Amaliy mashg‘ulot materiallari 1-Amaliy mashg‘ulot Mavzu: chizmachilik qurollari va va chizmachilik anjomlari bilan chizishni o‘rganish

To‘g‘ri burchakli romlar va kvadratlar to’rini qurish.

CHizma qog‘ozida To‘g‘ri burchakli romlarni qurish uchun ingichka tozalangan qalamda diagonllar utkaziladi. Unga kesishma nuqtadan boshlab sirkul o‘lchagich yordamida kattaligi erkin bo‘lgan, ammo o‘zaro teng masofalarda nuqtalar belgilanadi. Keyin ushbu belgilangan chiziqlar yordamida o‘zaro birlashtiriladi.

To‘g‘ri burchakli romlar ichiga kvadratlar turini kurish uchun romning barcha tomonlarini bir xil kattalikda, 10 mm dan bo‘laklarga ajratish zarur. Xar bir bulak bir joydan boshlanishi zarur. Karma-karshi tomondagi bo‘laklarni bir birlari bilan birlashtirish natijasida kvadratlar To‘g‘ri vujudga keladi. Kvadratlardagi dioganallar burchaklar uchidan utgan takdirdagina tur To‘g‘ri kurilgan xisoblanadi.

Masshtablarni kurish. Kishlok xo‘jalik kartalarda va er tuzish loyihalarida chiziqli masshtab chiziladi. Uning kurish uchun gorizontal chiziqda zaruriy marita asos kiymatlari belgilanadi. CHiziqli masshtabda asos kiymati bir1yoki 2 sm kilib kabul qilinadi. Bulak oxirlaridan 2 mm balandlikdagi perpenikulyarlar kuyiladi. CHopdan ikkita bulak un bulakka bulinadi va xar bir kisim oxiridan 1, 5mm balandlikdagi perpendikulyar kuyiladi. Xar bir unlik kisim teng ikkiga bulinadi. CHiziqli masshtabni umumiy kurinishi kuydagi rasmda keltiriladi.

Kundalang masshtabni kurish uchun AB chizigida 2sm o‘zunlikdagi bulak ajratib olinadi. Bo‘laklar oxiridan 2sm o‘zunlikdagi perpendikulyar olinadi. A nuqtadan perpendikulyar bo‘ylab 1mm o‘zunlikda bir xil masofada unta bulak ajiratiladi va ular oxiridan chiziqlar utkaziladi. Bu chiziqlar AB asosiga parallel bo‘ladi. CHapdagi birinchi bulak YUqoridan va pastdan unta bulaka bulinadi. Olingan YUqoriga va pastki nuqtalar

Qo‘lda qalam bilan To‘g‘ri chiziqli va egri chiziqli bo‘laklar chizish.

Yer tuzish chizmachiligining xususyati shundan iboratki plan va kartalardagi kupgina elementlar qo‘lda qalam va chizmachilik perosida chiziladi. Mayda yozuvlar, ba’zi shartli belgilar, joy relfi va gidrofiyasi elementlari, yullarining egrichiziqli kisimlari qo‘lda chiziladi. CHiziqlar

Qisqa shtrixlar bilan chiziladi shtritlar esa asta-sekin ustirib boriladi, Ingichka To‘g‘ri chiziqlarni chizish ko‘nikmalariga ega bo‘lgandan sung kalinrok chiziqlarni o‘tkazish.ga xarakat kilish mumkun. Kalin chiziqlarni chizish uslubiyati xam ingichka chiziqlarni chizish kabi bir xildir.Ingichka shtrixlar utkazgandan sung doimiy ustirib borish usuli bilan ung tomonidan boshlab kalinlashtiradi.

CHiziqlarni chizish bo‘yicha chizmachilik ishlari ikki kismga bulinadi. Birinchi kism qalam bilan linyka yoki uchburchakli lenykalar yordamida chiziladi ikkinchi kism-konus shaklida tozalangan qalam bilan chiziladi.

YAkuniy kurinishda er tuzish chizmalari tushda chiziladi. Tush odatda kora, kuk, kizil, yashil, sarik, va jigar ranglarda bo‘ladi. Bugungi kunda ular suyuk xolatda ( flakonlarda) tayyorlanadi. U tezda kuriydi ntijada perodan kiyin ketadi.SHuning uchun bunday tushda ishlaganda tezrok xarakat kilish zarur. Tushda chizmalar,odatda,perolar, reysfeder, kiyshik Oyoqlar yordamida bajariladi.

Reysfeder tushda turli qalinliklardagi o‘zluksiz va punktir chiziqlarni o‘tkazish.da xizmat qiladi.Reysfeder perosi metal tavaka iborat bo‘lib, sterjen bilan ko‘zgalmas xolatda maxkamlangan. Tavaka uchlari tuximsimon belkurakchalar singari o‘tkirlangan. Pero tavakalari o‘zaro muvofiklashtirib turuvchi vint bilan birlashtirilgan. Aynan ushbu vint yordamida chiziladigan chiziqlar kalinligi belgilanadi.

