Amaliy psixiologiya

Biologik va sog‘liq bilan bog‘liq omillar. Salomatlik va nikohdan ajrashishga oid tadqiqotlarning aksariyati er-xotin va bolalar sog‘ligi uchun ajrashish qanday salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkinligi masalalariga bag‘ishlangan. Shu bilan birgalikda, salomatlikning o‘zi ajrashishga sabab bo‘lishi to‘g‘risida ham ilmiy ishlar mavjud. Masalan, bir qator olimlar spirtli ichimliklar va noqonuniy psixotrop dori vositalariga mukkasidan ketish, oilada psixik kasallikka chalingan yoki nogiron farzandning dunyoga kelishi oqibatida ajrashish xatarini oshirishini aniqlashgan. Masalan, Rossiyada alkogolizm ajrashishlar darajasining ortishiga, tug‘ilish kamayishi va o‘lim darajasi oshishiga sabab bo‘lmoqda.
Chikago universiteti psixologi Jon Kakioppo: “Yolg‘iz ekaningizni o‘zingizga o‘zingiz e’tirof etishingiz manglayingizning o‘rtasiga katta qilib “Yo” harfini yozib qo‘yganga o‘xshaydi”, – der ekan, insonlarning bu tuyg‘u bilan o‘tayotgan kunlarining mashaqqatli ekaniga e’tibor qaratadi. Mutaxassisning fikricha, insonga atrofida qancha ko‘p odam jamlanishining unchalik ahamiyati yo‘q. Inson yolg‘izlikni his etmasligi uchun nari borsa bir kishiga ehtiyoji bor. Shuni hisobga olib, Yevropadagi Angliya va Daniya mamlakatlarda keksa yoshdagi yolg‘iz kishilar uchun turli xil profilaktika ishlari olib borilmoqda. “American Journal of Psychiatry” jurnalida e’lon qilingan maqolada turmush qurgan odamlar ichkilikbozlikka yolg‘izlarga nisbatan kamroq berilishi yozilgan. Biroq tadqiqotlardan ayon bo‘lishicha, mayxo‘r kimsa bilan turmush qurish ichkilikbozning yanada ko‘proq ichishiga yoki uning turmush o‘rtog‘ining ham ichkilikka o‘rganishiga sabab bo‘lar ekan.
“Biz ichkilikboz bilan turmush qurgan kishiga uning qanchalik ta’siri bo‘lishini o‘rganishga harakat qildik”, – deydi Virjiniya hamkorlik universiteti tibbiyot maktabi professori, psixiatr Kennet Kendler.
Tahlillar ko‘rsatishicha, turmush qurish ichkilikbozlikka ruju qo‘yishni erkaklarda 59 foizga, ayollarda esa 73 foizga kamaytiradi. Ayniqsa, vaqtida oila qurish naslida ichkilikbozlik bo‘lgan odamlar uchun juda ham foydali. Masalan, er yoki xotinning to‘ydan oldingi vaqtlarda ichkilikka moyilligi bo‘lgan bo‘lsa, kelajakda ushbu ahmoqona odat ichkilikbozning ayolini ham giriftor qiladi.
Demak, ichkilikboz bilan oila qurish yolg‘iz yashashdan ham yomon ekan. Kennet Kendlerning ta’kidlashicha, hozirda olimlar ichkilikbozlikning ajralishga moyillik tug‘dirishini o‘rganmoqda. Ularning taxminicha, ajralish ichkilikbozlikka moyillikning oshishiga sabab bo‘lar ekan.
Agar er-xotin munosabatlari muammoli nuqtaga kelib qolgan bo‘lsa, uni faqat ularning o‘zlarigina hal qilishi mumkin. Er va xotinning oilani asrab qolish niyatining o‘zigina yetarli emas, bunda ular birgalikda harakat qilishi kerak bo‘ladi. Munosabatlarni qayta tiklash uchun sabr-toqat, birdamlik bilan uzoq va samarali hayot sinovlariga tayyor bo‘lishi muhim hisoblanadi. Oilaviy munosabatlarda sevgi saqlanib qolgan bo‘lsa, u oilani asrab qolishi mumkin.
Avvalo er va xotin nega ajrashishni xohlayotganini tushunishi kerak bo‘ladi. Buning uchun arziydigan sabab yuzasidan chuqur mulohaza qilishi lozim. Garchi juftliklar bir-biriga mos bo‘lsa ham, ularning munosabatlaridagi muammolar doim mavjud bo‘ladi. Ajrashish tashabbuskori kim bo‘lishidan qat’i nazar, er yoki xotining bittasi ajralishni xohlasa, ikkinchisi yolg‘iz holatda hech narsa qila olmaydi. Munosabatlarni qayta tiklash uchun astoydil sa’y-harakat va xohish kerak xolos. O‘z nikohini asrab qolishni xohlayotgan tomon vaziyatga ijobiy ta’sir qilishi mumkin. Psixologlar bunga quyidagicha maslahat beradi:

