Amaliy yadro fiziкasi

Modda
Gan1nia-k,·a11tlar e11ergiyasi11i11g o'zgarislt di:ipa;ioni, ^Е•' McV
Fotocffckt	Кош pton-cffckt	Еlckl1·011-pozit ron j11ftining hosil bo'lishi
Havo	<0.02	0.02< Е <23	>23
Aluminiy	<0,05	0.05< .^'< 15 Е	>15
Temi1·	<0,012	0.12 < Е•<9,5	>9,5
Qo'rg·osl1in	<0,50	0.50< Е,<4,9	>4.7

134
MASALALAR YECНISH UCHUN NAMUNALAR

J-ml\s:1la. Radioakti,, .,:R preparati cl1iqarayotgan J3-zarralarning havo. aluminiy va qo·гg'osl1in 11chun yarim y111ilish qatlami qalinligi hi­ soЫaпs in.
Yecl1ilishi: Beta-zarralar modda orqali o·tganda q11yidagi qonun bo'yiclia y11tiladi:
N = N"e-"' (1)
bt1 yerda Nn - mщldaga tt1slшyotga11 f3 - zaгralaг soni, N - qalinligi х bo·lgan qatla111dan o·tgan P-zarralar soпi . Agar beta-zarralar oqirni 1110dda11ing х qali11ligida11 o'tga11da yarimi yнtilsa, уа·пi N=N/2. B11ni (/) formнlaga qo·yamiz

yoki
2)

(3)

811 ifodani logai·itinlab qidirilayotgan yarini y11tilish qatlamining qalinligi11i aniqlaymiz:
^{d½ = ln2/ µ} (4)
³¹R radioizotop t1cht1n beta-zarralar maksimal kinetik energiyasi Tmp ,, = 1,7 1 MeV. Beta-za rra lar e11e1·gi yas i 0.5< TPma. <6 MeV bo'lsa.. massaviy yнtilish kocflitsie111i bilan beta-zarralar kinctik encrgiyasi ora­ sida q11yidagi mt1пosaba1 o•гinli bo· ladi:
_-µ ₌₌22 (5)
р 'р,,,..,
bu уегdа с - modda zic h lig i. В11 шu11osabat yordamida µ,.•,,. , µл, va µRv koeflitsie11tlar11i aniqlaymiz va Ьн qiymatlarni (4) ifodaga cio'yib qнyi­ dagi qiymatlami olan1iz:

d,.
/.2
(ha vo ) = 50sm
(6)

d , , ( A/) = 2.4- 10-=sm
/2
d,,,:(Pb) = 5, 7 ·10-³ sm
Jltvob: 50 sm; 2.4· I0- ² s^"111; 5,7 · I0- ³ s rn.
(7)

7. 
   

135

2-niasala. Zaryadli og' ir zarralamiпg. пюddadagi s111² lard:i ifoda­ langan yugнrisl1 yo'li yL1\\lvcl1i шoddaga bog'liq e11iasligi11i ko '1·sati11g. Usl1bu x11losaning ta 'sir etisl1 cl1egaralari11i ko·rsaliпg.
Yecl1ilishi: Zaryadli og•i1· zaiтala1· nюddadar1 o·tga11da 11la1· l аш­
ша energiyasini asosa11 yutuvchi 111odda atoшlarini ionizatsiyalasl1ga
va uyg'ongan l10latga o'tkazisl1ga sar!1aydi (ionizatsiya yo'qot isl1lar ). Zaryadi z, va tezligi v bo'lgan zarra11i11g ioпizatsion yo·qotisl1lari quyi­ dagiga teng:

_( dE\= 4;се': ZNB.
\ ,ix) ,т,·
(1)

bu yerda Z - y11tuvchi moddaпiпg alom raqami. N - 1 s111¹ haj111- dagi atomlar soni. V - moddaning ioпizatsiya potensialiga kucl1siz bog ' lang an tonпozlanish koe fti tsie nl i. Bu bog·la11ishпi e'tiborga olina­ g:111 holda, Уе, e11ergiyali :z.1rrani11g yugшisl1iпi topainiz:
R= :!_§_,,J(E=) /(Е)А (2)
{-1( )- ZN Z,N ,p
Ьн yerda Nл - Avogadro soнi,.f(E) zarтaniпg xus11siyatlariga bog•liq va yutuvchi moddaga bog'liq bo'lшagan kattalik. Yeпgil va 0·11асlш y11t-

1 sn, ...
gich lar ucltun Z / А= ½₂ . va R . р= R( g, / ). Deшak. Ьш1dау y11t11v-
cl1i moddalar uchнn Rp ko'paytшa taxminan doimiy kattalik.

1
3-шasala. Eпergiyasi Е , = 10 MeVbo·fgan p.-otonning havoda cl1i­
ziqli y11gurisl1i aпiqlaпsin.
Yecl1ilisbi: Oldiн p.-otonlar bosl1lang'icl1 tezligida harakatl:111ayot­ gan et.-zarraning ki11etik ene1·giyasini to pa111iz :

Т ₁, _ lnrl'; / 2 _ 11/r ]
та- mav; 12- та ""4

(1)

Energiyasi Та= 40 MeV bo'lgan zarraning l1avodagi cl1iziчli yugurisl1i:
(2)
136

Havoda Ьiг xil bosl1la11g'icl1 tezlik Ьila,1 harakatlanayotgan ikki tur­ dagi zaпacl1ala1· ucliun cl1iziqli yugш·isl1lar nisbati:

.!s_ = !!i.(Ч22)
1117 q,

(3)

bu ye1·da ₁₁₁₁ va 111, - zar1·alai· 111assa lar i, q₁ va q, - esa 11laming za11•adla- ri. Bizni11g lюl uclшn: -

2
R, 1= 1111, ( 2е) = ₄ 1111, _ ₄ . 1 _ ₁
Ra т ,, \ е _111" 4 ₍₄₎
Ь11 yerdan R,, 11i topaшiz:

Javoh: 1 14 s111.
R,. = Ra = 1 14 ..-т ₍₅₎

4. 
   naasala. Kinetik e11ergiyasi 0.2 MeV bo'lga11 alta zшта, proton va elektronlarni11g fotoe1n11lsiyadagi qш·а izlar zicl1liklari 11isbatlarini tax- 111i11iy baholai1g.
   

Yecl1ilisl1i: Norelyativistik zar,·a lar uchu11 ionizatsion yo'qotisl1lar nisbatlari quyidagiga te11g:

_{_(} dE)· (_{. -},:J)E· (_{. -}dE)