IVBOB
YADRO NURLANJSHLARINING TIВRIYOTDA QO'LLANILISНI
Yadro nurlaпishlari tibЬiyotda lashxis qo'yishda va davolashda keнg qo'\laniladi. Yadro пшlanishlari asosan radionuklidlar ko'riпishda tash xis qo'yishda qo'llaniladi. Radioпukli
Keyi11gi v:щtlarda zanюnaviy tasl1xis qo ' y isl1 111etodlaritlan Ьiri Ьо' lgan pozitron en1ission tonюgrafiya 111etodi til)Ьiyotda ke11g qo' \lanilmoq da. Bu metod qisqa yaslюvclii radioizotoplarni qo·lfasl1ga asos la ngan . Pozitroii emission ton10g1·afiya (РЕТ). 1111i ikki fo1011li eшission toпюgraliya ham deyi lad i. Bt1 111etodda insoп va lшyvo11lar ni11g ic\1ki a'zolari radionuklidli tomogra ti ya yorda111ida o' rgaп il adi.
Yadro nt1rlanisl1lai·i tibЬiyotda davolasl1 sili1tida lш111 kc11g qo'llaniladi. TibЬiyotda Ьн metod nur terapiyasi deb yt1ritiladi. Bu metod xavfH o·s111alarni (saraton kasalligi) davolasl1da asosiy ,;osi ta l1is0Ыanadi. O's111alarni nшlantirisl1 uch1111 turli yadro nш lan isl1lar·i qo ' lla пil ad i. ya'ni ga111111a-nш lan isl 1, e lek tron lar, пеуtгопlаг. prolonlar. Bu nшlaпishlar manbalari sifatida reak ro1·, tezlatkicl1lar. radio1111klid q11- ril111alar ishlatiladi.
Mazkt1r bobda yadro nш·lanisl1lami tнrli yadro lJt1ril111alarida olisl1 i111ko11iyat\ari v11 ul11r11ing qo ' l\a11ilisl 1 solialariga oid 111a ' lumot lar bcri ladi . Slшningdek, РЕТ 111ctodi11ing islllasl1 ta111oyillari va uning fizika viy asoslariga lш111 to·xt11lib o•t il adi.
4.1-§. Doziшetгiya asoslaгi
lonlovcl1i yadro nш·laпishlar, y11' ni zaryadlangш1 zarralar, ga111111a nurlanish va neytronlar nшl1it 01-qali o·tgar1da nшhit 11lo111l11ri 111rkiЬidagi elektroпlar, ato111lan1i11g yadюlari bilaп o ' zaro ta'sirlasl1ib, tшli elТektlar ni yuzaga keltiradi. Bt1 e/Iektlar ucl1iш:hi bobda batafsil yoritilib berilga n.
144
Tt1rli _jismlarda. ju111lada11, ti1·ik orga11iz.m to'чi1ш1lari(la ham. n11rla- 11is/1lar ta'sirida llla'l11111 ene1·giya yllliladi \'а t1/ardagi utomlar ioпla•,ha di yoki t1yg·o11ga11 holatga o·tadi. Slн111ing uclшn l1a111 nurlanish dr,;;,.a sini o·Jcliasl1 asosan ionlashti1·ish natijasicla hosil bo'lga11 zaryad miq dorini о' lchashga asoslangan Ьо·lishi nшmkin. Haqic1ata11 ham. gam ma-kvantlar mul1it orqali o·tgaщla y1iqo1·ida aytilgan efТektlar natija,ida elektron yoki pozitroпlar y11zaga keladi.
Dozi111etriya11ing asosiy vazifasi io11lovcl1i 11t1rlanish11ing aholiga va bosl1qa obycktlarga nisbataп xavПilik darajasini aniqlash va baho lashdan iborat. Вш1сlау joylarda odamlar bevosita 11t1rla11ish manbafaгi bilaп isl1 olib boradi. Nшla11isl1da11 hin10yala11isl111i tashkil etish kera.k. Niiqtaviy ma11ba11i11g 11t1rlanish dozasi11i ainalga oshirishning 3 ta yo·Jj Ьог.
N11rla11isl1 dozasi masofa bo'yicl1a 1/г bo•yicha kafllayadi.
N11rlanish \'aqti kал1 bo•Jishi kerak.
Odam bilaп nt1rlanish orasiga l1imoya dcvori qo'yish kerak.
Nш·laпish ta'sirida tirik organizm lшjayrasida tш·li o·zgarishlar yuz beradi. Masalan. nt1rlatilga11 lш_jay1·alarning bo•Ji11ish Jllexanizmi ,·а xro1110s0111a apparati bt1zilacli. hujayralarning yangilanisl1 •.-а bo•Jiлish
jai·ayor1lari sнsayadi va h.k. Nш·laпish orgaпizmning tшli qismlaгiga turlicha ta'sir ko'rsatadi. Masalan. ilik. qога taloq. jinsiy bezl:ir k:ibi lшjayralari doimo yangilanib turuvchi to•qima \'а a·zolarga rad io akri, · nш·lanisl1lar ta'siri. ayniqsa, kt1chli bo'ladi. I-111jayralarning shikastla nishi va 11obud bo'lishi esa alohida a'zolar11i11g ishlasl1 f11nksi asining buzilishiga sabab Ьо·ladi va bular o·z navbaticla kisl1i org:111iz111ining lialok bo•Iishiga olib keladi.
lonlashtiп vchi 1111rla11ishlarпing tiгik orgaпiz111 httiaymsiga t·a sirini o·rganisl1 bo·yicha olib bo1·ilgan lundame11tal va anшliy taclqiqotlar n:1- tijasida yangi fan - radiologiya vt1judga keldi. Radiologiya - lll li ka salliklarni tasl1xislash va davolash uchш1 insш1 taпasida ionlasl111r11, ,
l1i 11шla11ish ta'sirini o'rga11adiga11 tibЬiyot11ir1g 1naxs11s b·o li111 i. ·t hbu
tanning tanюyillariga asoslanga11 1·adiatsio11 tc1·apiya bЩ!t111gi kшid.1 onkoloнi,,ani jarrol1lik va kimyoterapiya Ьilап Ьirga d.t\'())asl1,!a kc·пg qo•JJш1il di. Bu fanda ionlasl1tiruvcl1i 11t1rlanisl1laп1i_11g !irik .') g:шizш
ga salЬiy ta'si1·i11i11g ijoЬiy tonюnidan ke11g toydala111Ja,l1.-а 111 11•1
"-•r
nt1rlanish yordaшida xavf1i o·s111alar 11ш,·jt1d b<'> lg ar1 sol1:1 iш rL.inr irrJ. 1-
\45
di. Bu nurla11isl1lai· 11atijasida saraton lш jay1 ·lar i11i 11g DNK strukturasi buziladi va t1lami11g ko'payish ha111da bo'li11isl1 qoЬilyati kшnayadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
