Amaliy yadro fiziкasi

кх 28(87)	Ер'=2140(11) 1530(12) Е = 1691(11) 1 723(1О) 603(63) 511(46) кх 28(56)
Ер"=606(89) 334(7) va boshqalar Е = 723(2) 1 637(7) 364(7) 284(82)
		energiyasi.
		keV	Е = 36(7)
		(inlensivlik, parchalanish	кх1 28(150)
	%)

Til,biyot amaliyotida tarkibida radioaktiv 1шklid yod-131 bo'lgan preparatlar ke11g foydaJaniladi. Bu biriпchi пavbatda qalqonsi111011 bez va Ьнугаk, shш1iпgdek, bosl1qa orgaпlarni tekshiгisl1da zaп1r. Biroq ¹³¹ I diag11ostik nшlojalar xa,,fli 11t1rlanisl1 dozasiga olib keladi chвnki bu radioiшklid juda katta yarin1 yemirilish davгi, ya'ni 8 sвtkaga ega va v·zaп·alar cl1iqaradi. Masalan. qalqonsi111011 bez skaner qilingan­ da organizmga aktivligi 0,5 [ю·Igan yod-131 ki1·iti]adi. пatijada tшing to'qimalari 100 rad doza oladi. Ввпdау tekshirisl1larпi cl,aqaloqlarda

o' tk azi_sh jв da xavflidir.
Yod-123 radioizotopi siklotroпda va elektron tezlatkicl,larda olin- 111oqda. Siklotroпda yod-123 1·adio1шklid qt1yidagi reaksiya yordamida olinadi:
p+121I 12 '(e+5n,yoki qisqacha ¹²⁷ I(p.5n) ¹²³ Хе
тхе &,f]· 123/ _(4.1О)
¹²³1 preparatiniпg yt1q01·i sifatini ko'rsatuvchi нпiпg tarkiЬida ¹²⁴1 va ¹²⁵1 lar kam 111iqdorda bo'lisl1i l1is0Ыanadi. Bularning ikkalasi liam radi­ atsioп dozaniпg oshisl1iga olib kelt1vchi radioizotoplar l1is0Ыanadi.
Keyi11gi paytlarda ¹²³1 radioizotopi yuqori energiyali gam111a-kvant­ lar yнzaga keltiradigan (g.11,) tL1Гdagi fotoyadro reaksiyalari natijasida l1a111 oli11n10qda. Usl1bu reaksiyalaг 01-qali ¹²³1 гadioizotopi olish i111ko11i­ yatlarini o'rganisl1 bo'viclia o'tkazilgaп tajгiba ishlarida bayon qilingan. Hozi1·da 1нa jud bo'lgan elekt1·on tezlatkichlar, (elektronlar ene1·giyasi 20 MeV dan ortiq) ya'ni yuqori eпergiyali (toппozli) ga111ma-kvantlar
mш1bai his0Ыai1ga11 chiziqli e]ektгon tezlatkicl, va m ik rotro l_ra yor­
da111ida tibЬiy diagnostika нсlн111 ¹⁰³ 1 radioizotopiвi ish!ab cl1щarisliga nю•Jjallaвgan hнdudiy 111aгkazlaшing tarnюqlш·ini yarat1shmuanшю s ­ i
ni hal qilish nн1111kin.

161
Usl1bu usullar reaksiya tarkibida sezilarli ¹² '1 va ¹²⁵ 1 aralash1ш1lari bo'lmagan, епg yuqori siГatli p1·epara1 olisl1ga imkon be1·adi. Elektгon tezlatkicl1larda esa ¹²¹ 1 1·adioizotop11i quyidagi reaksiya orqa1i olish 111шnkin:

124.Хе(у.п)12з.хе •2'J. ( . ₄
11)

Вн reaksiya ostona energiyasi 10 MeV atrofida bo'lib. reaksiya effektiv kesimi Уе.=15 MeV energiya450 mb ga te ng . Usl1bt1 reaksiya samarali aшalga oshishi 11cl111n elck­ tronlar energiyasi 20 MeV dan yнqori va 50 MeV dап kicl1ik bo'lishi kerak. Y11qori energiyalarda keraksiz radionнklidlar lюsil bo' ladi . Е.=25-35 MeV епегgiуаlаг oralig'i optiшal diapazon l1is0Ыanadi.
Nislюn tarkibida ¹²"Хс izotopi lю'lgani uc\11111 ш1dа IJ"Xe(y,p) тхе

