Amaliy mashg‘ulotlar materiallari 1- seminar mashg‘ulot Mavzu: Ijodiy shaxsning mahorati va qobiliyatlari Ishdan maqsad

Topshiriq: tizimli yondashuvning falsafiy mohiyati o’rganadilar va amaliyotda olgan bilimlariga tayangan holda topshiriq oxirida xulosa yozib tugallaydi.


3 - Seminar mashg‘ulot
Mavzu: Muhandislik san’atining fundamental asoslari
Ishdan maqsad: Talabalarga berilgan topshiriqqga asosan muhandislik san’atining fundamental asoslari o’rganadilar.
Nazariy qism
Mualliflik huquqiy ijodiy xodimlarning o‘z faoliyatlari natijalariga bo‘lgan huquqlarini himoya qiladi.
Mualliflik huquqi bilan material shakldagi san’at namunalari moddiy shaklda (kitoblar, rasmlar, grafikalar, ishlab chiqarilgan filmlar, radio va televidenie va boshqalar) himoyalangan.
Har qanday muhandis san’at asarlari muallifi bo‘lishiga qaramasdan, mualliflik huquqi bilan shug‘ullanmaydi. Masalan, bastakor Borodin mashg‘ulotda, kimyogar, doktor, Rozenbaum bestakor va qo‘shiqchi va boshqalar.
Ishlab chiqarish mulkining asosiy tushunchalari
Patentdavlat yoki mintaqaviy agentlik tomonidan berilgan xujjatlar bo‘libbir guruh mamlakatlar uchun ishlovchi ihtironi tavsiflab beruvchi jahon miqiyosida texnik sohadagi maxsus muammolarni yechishga bag‘ishlangan kashfiyotni tasdiqlovchi xujjatdir.Patent davlat yoki mintaqaviy agentlik tomonidan beriladi. Patent qaysi davlat xududida yuridik kuchga ega bbo‘ladi. Patentli ixtiro faqat patent egasining izni bilan ishlatilishi mumkin. O‘zbekistonda ushbu hujjat O‘zpatent tomonidan beriladi.
Foydalimodeltordoiradaqo‘llaniladigan va konstruktiv (makoniy) bajarishga mo‘ljallangan ihtirodir.
Tovar belgisi korxona tovarlarini shaxsiylashgan belgisi bo‘lib, raqobatdosh korxonalar mahsulotlaridan ajratishga yordam beradi (oddiy so‘z bilan aytganda “Lebbi, brand”). Sanoat namunasi – ijodiy faoliyat natijasi bo‘lib, ommaviy ishlab chiqarish mahsulotlarning dekorativ ko‘rinishiga erishish uchun yo‘naltirilgan bo‘lib o‘zining asosiy funksiyasini samarali bajarishidan o‘z aksini topadi.
Integral mikrosxemalar topologiyasi
Sxema elementlarining fazoviy geometrik joylashuvi vaularorasidagi bog‘liqlikni qayd qilinishi.Adolatsiz raqobatga qarshi ximoya sanoat mulki sohasidagi qonunlarni, qonun xujjatlari bilan birgalikda ko‘riladi.
Milliy patent to‘g‘risidagi qonun
Birinchi patent xuquqi to‘g‘risidagi qonun aslida 1623 yilda Angliyada qabul qilingan. Aslida , bu ixtirolarni muhofaza qilinish uchun qirolning alohida xuquqi haqidagi qonundir.
Fransiyada patentni muhofazasi g‘oyalari 18 asrning 80 yillarida to‘liq shakllangan va umuman olganda, Rossiyadaham e’tirof etilgan. Rossiyada patent qonunlari uchun xorijiy ixtirochilarni hurmat qilish va jalb qilish alohida xususiyatga ega bo‘lgan. Rossiya itiyozlarning xorijiy egalariorasida engtaniqlishaxsTomas Edison, u 1000 dan ortiq amerika patentiga ega bo‘lgan. Rossiyada 1874 yildan 1907 yilgacha bo‘lgan davr ichida 25 ta elektr, telegraf, fonogrammalar, akkumulatorlar, elektr energiyasi va boshqalarni takomillashtirish, shujumladan, ulardan ixtirolari patentlandi.
Buyuk rus kashfiyotchilaridan Bernardos elektr payvandlashni , siolkovskiy kosmik apparatlarning reaktiv dvigatellarini, Lodochkin qizdirilgan lampalarni, A.Popov radioni, Shuxov har tomonlama istedodi tufayli suyuqlikni uzluksiz haydash, neft – gaz olish uchun apparatlar yaratishga imkon berdi. Shu bilan birga to‘r shaklidagi gumbaz qoplamalarni, nafis minoralarni va turli xildagi qozonlarni yaratdi.
