuza­si detalning sirtqi yuzasidan markazga.tomon surish bilap yo’iilgapdagiga qara-gapda apcha.toza.chiqadi. Ammo pog’onalarpi.yo’iish-ning bunday usuli namuna qirnndisi olnngandan keyin iog’onaiing detaldagi bosh-qa yuzalarga nisbatan aniq vaziyatdaligini tekshirib ko’rishga.imkon bermaydi. Shuning uchun ko’ndalang surish yo’nalishini tanlashga oid yuqorida aytib o’tilgan qoidalardan ba’zan voz kechishga to’g’ri keladi, juda baland pog’onalar, odatda,
Pog’onali.valning kontrol qilish bir necha.o’tishda.yo’niladi, unda bo’ylama surishdan ham, ko’ndalang surishdan ham foydalaniladi. Avval, pog’ona yuzasiga nisbatan 5° burchak ostida ur-iatilgan tores keskich bilan pog’oiaiing silindrik qismi yo’nib chiqiladi, bunda keskichning har gal o’tishida 2 3 .mm qalinlikdagi qatlam yo’niladi, shundan keinn xuddi bunda keskich markazdan pog’onaning sirtqi yuzasi tomon keskichning o’zi bilan pog’onaning toresi tozalab iuniladi suriladi.
Agar detalda bir necha pog’ona yo’iishda shu pog’onalarning bo’ylama yo’nalishida joylashuvi ancha aniq bo’lishi talab etilsa, avval bu pog’oialarning vaznyatini rejalab olnsh ya’ni.keskichning. utkir.uchi.bilan. detalga.maida .chiziqlar chizib olish kerak- Buning uchun lineyka, shablon yoki dan foydalaniladi. Pog’onalari bo’lgan ko’n miqdordagi bir xil detallarni o’ngda keskichni bo’ylama surish bilan birga, cheklaydigan tirgakdan xam fondalanish kerak.
Pog’onalari bo’lg’an.detalni tirgakdan.Foidachlapni"p;Po^ona-markaz teshiklarining chuqurligidan qat’n nazar aupish pogona lapinpng uzunligini.saklash talab.etilsa,.surma markazlar de§ atala^ai markazlardai bemalol Foydalansa buladi. Bun; da markaz korpus ichiga montaj qilipib, oldingi babka shpnn delining konus teshigiga kiritiladi Prujina markazni o’ngga tomon itarishga va markazni detalga tekkizib turishga intiladi. Ketingi babka pinolini siqishda markazlarga o’rnatilgan detal konus pog’onaga mahkamlangan toblangan tirgakkacha yetkaziladi. Shundan keyin, surilma markaz shu detal ishlanayotgan vaqt mo-baynida bolt bilan mahkamlanib qo’yiladi, navbatdagi detalni o’rnatishda bolt bo’shatilishi kerak. Detal qo’l bilan ushlab tu-rilnb, ketingi markaz chetlatnladi-da, navbatdagi detal o’rnati-ladi.
Moskva silliqlash stanoklarn zavodining novator tokari Ku­lagin teshikli detalning toresini yo’nishda bir vaqtning o’zida ikkita keskichdan foydalanadi. Bu keskichlar maxsus tutqichga o’rnatilib, undan ikkalasi ham barobar uzunlnkda chiqib turadi. Ushlagnch esa o’z navbatida, keskich tutknch esa ichidan yo’nadi, kes-kich tutqichga kesuvchi qirrasi pastga qaratilib o’rnatiladi. Bir vaqtda ikkita keskich bilan ishlash tufapli, yo’niladigan ora-liq va demak, yo’nnsh uchun ketadigan vaqt ikkn barobar kamaya-di. Markazlarga o’riatilgan detallarning toreslarini yo’nishda odatdagi ketingi markazdan foydalanish yaramaydi, aks holda keskichniig kesuvchi qirrasi shikastlanadi. Bunday hollarda to-resning hamma joiini yo’nishga imkon beradngan yarim markazni ishlatnsh tavsnya qilinadn.