2
fotoyadro reaksiyasi sodir bo'ladi. Hosil bo·lgan ¹²⁵ Хе (Т ,, =17 soat) radio1шklidini11g radioaktiv parchalanishi l1isobiga ¹²⁵1 raclionuklidi v11- jt1dga keladi . ya'ni
12sХ е·- ,- Е_· _·....... 12s 1. _(4.12)
Agarda nisl1011 tarkiЬidagi ¹²•хе va шхе lar tcпg miqdшda bo'lganda ham. ¹²⁵1 aktivligi nнrlanisl1 t11gaganda11 keyin Ьir neclш soat davomida ш1 aktivligi11i11g 0,3 % ni tasl1kil etadi va Ьн foizlar ¹²⁰ Хе пing nisЬiy miqdori kamayisl1i Ьilап mos holda kamaya boradi. Е. < 35 MeV energiyada тхе (у,1-р) reaksiya bo ' yicl ia hosil Ьо' lgan ¹²Ч п1dio­ izotopining cl1iqishi jнda liam kichik bo' lad i. Slшniпg 11cl11111 elekti-on tezlatkicl1da olingan ¹²³1 preparat sifati jil1atida11 Iюziгigi vaqtdagi tijorat preparatlari Ьilап Ьir xil. Nishon tш·k iЬida ksenonning og•i1тoq izotop­ lariпiпg miqdo1·iga Ьо·lgaп talab. ksenoп-124 ning boyitilisl1i hisoЬiga avtomatik ravisl1da qoпdi1·ilad i.
Yod-123 radioizotopiпi isl1lab chiqarish 11ch1111 elckt1·on tezlatkicl1- larni qo'llashning asosiy texпik va iqtisodiy afzallikl1н-i11i qayd qilib o' tamz . Bular q11yidagilarda11 iborat :

• 
  mal1sulot taгkiЬida ¹²⁴ 1 va ¹²⁵1 aralasl11nalarining 111iqdori kam bo'lishi;
  
• 
  nishonni qayta ishlashdagi biologik l1imoyaga sarr-xш·ajat 111i11i­ mal bo'Iisl1i;
  
• 
  elektтoп tezlatkichlari siklotronlarga пisbatan Ьir песhа marta ar­ zon, ixcham, xizmat xarajatlari ka111 bo' lisl1i .
  

162

Bu LISLllning kan1chiliklaгiga faqat nishon (¹²' Хе I О g yнqori boyitil­ gan) 11arxini aj.-atilgan Те izotoplar siklotoron пishoni narxidan Ьir ne­ cha шагtа yнqori eka11ligidir. Sht1 Ьilan Ьir vaqtcla Ьitta Хе rege11eratsiya siklidagi nisЬiy yo·qotisl1 Те dagiga nisbatan ancha kаш hisoЫanadi.
Ksenon-124 izotopi nt1rla11tirilganda ksciюn-123 radioizotopi hosil Ьо' lib. bu izotop radioaktiv bo·lgaпligi sabaЫi _LI parclшlanib yod-123 п1dioizotopi lюsil bo'ladi. Radioizotop rшrlantirilgaп nishondan maxsus usllllar bilan a_jratib olinadi va L1la1·dan radioaktiv prepa.-atlar tayyorla­ nadi. Bt1 preparatlai· i11son organizmiga kiritiladi va radionuklid (yoki radioizotop) tashxis amalga oshiriladi.
f{;кiionuklill diagnustika nur diagnostikasi11ing Ьir ko'rinishi hi­ soЫanib, u inson oгganizrniga radiofaпnalse\'tik p1·eparat kiritilgandan keyin, iпson a'zo \'а lo'qimalaridan chiqayotgaп пurlanishпi lashqi ra­ diшnetrik o'lchashga asoslangan. Inson organizmiga kirili]ga11 radiofar­ matsevlik ргерагаl, insonning kasal a'zo va lo'qimalariga ko'proq burib joylashadi va o'zilian ga111ma-11urlaпishlar cl1iqa1·adi. Bu nшlaпishlar maxsus radiomelrik asboЬlar (ssiпlillatsioп datchik) yordamida lash­ qaridan qayd qiliпadi. O'lchasl1Jar orqali kiriti]gan izolopning lokalizat­ siyasi (joy]ashgani yoki to'plangani), miqclori va laqsimoti aniqlanadi. Olingaп ma'lumot]ar orqali tashxis qo'yi]adi.