Bir necha turdagi reysfederlar mavjuddir. Ko‘pincha oddiy reysfederdan foydalaniladi. Kiyshikoyoq-aylanadigan reysfedir, egri chiziqlarni chizishda qullaniladi. Kiyshik Oyoqlar odatda yakka yoki juftlik bo‘ladi (4-rasm.) Perosi egrilashtirilgan shaklda va metal sterjen bilan qattiq maxkamlangan. Sterjen ruchkaga urnatiladi va ruchkada u-yokdan buyoqqa aylanishi mumkun. Sterjening Yuqori qismga gayka kiydiriladi. Ushbu gayka ochilganda sterjen aylanadi. Agarda gayka maxkamlansa sterjen aylanmaydi, shu xolatda kiyshikoyoqni reysfeder sifatida foydalanish mumkin.

Juftlik qiyshiqoyoq ikkita parallel egri chiziqlarni o‘tkazish.da foydalaniladi. U ruchkada aylanadigan sterjen bilan maxkamlangan ikkta perodan tashkil topgan (

Sirkul ktita radiusdagi aylanalarni chizadi. To‘zilishi bo‘yicha u sirkul-o‘lchagichga uxshaydi va undan fakat bitta oyog‘ini olinishi bilan fark qiladi. Bunday xolat undagi reysfederni qalam bilan almashtirishga imkon beradi (Kronsirkul odatda diametiri 5mm dan kichik bo‘lgan aylanalarni chizishda qullaniladi.

To‘g‘ri parallel o‘zunliksiz va punktir chiziqlarni chizish. Bu ishni bajarish ko‘z bilan chamalash va chiziqlar o‘tkazish. ko‘nikmalarini rivojlantirishga imkon beradi, chunki u turli kalinlikdagi o‘zluksiz va punktir chiziqlarni o‘tkazish.ni ko‘zda tutadi.

Oldiniga bir varak qog‘ozga ingichka qalam bilan chiziqlar olinadi, sungra ushbu chiziqlar turli kalinliklarda tushda chiziladi. Bunda lineykadan yoki uchburchakdan va reysfederdan foydalaniladi. CHiziq kalinligi reysfeder vinti yordamida tugirlanadi.

Sirkul yordamida aylanalar chizish. Ma’lum bir nuqtadan unga va chapga 10 mm dan bo‘laklar olinadi. Xar bir bulak oxiridan markazgacha bo‘lgan masofa aylananing o‘tkazish. radiusi bo‘ladi. YArim aylananing ushbu nuqtasidan punktir chiziqlar utkaziladi, ularning kalinligi 0,1 mm dan 1,0 mm gacha olib boradi keyin o‘zluksiz chiziqlar utkaziladi ularning kalinligi 1,0 mm dan 0,1 mm gacha aksincha kamayib boradi.

Kichik diametri aylanalarini kronsirkul yordamida chizish. Ishlash jarayonida kronsirkutsl tik kuyiladi. Kursatkich barmok bilan YUqorigi shlyapka bosiladi va trubka bemalol aylantiriladi. Reysfeder perosi tush bilan tuldiriladi, kiskich vamuvofiklashtiruvchi vintlar yordamida chiziqlar kalinligi va aylana diametri belgilanadi. Igna uchi zarur nuqtaga kuyiladi vakronsirkul soat strelkasi bo‘ylab yumshoq aylantiriladi.

Aylana chizilgandan sung reysfedr kutariladi, kronsirkul boshka nuqtaga urnatiladi.

Peroda chizish. Er tuzish chizmachiligida xaoita vaplanlardagi yozuvlar,tuprok usimliklarning shartli belgilari,rel’ef shakllari (Gorizontallar, tog chukillari, irmoklar vaboshkalar), gidrogrofiyaelementlari. Joydagi orientirlar peroda chiziladi.

Er tuzish chizmalarida qalamdagi chiziqlar bo‘ylab shtrixlarni doimiy ustirib borish usulida chizmachilik perosida chiziqlar chiziladi. CHizmachilik perolari 41,44, 290, 291. Markalarda chikariladi.

CHizmachilik perolari bilan chizish uchun maxsus ruchkalar mavjud, ammo pero ushlagichgaega bo‘lgan oddiy ruchkadan xam foydalanish mumkui.

CHizmachilik peroli ruchka ish vaqtida bosh, kursatkich va urta barmoqlar bilan ushlanadi. Tush peroning orka tomoniga tuldiriladi. Pero yordamida chiziqlar chizish ingichka va o‘zunligi 0,5 mm li qisqa shtrixlar peroni o‘ziga qarab xarakat kildirish asosida amalga oshiriladi.SHtrix kancha qisqa bulsa u shuncha ingichka bo‘ladi. SHtrixlar fakat barmoklar xarakati bilan chiziladi, kul esa xarakatsiz koladi.CHiziqlar ung tomonidan kalinlashtiriladi.

Pero bilan chizishda uning sifati katta axamyatga ega.U o‘tkir va yaxshi egiluvchan bo‘lishi zarur. Pero bilan chizish texnikasini yaxshi egalash uchun turli-tuman mashklar bajarish mumkun.CHizmachilik perosi bilan bajariladigan ishlar fakatgina chiziqlar va shtrixlar o‘tkazish. bilan chegaralanib kolmasdan balki u bilan ba’zi shartli belgilarning ( kishlok xo‘jalik er turlarining chegaralari, kumlar toshliklar, irmoklar va boshka) turli diametrlardagi nuqtalari chiziladi.