Amaliy yadro fiziкasi

NisЬiy (Et(l/011) met0tl. Absolut metodga xos bo'lgan ayrim ka111- chiliklardan xoli bo·lgan шetod etalonlar шetodi hisoblanadi. Usl1bt1 metodda tal1lil qilinayotgan namtшa Ьilan Ьi1·galikda tarkibida aniqlana­ yotgan elementning miqdori ma"lшn bo'lgan yoki asosan sht1 element­ daп tashkil topga11 пюddа - etalon nurlantiriladi. Nш·lanisl1 tugagandan

194
keyin aktivatsion tahlilning instrun1ental yoki radiokiniyoviy varian­ ti qo'llanilishi m11m kin . lkkala holda ham tekshirilayotgan пamuna va etalon aktivligi bir xil tajriba geonietriyasida o'lchanadi. Bнnda aniq­ laпishi lozini bo·Jga11 element miqdori q11yidagi mшюsabat yordamida ani q lamtd i:

!!!J..= · _(5.2)

II JC1-
А .,

bu ye1·da т , va т,., - mos holda namнna va etaloпdagi element miq­ dori, А, va А,, - 1110s holda narnuna va etalo11laгni11g aktivligi. Agar o'lcl1ashlar g-spektroniet1·da va Ьir xil sharoitda (Ьiг xil o'lclшsh vaq­ ti va geo111e t1· iy as ida) olib borilayotgan bo'lsa, unda akti,•lik o'miga g-speklrdagi fotoclю'qqi y11zasini isl1latisl1 mшпkin.
Etalo11 rnetodida nurlaпtirilayotgan zшralar yoki g-kvantlar oqini zichligini aniq Ьilisl1ga lюjat qo lmaydi . Bu lюldagi 111ul1i111 sliartlar­ dan Ьiri, etalon va щ111iuna egallagan haj111da oqim zicl1ligi Ьir xil bo'lisl1i loz i111. Shuпingdek, n11rla11ish davoniida oqim intensi,•ligi o'zgar111asdan tшisl1ga l1a111 talab sliart bo'l111ay qoladi. Aklivatsi­ ya kesi111i kattaligining xatoligiga va rшrlanish spcktridagi energetik o'zgarisl1lar oxirgi natijaga ta'sir· qilmaydi. Absolut o'lchasl1lar o'rniga пisbiy o'lcl1asl1lami qo· llash aktivatsion 1al1lil o'tkazisl1 jarayo11ini osonlasl1tiradi va metodi11ing aпiqligi11i osl1iradi.
1'11011itor meto,li. Moпitor nietodini11g asosiy niaz111uni nurlanish ja­ rayonini, ya'ni akli\'alsiya qilayotgan zarтalar (g-kvantlar) oqi111i yoki iпtesivligiпi 11azorat qilishdan i borald ir. Usl1bu 111etodda monitor va etalon Ьirgalikda nurlш1tiriladi 1111,шlа ulaming aktivliklari o'lclншadi. Xнddi sh11nday jaгayon na111111ia uchнn 11am bajariladi. ya ' ni шonitor va etalon Ьirgalikda nш·la 11tir ilad i va ularning aktivliklari o' lchaнadi . Miq­ doriy 113tija q11yidagi шшюsаЬаt yordarнida aniqlanadi:
А А

т" = - "- · !!!!!_• т,₁•
А,1 An
(5.3)

Ьн yerda _1,11
va 1,1.,1

• 
  1110s lюlda na1111111a va etaloпdagi element miqdori,
  

А, va А,., - 1110s lюlda nanшna va etalonlaming aktivligi, А.,, va А_, -
1110s holtla naniu11a va etalon monitorlarining aktivligi.

195

Moпitor mctodi yoгdamida Ьir vaqtdn Ьir necl11a elc111e11\11i a11iqlash muшkiп. Bu esa o'z ш1vbatida e ks pe1·ess va ko·p elc111e11tli aktivatsion tahlilni a111alga osl1i1·isl1ga i111kon be rad i. Mo11ilor silatida aktivalsiya kesimla1·i katta va yarim ye111i1·ilish da,, 1·i o·tcl1asl1ga qo'lay bo·Jgш1 elc­ шentlar yoki brikшalar olin ad i. Moпilor 1a11lasl1 aktivatsion lal1lil tшi­ ga 11am bog'liq bo'ladi. Masalaп, issiqlik neyt 1·0 11lar la'siri ostida ak­ tivatsion tal1lil amalga oshirilayotgaп bo'lsa, oltiп, kobalt. 111ш·gancs. mis va bosl1qa ele111entlar. slн miпgdek , ba"zi Ьir qotisl1111alar (kobalt va alumi11iy qotishmasi) ham qo ' llan il ad i. Aktivatsion ta!1lil jarayo11i11i amalga os11irga11da bitta yoki Ьir shak!da bo·lgш, Ьir 11ecl1ta 111011itor­ lar qo'llaniladi. Мопitш sifatida isll!atilga11 111odda s!шпdау ko•ri11ishda bo'!ishi kerakki, ш1dа11 Ьir necl1ta staпdai1 111onitoгlar11i tayyo1·lasl1 mшnkiп bo' lsiп . Ko·pchilik l10lla1· monitor folga yoki sim ko·riпishda bo' ladi . Hozirgi kuпda aktivalsion tahlil metodida asosan moпitor me­ todi keng qo' llaпi!ad i.