1880 yili Parijda patentlar to‘g‘risidagi qonunlarni bir xilligini ta’minlaydigan va patentlarning xalqarolashtirishni boshlashni ta’minlovchi Konvensiya loyihasi qabul qilindi.
Aqliy mulkka ximoya xujjatlarini olish kashfiyotning maqsadi bo‘lmay, balki jamoatchilik ko‘z o‘ngida ma’lum darajadagi moddiy va ma’naviy negizni tashkil etadi. Biroq, agar ishlab chiqarish mulki yaratilsa, u xolda bozor munosabatlarida oldi – sotti vositasi bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Aqliy mulkning patent muhofazasi vaqtinchalikni ta’minlaydi, mulk xuquqlar shaklida ishlab chiqarish mulki ob’ektlari bo‘yicha manopoliyani ta’minlashda, shu bilan birga muddatsiz vaqtga nomulkiy avtorlik xuquqini ta’minlaydi.
Fikrlarning texnik timsoli texnologik taraqqiyotning asosi bo‘lib qoladi. Jamiyat o‘z ehtiyojlarini qondirish uchun ijodiy ishlarni kelib chiqish natijalaridan manfaatdor va muallif, uchinchi shaxslar tomonidan bepul foydalanish bo‘yicha uning rivojlanishiga ishonchli va uzoq muddatli ximoyadan manfaatdordir.
Biron bir firma, tashkilot va korxonada yaratilayotgan yangiliklarni patent shaklida ximoya qilish qanday afzalliklarga ega bo‘ladi.
1.Ishlab chiqarish ob’ektining egasi undan foydalanish manopliyasiga ega bo‘lib, sanoat namunasi , tovar belgisi va foydali model , ishlab chiqarilgan texnologiya , konstruksiya, tashqi ko‘rinish, savdo belgisi, tovar egasining roziligisiz ishlatilmasligi , raqobati firma tomonidan ishlatilishini o‘zini nomiga rasmiylashtirib, ishlab chiqarishga to‘siq qo‘yishni oldini olishi mumkin.
2. Ximoyalash xujjatlari majmuasini mavjudligi sotish bozorini shakllashtirishga va unga ta’sir o‘tkazish vositasini beradi. Litsenziya shartnomalari tizimidan foydalanish, siz o‘zingizni mahsulotingizni qo‘rqmasdan biron bir xududda ishlab chiqarishingiz va sotishingiz mumkin. Bunda raqib firma siz tanlagan yo‘nalishni rivojlantirishga imkon bermay, keskin qarshilik ko‘rsatishga harakat qilishga undaydi.
3. Ixtiroda sanoat namunasiga tovar belgisi va foydali modelga egaligi to‘g‘risida guvohnoma – patent shaklida bo‘lganda ijtimoiy afzalliklarga egalik:
- o‘z sheriklari bilan litsenziya shartnomalari asosida ishlash imkoniyati;
- soliqqa tortiladigan daromad solig‘ini sezilarli darajada kamaytirishga olib keladi;
- ishlab chiqarish mulki ob’ektini ishlatilishi korxona nizomiga qo‘shimcha xissa sifatida foydalaniladi;
- tejab qolingan to‘langan soliqlar xisobidan ish xaqiga ajratiladigan ajratmalarni kamaytirishga olib keladi.
Davlatning vositachisi sifatida patent idorasi ishtirok etadi.
Patent byurosi ixtroni sinchikovlik bilan obdon ob’ektiv tekshiruvdan keyin yaratuvchiga ximoya xujjatlarini beruvchi tashkilotdir.
Patent ustivorlikni, ixtro muallifligini, boshqa yangiliklarni va patent tashkilotiga kelib tushgan sanadan e’tiboan 20 yil davomida ixtirodan foydalanish .ga mutloq xuquq beradi.
Foydali model guvohnomasi 5 yilga qadar amal qilinadi va 3 yil muddatga sotish imkoniyatini beradi. Ishlab chiqarish namunalariga patent 10 yil mobaynida amal qiladi va 5 yilga uzaytirilishi mumkin.
Nou-xau va ratsionalizatorlik takliflarini himoya qilish
Nou xau ingliz tilidan aqliy mulk ob’ekti hisoblangan patent muhofazasini talab qiladigan to‘liq ma’noda ilg‘or texnik mahsulotdir. Masalan, Sosa sola ishlab chiqarish siri hisoblanadi. Ushbu aqliy mulk korxonada mahfiy tutishni va tegishli shartnomalarga muvofiq boshqa yuridik shaxsga berilishi yoki sotilishi mumkin.