• 
  konstruktiv munosabatni boshlash kerak;
  
• 
  nima uchun turmush o‘rtog‘ingiz ajralishni xohlayotganini bilib olishingiz muhim;
  
• 
  munosabatlarni yaxshilash uchun o‘zgarishga tayyor ekanligingiz haqida gapirish kerak.
  

Ayollar uchun oila juda katta ahamiyatga ega, shuning uchun ham ular, ko‘pincha, ajralishdan saqlanish uchun murosa qilishga tayyor bo‘ladi. Ayollar turmush o‘rtog‘ining qarorlariga ta’sir qilish imkoniyatiga ega, buning uchun quyidagi vazifalarni bajarishi kerak:

• 
  tashqi jozibadorlikka e’tibor berish.
  
• 
  so‘ngan tuyg‘ular olovini qayta yoqishga harakat qilish.
  
• 
  majburlash kerak emas, balki eriga mustaqil ravishda tahlil qilish va qaror qabul qilish imkoniyatini berish.
  
• 
  turmush o‘rtog‘ining qiziqishlarini uyg‘otish, uni munosabatlarni qaytadan tiklashga undash.
  
• 
  shikoyat va tanqidlarni unutish.
  
• 
  Ayol o‘zining qadr-qimmati va ahamiyatini his qilishi uchun turmush o‘rtog‘iga ko‘proq e’tibor berishni boshlashi kerak.
  

Er-xotin munosabatlarida eng kuchli hissiy muhitni ayol kishi yarata oladi. Shuning uchun uning harakatlari natijasiz qolmaydi. Agar er va xotin yakuniy qarorni qabul qilgan bo‘lsa, munosabatlarni qayta tiklashga ishontirish qiyin. Bunday holatda oilalar ajrashadi.
Agar ayol kishi ajralishni xohlasa-da, erkak oilani saqlab qolmoqchi bo‘lsa, erkak xotinining qaroriga ta’sir ko‘rsata oladi. Nikohdagi muammolarni bartaraf etish ikki kishining vazifasidir. Erkak ajrashmaslik uchun nima qilish mumkin?

• 
  turmush o‘rtog‘iga qanday jihatlari yoqmasligini aniqlash.
  
• 
  ayoliga ko‘proq e’tibor berish.
  
• 
  turmush o‘rtog‘iga uni sevishi va qadrlashini his qildirish.
  
• 
  ayoliga yetishmayotgan narsani berish.
  

Ajralish arafasida turgan oilani saqlab qolish uchun namuna sifatida birinchi qadamni tashlash kerak. Agar ayol eridagi ijobiy o‘zgarishlarni sezsa, u o‘zining qarori haqida o‘ylab ko‘rishi mumkin.
Psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, oilaviy munosabatlarda inqirozlar quyidagi hollarda ko‘proq uchraydi.