A`meliy jumis №13 iri paxalli ósimlikler morfologiyasi jumıstın` maqseti

Mazalıajırıquzınhámshaxalanǵantamırpaxallı, japıraqlı, boyı 15-50 sm(suwret-4), suwıqqa, qurǵaqshılıqqa, topıraqshorınashıdamlıósimlik. OraylıqAziyanıńhámmejerlerindeósedi.Azıqlıqbahasıjaqsı, onıhámmehaywanlar,ásireseqoylarjaqsıjeydi.


4-suwret.Ajırıqtıń kórinisi
Qumsulısı (Avenastrigosa) – boyı 100-120 smtamırpaxallıǵálletárizlishop(suwret-5). Tamırı 1 metrgeshekemtereńlikkekiredi.Shólzonasıınıńqumlıjerlerindeósedi.Japıraqlarıqattı, paxallarıiribolǵanlıǵıushınpisheninińazıqlıǵıjoqarıemes.Haywanlarjaylawdaqumsulısın bas shıǵarǵanǵashekemjapıraqların, dánlimasaqlarınjeydi.

5-uwret.Qum sulisininatizdagi,sipsedegi ham piskendegidankorinisi

Birjıllıqǵálletárizlilerdentómendegilertábiyǵıyazıqlıqmaydanlarındakóbirekushıraydı.

Birjıllıqqońırbas (PoaannuaL.) boyı 8-10 sm, tawlırayonlardakóbirektarqalǵan.Hámmehaywanlarjaqsıjeydi, otlaqjerlerdesiyrektúppaydaetedi(suwret-6).



6-suwret.Bir jilliqqonirbastinkorinisi
Suwshigin (Echinochloacrusgalli) - boyı 10-100 sm(suwret-7) hámonnandaartıqbolıwımúmkin. OraylıqAziyanıńhámmejerindeushırasıwımúmkin.Dár`ya, suwboylarında,salııǵallıqjeterlijerlerdejaqsıósedihámkóphasılberedi.Jaylawlardagúllegengeshekemhámmehaywanlarjaqsıjeydi. Pishenidetoyımlı hámjaqsı jeliniwsheńlikqásiyetkeiye.



7 -suwret.Suwshiginnintrubkalaw ham gullew
fazasindagikorinisi


Sobıqlıshópler(Fabaceae) - bulbotanikalıqtuqımlas 12 mıńnanartıǵıraqtúrlerdiózishinealadı.Kópshiliksobıqlıshóplerkópjıllıqbolıp, olardıńpaxalıbórtiginenósedihámsırtqıkórinisihárqıylıboladı. Kópshiligitikósiwshi (jońıshqa, esparcet, qızılsebarga), ayırımlarıjerbawırlapósiwshi (aqsebarga), basqalarıoralıpósiwshi (china)paxallıboladı. Paxallıǵálletárizlilerdenparıqlıósedi.Japıraqlarıquramalı, paxaldaizbe-izjaylasadıhámqaptaljapıraqshalarıboladı.Gúltoplamı - sobıq, miywesibiryamasakóptuxımlı, hárqıylıiriliktegihámformadaǵısobıq.Sobıqlılardıńtamırlarıoqtamırbolıp, ayırımlarınıńtamırlarıtopıraqkajúdátereń - birneshemetr (sarı jońıshqa, egislikjońıshqası), tereńgekiredi, bulqásiyetolardıqurǵaqshılıqka, (ásireseıǵallıqjetipseytuǵınjerlerde) shıdamlıqıladı.Tamırıtereńkirmeytuǵınları (pishenzarchinası) dabar.
Pishenzarhámjaylawlardamuǵdartárepinenolardıńsalmaǵıúlkenbolıp, tekǵálletárizlilerdenkeyingiorındaturadı.
Olardıńkópshiligiqımbatlıazıqlıqósimlikesaplanadı, jeliniwsheńligiortasha 92% ketuwrakeledi.Pishenindeańsatsińimlibelok 5-6%, ayırımwaqıtlarda (gúllewaldınan) 10% kejetedi. Azıqbirligiboyınshaǵálletárizlilergeteńkeledi.
Sobıqlıshóplerdihaywanlarjaqsıjeydi, buǵansebepolardıńgúllewfazasıuzaqdawametiwiesaplanadı.Kóbinese, sobıqlılarjazhámgúzmáwsimlerindetoqtawsızgúllep, miyweleydi.Bulshóplermiywelegennenkeyinǵálletárizlilergesalıstırgandakemirekqatayadı, sonıńushınolardıhaywanlarjaqsıraqjeydi.Sobıqlılaróskenmaydanlardahaywanlardıotlatıwǵálletárizlilergesalıstırganda 1,5-2 márteuzaǵıraqdawametedi, buljaǵınanjaylawsıpatındapaydalanıwjaqsınátiyjeberedidepesaplanadı. Bushóplerdiqaramalhámatlarjaqsıjeydi.Qoy, eshkihámtúyelerjamanıraqjeydi.Biraqósipturǵansobıqlılardıhaywanlarǵajedirilse (qaramal, qoylar) qarnıisipketedi (timponit).
Bunıńaldınalıwushıntómendegiilajlardıámelgeasırıwkerek: sobıqlılarkópbolǵanatızlarǵahaywanlardıashhalındajibermew (azanda, tústenkeyin), ıǵallıotlaqlarda (jamǵır, shıq, suwǵarılǵannankeyin) baqpaw, sonday-aq, ǵálletárizlihámbasqashópleraralaspalarımenenalmaslapbaǵıwkerekboladı.