Amaliy yadro fiziкasi

5.2-j:нlпil.
t{d,n)'He va d(d,n)'fle yadro reaksiyalari11ing asosiy xususiyat/ari

Reaksiya	Reaksiya cnergiyasi Q, MeV	Neytronla1· e11ergiyasi, MeV	Maksin1al kesim Y.n•••' b )rn	У... . bo·lga11da i.111.s da tezlatilgan zarralar encrgiyasi, McV
d(d,'He)n	3.3	-2.5	-0.1	-1.0
d\t.4He)n	17.6	-14.2	5.0	0.13

5.5-msmdan ko'ri11ib t11ribdiki, t(d. n) •не yad.-o 1·e11ksiyasi11i11g ke­ sim kat1aligini11g nшksim11J qiymati deytronni11g - 11О kcV energiyala­ riga to'g'ri kelad i. Bu energiyada гeaksiyani11g kesiш tiiyшati o'zining
maksi111al qiymatiga erislш(li (а = 5 Ьш11). Bu11da11 dcytron11i11g 110
keV energiyalarida 11eyt.-011larni11g chiqish kattaligi o'zini11g e11g y11qo­ ri qiymatiga erisl1adi. Slш sabaЫi 11eytron generatori deyt.-011ni11g -11 О keV energiya\arida isl1 olib boriladi.
6,-------------,
i^'7]. -^!--- _

o /

о.о ^{0 . \ 0.1} О•.! ^{0 . 4} 05

5. 
   -гаsт. l{d,n)'He 1·eaks 1•a 11ch11n 11yg'onisl1fimksiyasi.
   

204
.⁼.
.:_":::
^..,
:.:
Dг}'lron c11rrgi) 'H, MeV


5.6-rasm. d(,l,n)'He reak.fiya 11ch11n l()'g'onish.funksiya1i.


5.7-ra.{11/. Nc:ytrcm generalor11i11g sodcla/asl11irilgan sxemasi .

Ushbu 1·eaksiya energiyala1·i tezlill'ilg.in zarralar energ i з :2-c-i­ da sezilarli katta bo'lga11i ucht111 neytronlar nishonda11 deyз rli ;r xil energiyada cl1iqadilar. Deytгo11larning 200 ke\' energi 25;.;з В = 0°с\1180° burcl1aklar oralig'ida neytro11larni11g energiyз.si 1:-.1

da11 13 . 2 МеУ gacl1a o ' zgaradi .
Neytroп ge11eratori 11uq1,a, iy п10110e11ergetik 11eynщ1lзr щзnN i hisoЫanadi. d-t reaksiyada lюsil Ьо· lgan 11eytronlar iz, >tr('p dir . В:: dayneytro11 geпeratorlarida qo ' ll:111 il a,lig a11 tezlatkichla,r, J:11J .1 u.- ­ l11ksiz ta ' sir li tezlatkiclilaгdir.
ln1p11Jsli ioпlar dastasiпi olisl1 ucl11111 i111p11lsli io11\i 111:ш t>.-.]i з r..:3.:-: foydala11iladi. 5. 7-rll.ш1da пеуtrоп ge11cr111oп1i11g sodd:1);1sl1fдl1 s,.,....
111asi ke lti1·ilg a11.
Yuqori intensivlikdagi neytronlar O<)itnini o\is\1ga iшk,,11 1'<' . ,ru,· · h: neytron geпeratorlarпiпg nishon koпvcrtor\ari o

205

S.H- ra . 111.
Neytrmr generutvr nislюni kesimi;
/) litan qatlami.

2. 
   sovilisl, 11с/шп kanal,
   
3. 
   mis taglik.
   

iborat bo'lib, rnis taglik surtilgan titan, skandiy yoki rux yt1pqa qatlarnli (blr necl,a о'п 111km gacha) (5.8- rasm) bo'ladi.
Bt1 metallar meta/1 gidri,ilari deb nomlangan ho­ latni hosil qilishga qodir.
Titan yoki skandiy gid1·i(\i bltta melall atomigJ ikkitaga yaqin vodorod izotopi ato111ini ushlaЬ qolish qobllyatiga egadir. Metall gidridlarning Ьu xususiya­ ti ularni vodoroti izoloplarini akkumulalor sifatida qo'llasl,ga imkon beradi.
Zaryadlangan zarralar dastasining nishonda yo'qotadigai, eпergiyasi jt1da katla qiymatlarga ega bo'lishi mun,kin ( 1 sm ¹ ga о'п\аЬ kVt to'g'ri kelishi mumkin). Bu esa o'z navbatida nishon-konvertor­

ni samarali sovutib turislшi talab etadi. Odatda suv bllan so,,itish ko'p qo'llaniladi. Bundan tashqari nishon tez aylanuchi disk ko'rinishida bo'Jadi. Shunday qilib, dasta tushadigan effektiv m.iydonni oshiradi. Neytron generatorda T(ti,п)•He reaksiya qo'llaпganda 4тт fazoviy bш­ chakka - 10 ¹² neytron/s gacha neytronlar oqimini hosil qilisl1 mum­
kin. Standart neytron generatorlarda esa bt1 qiymat - J О'" neytron/s ga leng. O'zbekislon Fanlar akademiyasi Yadro t1zikasi institutida NG- 150
neytron generatorida 14 MeV eпergiyali пeytronlar dastasida lюsil qili­ nadi (5.9-rasm).

206

NG- 1 50 пеуtrоп generatori - yad ro Лzika . . .
l1a!ar ida kcпg doiradat adq 1q·o t l ·1ь Ь . s1 var a d 1ats 10n Лzika so-

dd .' . u11111gс • tez neytron-
lar oqimidan foydalangan hold ^{ar о} I ^{or1sh sh · d k}
a mo а tark1b1da · 1•
aлiqlashga mo ' ljalla ngaпq ur ilщa d ri. gty eпg t e le mentlarni


^{NG-150 ПC)'tron} generatoпn^·11^·1g asosiy kattalikla ·.

• 
  Neytr nlaming 1ш1ksirnal oqiшi - 2· IO'oп /sе kп .
  
• 
  Tezlat1lga11 ionlarniпg пошiпаl energiyasi - 150 keV·
  
• 
  IOJ lar e11c1·giyasini o'zgaгti1·isl1 chegarasi - 50- 150 keV·
  
• 
  
  3
  Nishoпga kelib t11sl1ayotgan ionla1· dastasining tok k ch₁· шА gacl1a;
  
• 
  oшinal rejiшda nisl1unga kelil1 t11sl1ayotgan ion dastasiriing di­ aшetп -1 О - 30 шm;
  
  • 
    lsl1lasl1 rejiшi uzl11ksiz .
    

5.