Amaliy yadro fiziкasi

Pozitro11lar qayerdan paydo bo'ladi. degan savolga javob beramiz. Pozitronlar radioaktiv parclшlar1ish tufayli paydo bo'ladi. Atom yad­ rosining o·z-o'zidan Ьir yoki Ьir nechta zarralar chiqarib parclialanish (yemi1·ilisl1) hodisasi radioaktivlik deb ataladi. Radioaktivlik hodisa­ si yuz beradigan yadrolarga radioaktiv yadrolar deyiladi. Radioaktiv bo·J111agan yadrolar· esa tшg'un (staЬil) yadrolar deyiladi.



l
--- ...... w -:--- - -
е +
)'

4.3-rasl/L Ga111111a-kva11t lюsil bo" /ishi.
4.4-гasnL Gamma-kvant lюsil Ьо"/ishi.

РЕТ qo'llaniladigan radio11uklidlar tнrlari va ulardaп cl1iqayot­ gan pozitronlaming Ьiologik to•qimalarda maksimal yugurisl1 уо' li 4./J-jml11alda keltirilgaп. В11 уепiа Lm"" - pozitronning Ьiologik to'qimalarda maksi111al yнgнrish yo'li. Yt1gнrish yo'li qancha katta bo'lsa, 111elod11i11g fazoviy ajratish qoЬiliyati slн111chalik yomonlashadi. Ап11110 bt1 holda tashxis qo'yisl1 chuqurligi oshadi. Sht1 sabaЫi tasl1- xis qo'yisl1da chuqt1rligini e'tiborga olgan holda turli radionuklidlar qo' lla11iladi.

4.11 jadval.
Pozitron-emissiv11 tomograflyada qn 'l/anilayotgan radion11kiidlar ·а 11/ardan cl,iцayotgan pozi11·011/ami11g Ьiologik to '(Jima/a,·da maksimal yugurish уо '/i.

lzotop	^Lm11•' n1m
"F	2,6
"С	3,8
"'Ga	9.0
"Rb	16.5

177

РЕТ qo'llanilayotgaл radioizotop\ar11i11g han1111asi pozit1·011 c\1iqa­ rish yo'li bilaл parclialaпadi. Parchalanayotga11 yad1·0 to111011idan chi­ qarilgan pozitron (в•) yaqiлida joylas\1ga11 atoпшi11g elektroпlari Ьilan to'qnasl1guпcha qisqa masofa11i (yo'l11i) bosib o' tadi.
Pozitron birichi uch1·agan аtош elektroпi l1i\a11 Ьirikadi va pozitroнi­ ya lюsil qiladi. Pozitroпiya, elektroп va pozit1·011\ar spinlariпiпg o'zaro joylaslшviga qю·аЬ, ortopozit1·011iya (spinlari pш·allcl) va pai-apoz iu·o­ niya (spiпlari antipaшllel)ga fa1-ql a11ad i. Poz it1·o niya nostabil sistema bo'lib, u elektroп va pozit1·on aпnigilatsiyasi jaгayonida qatnasl1adi. Zaryad juftligini saqlanisl1 qo11uпidan parapozitгoпiya ikkita gamma­ kvantga (1,2 5·10- ¹⁰ s icl1ida) va ortopozitroniya uchta gamma-kva11tga (1,4- 10· ¹s ichida) parchalaпadi. РЕТ нсhtш Ьн vaqt j11da 11am kichik bo'lgani uchun ular deyarli «Ьir zвmda» paгcliala11adi. Elektгo11 va po­ zitroнning nisЬiy tezliklari katta bo'lшasa, ulш· ba'zida pozitroniy ato­ mini tasl1kil qiladi. Uchta ganш111-kvantga parclialanish ehtiшolligi j11da kam bo'ladi.
Pozitroлiy atomlari parchalangaнda elekti-on va pozitron an11igi­ latsiyalanadi va t1larni11g o'rniga eпergiyasi 511 keV bo'lgan ikki­ ta gamma-kva11tlar hosil bo'ladi. Bu gainma-kva11tla1· qarama-qarshi yo'11alishda, уа'пi 180 daraja ostida yo'nalga11 bo'ladi. Ushl1U fotoпla1· jis111da11 (iпson taнasidan) taslщariga osoпgiпa cl1iqib ketadi va ular­ ni tasl1qi detektoгlar (qayd qiluvchi qurilmal.эг) qayd qilisl1i 111u111ki11. Mazkur detektorlar annigilatsiya natijasida lюsil bo'lgaп gшп ina-kva пt­ larni qayd qiladi. SabaЬi t1la1· 1110s tt1sl1ish sxcщasiga нlапgан bo'ladi. ya'ni Ьir vaqtda va o·zaro 180 daraja ostida cl1iqayotgan gamma-kva11\­ lar detektorlar yoпlaшida qayd qi li nadi .
Mos tushis\1 spektrlar qayd qilish sxeшasida pozitron toпюgra­ fiyada toinografik tasvirlaп,i sl1akillantirisl1da qo'l\aniladi. Obyekt ichida rndioaktiv parclialanis\1 intensivligining kartasini o\ish uclш11 bu rna ' lumotlar rekonstn1ksiya qilinadi (nюlekttlar zond11ing fazoviy taq­ siinoti rekoпstruksiyasi). Radiatsion maydoп iпte11sivligidagi a11omali­ yani aniqlash maqsndida oliпgan tasvirlar maxsus шetodlar yo1·dшnida tahlil qilinadi. Pozitron rnolek11lar zondпing koпse11tratsiyasi osl1gan (kamaygan) sol1asi iпson a'zosiпing (tarqashi 40 daqiqa davom et;di) normal faoliyat ko'rsatшayotganligini bildi,·adi.
РЕТ tadqiqot jarayoпida pozitron-emitntsiya (cl1iqaruvcl1i) qilll\'­ chi radioizotop bemor venasiga yoki iпgalatsiya yo·Hari bilati kiritila-
178
di. Bundan keyin. raclioizotop qon oqimida sirkнlatsiya bo'lib. ma'lum Ьir a·zoga, masalan bosh miyaga yoki yurak mнskнllariga yetib boradi. An11igilatsiya jarayo11i boshlanisl1i Ьilan tonюgraf izotop lokalizatsi­ yasini (Ьir joyga to'planishini) qayd qiladi va L111ing ko11se11tratsi_yasini l1is0Ьlaydi. Pozitron-emission tomografiya ishlash tamoyili 4.5-rtш1lda keltiri lg an. Gamma-kvantlar ssintillatsion detektorlar yordamida qayd q ili nadi.
;:----------