Amaliy yadro fiziкasi

N11rla11i!>:l111i11g ge11etik щ1ih11tlari. Amalga oshirilgan tadq iqo tla1· nat ij as ida, suruпkali tavsifda I Zv (100 Вег) 1шrlaпish ta'si1·i,la odam avlodlarida (-30 yil davomida) l1ar 1000 ta tt1g ' ilg a11 cl1aqaloqda11 2 tasi jiddiy genetik ni1qson Ьilап dttnyoga kelisl1i aniqlaпgaп. Agar 1111rlanish ta'siri doimiy ravisl1da, s11п111kali ta1·z da qayd q ili 11sa , 11 holda ge11ctik mt1tats iyalш ·ga uc\1rasl1 el1ti1110\i l1аш o rtad i.
Ni.vhiy hio/ogik t11'sir e_ffekti. NisЬiy Ьiologik ta'sir eRekti (NBE) Ьir xil ta ' sirg a o\ib keladigan staпdan 11urla11isl1 dozasi Ьilш1 111a ' l111n bir biologik ta ' s irga olib keladiga11 radiatsiya dozasi11i taqqoslas\1 yo • li bi­ lan baholaпadi. NisЬiy Ьiologik ta'sir efГekti11i11g koellitsieпti q11yidagi formula bo'yicl1a l1is0Ьlanadi:
(4.9)



1
bu yerda D- rentgen yoki y-n11rlanisl11arning yt1tilgan dozasi, D, - sh11 effektni vujudga kelti1·uvcl1i o'rgaпilayotgan y11tilish dozasi.

152
Biologik m-ga11izmlar11i11g rшliatsio11 1111rlt111is/1 ta'. iriga c/1i­ tlш11/ilik tlarajю,i. Biologik orga11izmlar radiatsion nurlanish ta'siriga cilid.1mlilik xususiyati bo'yicha o'zaro farqJa11.1di. Masala11, radiatsion nurla11ish t.1'sirida 30 sutka davomida nurlantirilga11 hayvonlarning 50% qismi нobud bo'lisl1i qayd qilinuvcl1i radiatsiya qiyшati dengiz cho'chqasi uclшn - 250 Re111[ en. it uсlшп - 335 Relllgen. mayшun uchu11 - 600 Re11tge11. sicl1qonlar uchu11 - 550-650 Reпtgeп, iloп uchuн - 8000 - 20 ООО Re11tge11 ga leng bo'ladi. Shuпiпgdek, ayrim achitqi tuгlari 30 ООО Re111ge11, ашуоЬа - 100 ООО Rentgen, iпfuzoriya - 300 ООО Relllgeп radiatsion пurlanish ta'sirida nobud bo'lishi aniqlangaп. O'siшlik t111·lari orasida karam o'simligi шug'lari uпuvchanligiga 64 ООО Reпtgen 1111rlaпish sezilarli salbly ta'sir ko'rsatmasligi qayd qilingaп.

H.adiatsion 11ш·laпisl1 1a'si1·iga sezgirlik (radiosezgi1·lik) Ь11 lшjayra, to•qiшa va biologik огgапizпшiпg ioпlashtiru,•chi пuгlш1ish ta'siriga ko'rsat11vcl1i javob 1·eaksiyasi11iпg папюуоп bo•Iisl1 darajasi hisoЬ!aпa­ di. Radiosezgiгlik о' lclюv Ьirligi sifatida пurlaпisl1 dozasi (Gr) qiymati­ daп foydalaпiladi.
Radiosezgi1·lik xossasi Ьiologik tш-larda va orgaпizшlarda yakka tarlibda o'za1·0 fai-qlaпadi.
Turli xil Ьiologik turlaшiпg radiosezgi1·lik xossasini o'zaro solisl1-
tiгisl1da LD_,,, qiyшatidaп toyd;:ilзпiladi. LD_.,, - radiatsioп 11urla11isl1 ta'siгida пurlaпish olgд11 orgaпizшlarniпg 50% qisшi поЬ11d bo'lishi qayd qiliш11,;cl1i doza l1isuЫa11adi (4.3-jm/ •a/).
JYa11gie/la demшtiti(/is, Cryptococcus 11ео/отю11s, Cladosporium phaaospem111111 шikюskopik z;:iшbш11g· tш·lari lшjayralarida radiatsi- 011 11ш·la11isl1 ta'sirida biosiпtez jarayoni Jaollasl1isl1i (radios1iш11latsiya) qayd qiliпadi.
Jш11lada11, А. Eyпsllleyn kolleji (Aпgliya) tadqiqotchilari tomoпi­
daп аtош 1·eak1orlarida lшyot kecl1iп1vcl1i ayrim шikroskopik zambu­ r11g· tшlai·i. 111asala11 lf-'a11giella clen11atitirlis ay11an radiatsioп nurlanish energiyasidaп Ьiosiпtez jaгayoпida foydala11isl1i nннnkinligi taxmin qi­ li11ga11.
2002-yilda aшalga osl1irilgan tadqiqotlar davomida Chernobil atom
halokati h11dudida qurilgan «sarkofag.» icl1ki qismidan yig•ib oliлgan mikroskopik zambшug·Jar tarkiЬida yuqoi·i samaradorlikka ega bo'lgan ш1tioksidant tizim fuпksiya bajaгisl1i a11iqlangan.
153