POG’ONA KESKIChLARI VA ULARNI O’RNATISh
Detallarning pog’onalari ham tokarlik stanoklarida tores keskichlari bilan yo’niladi. Tores keskichlarining kesuvchi uzun qirrasi va kesuvchi qisqa qirrasi bor. Kesuvchi uzun qirra detal­ning yo’niladigan sirtiga 5° burchak ostida o’rnatiladi. Detalii markazlarga o’rnatib, uning toresini yo’nishda keskichniig uchinidetal.markaziga.yaqiikeltirnshi mumkin bo’l-snn uchun, keskichniig kesuvchi qisqa qirrasi juda qiya qnlib yasa-ladi.Tores keskichlari o’na-qay va chapak.ay,to’g’ri va qaiirma keskichlarga bo’-linadi. Qayirma tores keskichlarn toreslar yoki pog’onalargato’g’ri keskich-ga knrntnsh qiyii bo’lgan joylardan, masalan,(qayirma tores). Xuddi shu maqsadlarda ko’pincha o’tuvchi qayirma keskichlar ishlatiladi, bu keskichlarga ko’ndalang surilish harakatn beriladi. Pog’onalar yo’nishda keskichning uchn markaz-lar balandligiga aniq to’g’ri keladigan qilib o’rnatnlishi lo-zim. Agar keskichnnig uchi markazlar chizig’idan pastroq o’rna-tilsa, pog’opaning o’rtasida chiziq hosil bo’ladi. Uchi markazlar chizig’idai balandroq o’riatilgan keskich esa ish jarayonida sini-shn mvmkhii.
Stanok markaziga yaqin bo’lmagan pog’ona, bo’rtiklarni yo’nish-da tirgak tores keskichlaridan foydalannladi. Bu kesknchlarda silindrik yuzalarni yo’nish bilan birga, bo’ylama surish orqali ham, ko’ndalang surish orqali ham ishlash mumkip. Ancha uzun detallarning qanday o’rnatil-ganlignni ularning silindrik yuzalariga qarab tekshirib ko’rish lozim. Agar uzun pog’onali valni yo’nish kerak bo’lsa, u holda ko’rsatilgan kabi bo’ladi.
Pog’onalarii ko’ndalang surish bilan yo’nishda kesim chuqur-ligi yo’nib olinadigan metall qatlamining qalinligiga, surish esa detal bir marta aylanganda keskichning ko’ndalang yo’nali-shida surilishiga teng bo’ladi. Quyidagi ko’ndalang surilishlardan foydalanish tavsiya etiladi. Xomaki yo’nib o’tish uchun—kesnm chu-qurligi 2—5 mm bo’lganda 0,3 dan 0,7 mm/ayl gacha, tozalab yo’nish uchun esa kesish chuqurligi 0,7—1 mm bo’lganda—0,1 dan 0,3 mm/ayl. gacha. Toreslarni yo’nnshda kesish tezligi o’zgarib turadi va ishlanayotgan detal diametrining kamayib borishi bilan detal markazga tomon kamayadi. Pog’onalar yo’nishda kesnsh tezligi katta diametrga qarab hisoblab chiqiladi. Ammo bu tezlikda keskichning uzok, ishlamasligini hnsobga olib, tezliknn kamay-tirishga to’g’ri keladi.
Amaliy ishlarga o’tishdai oldin, pog’onali buyumlar tayyor-lashda ishlanadigan zagotovkalarga ko’p keskichli keskichdan foydalanib, bir paytning o’zida hamma buyum pog’onalariga ishlov berilishinn kuzataylik. Bunday jarayon 2.54- rasm, a, b da keltirilgan.

Pog’onali ko’p.keskich

a — ueunljgiga qarab keskippp kup keyekmch bilan ishlaigandan o’rnatish, b — pogonali valiing keLinsh nurinishn.
Mustahkamlash uchun savollar.
1. Pogonalar yo’nishda detallar bo’ylama yo’nishdagi kabi usullar bilan o’rnatilishi va mahkamlanishi?
2. Markazlarga o’rnatilgap detallariing pog’onalarini yo’nish.
3. Detallarning pog’onalari ham tokarlik stanoklarida tores keskichlar bilan yo’nish?
4. Pog’onalarii ko’ndalang surish yo’li bilan yo’nish qanday amalga oshiriladi?