Amilaza fermenti tarixi Amilaza fermenti klassifikatsiyasi Amilazani inson hayotidagi o’rni

TIBBIYOTDA AMILAZA FERMETI


Reja:

1. 
   Amilaza fermenti tarixi
   
2. 
   Amilaza fermenti klassifikatsiyasi
   
3. 
   Amilazani inson hayotidagi o’rni
   
4. 
   Amilaza miqdorini aniqlash, tashxislash
   

Amilaza 1814 – yilda Peterburg fanlar akademiyasining a`zosi S. Kirxgof o`zining tajribalari natijasida unuvchi arpa tarkibida kraxmalni glyukozaga o`zgartiruvchi modda borligini bayon etadi. Bu modda glukoamilaza bo`lib , u dekstrinlarga ta`sir etib uni glyukozaga aylantiradi.

1831 – yilda Erxard Fridrix ( 1800 – 1837 ) kraxmalni gidrolizlaydigan bu fermentni ptialin deb ataydi. 1833 – yilda fransuz kimyogarlari Anselm Paen va Persolar Kirxgof usulida ajratilga ferment preparatini spirt yordamida cho`ktirib kukun holatida olish mumkinligini ko`rsatishadi. Uni diastaza ( amilaza ) deb nomlashadi. 1862 – yili yirik rus bioximiki A.Ya. Danilevskiy tomonidan pankreatit amilazasini tripsindan ajratib olindi. Klassifikatsiyaga 1961 – yilda kiritildi. 1905 – yilda sanoatlashtirilgan glukoamilaza ishlab chiqarish amalga oshirila boshlandi.

Amilazaning klassifikatsiyasi

• 
  Amilaza grekcha “kraxmal”- fermenti degan ma’noni anglatadi, kraxmalning oligosaxaridgacha parchalanishini ta’minlab, hazm qilishda qatnashadi.
  
• 
  Amilazaning 3 xil turi mavjud:
  
• 
  3-gidrolazalar sinfiga mansub
  
• 
  3.2-glikozilazalar
  
• 
  3.2.1-glikozid gidrolazalar
  
• 
  K.F 3.2.1.1-Alfa-amilaza (1,4 a-D-glyukon glyukongidrolazalar)
  
• 
  K.F 3.2.1.2-Beta-amilaza (1,4 a-D-glyukon maltongidrolazalar)
  
• 
  K.F 3.2.1.3-Gamma-amilaza (glyukon 1,4 a-D-glyukozodaza)
  

Amilaza, kraxmalning gidrolizlanishini (suv molekulasi qo'shilishi bilan birikmaning bo'linishini) katalizlovchi fermentlar sinfining har qanday a'zosi, masalan, maltoza (ikki glyukoza molekulasidan tashkil topgan molekula). Alfa, beta va gamma deb belgilangan amilazalarning uchta toifasi kraxmal molekulalarining aloqalariga hujum qilish usuli bilan farqlanadi.
Alfa-amilaza tirik organizmlar orasida keng tarqalgan. Odamlar va boshqa ko'plab sutemizuvchilarning ovqat hazm qilish tizimida ptyalin deb ataladigan alfa-amilaza so'lak bezlari tomonidan ishlab chiqariladi, oshqozon osti bezi amilazasi esa oshqozon osti bezi tomonidan ingichka ichakka chiqariladi. Alfa-amilazaning optimal pH qiymati 6,7-7,0.
Ptyalin og'izda ovqat bilan aralashtiriladi, u erda kraxmalga ta'sir qiladi. Oziq-ovqat og'izda qisqa vaqt qolsa-da, ptyalinning ta'siri oshqozonda bir necha soatgacha davom etadi - ovqat oshqozon sekretsiyasi bilan aralashtirmaguncha, uning yuqori kislotaligi ptyalinni inaktiv qiladi. Ptyalinning ovqat hazm qilish ta'siri oshqozonda qancha kislota borligiga, oshqozon tarkibi qanchalik tez bo'shatilganiga va ovqatning kislota bilan qanchalik yaxshilab aralashishiga bog'liq. Optimal sharoitda, 30-40 foizgacha bo'lgan kraxmal oshqozonda hazm qilish jarayonida ptyalin ta'sirida maltozaga parchalanishi mumkin.
Oziq-ovqat ingichka ichakka o'tganda, kraxmal molekulalarining qolgan qismi pankreatik amilaza tomonidan asosan maltozaga katalizlanadi. Kraxmal hazm bo'lishining bu bosqichi ingichka ichakning birinchi qismida (o'n ikki barmoqli ichak) sodir bo'ladi, bu oshqozon osti bezi sharbati bo'shab ketadigan hududda. Amilaza gidrolizining qo'shimcha mahsulotlari oxir-oqibatda boshqa fermentlar tomonidan glyukoza molekulalariga parchalanadi, ular ichak devori orqali tez so'riladi.
Turli manbalardan ajratilgan alfa-amilazalar fizik-kimyoviy xossalari, xususan molekulyar og‘irliklari, pH va termooptimumlari, ingibitorlari va aktivatorlari bilan ajralib turadi. Fermentlar eriydigan kraxmal, amiloza, amilopektin, glikogen, maltodekstrinlar, alfa va beta3-siklodekstrinlar va boshqa uglevod substratlarini gidrolizlaydi. Ma'lumki, alfa-amilazalar glikosil-gidrolazlarning GH-13 oilasiga tegishli bo'lib, ular A katalitik domenini (beta/alfa)8-barrel sifatida o'z ichiga oladi.
Amilazaning fermentining asosiy vazifasi polisaxaridlarni monosaxaridlargacha parchalaydi. Asosiy α-amilaza me’da osti bezidan ajralib chiqadi. So’lak bezlaridan ham oz miqdorda ishlab chiqariladi. Natijada uglevodlarni parchalanishi og’izda boshlanadi. Amilaza fermentining ta’siri turli xil organlarda (ichaklarda, bachadon naylarida, buyraklarda, o’pkalarda) uchratish mumkin.
Amilazaning biokimyoviy analizi me`da osti bezi kasalliklari diagnostikasikasida muhim sanaladi. Qonning quyuq qismida 60% α-amilaza bo’ladi. So’lak suyuqligida 40% α-amilaza bo’ladi. Fermentning aktivligi kunduz qismida yuqori bo’ladi. Kechasi aktivligi pasayadi. Amilaza siydik orqali chiqariladi. Siydik analizida ayniqsa me’da osti bezining o’tkir yallig’lanishi turli etaplari aniqlanadi
Amilazani aniqlash uchun bemor venasidan ertalab och qoringa olinadi. Olingan qon bir soat davomida analiz qilinadi. Siydik ham shuncha vaqtda analiz qilinadi. Amilaza miqdorini aniqlashda turli laboratoriyalar har xil usullarni ishlatgani uchun turli xil chiqadi.
Amilazaning miqdori faqat 1-2 yoshli bolalarda kam bo’ladi. Qolgan yoshlarda bir xil miqdorda bo’ladi.
Aktivligi me’da osti bezining faoliyati tiklansa amilaza miqdori 2-6 kun davomida normaga qaytadi.
Amilazaning miqdori 5 kun davomida baland bo’lsa bunda yallig’lanish jarayoni kuchayib borayotgan bo’ladi.
Laboratoriyalar qondagi amilaza miqdorini normal deb hisoblashlari bilan farq qilishi mumkin. Ba'zi laboratoriyalar normal miqdorni litr uchun 23 dan 85 birlik (U/L) deb belgilaydi, boshqalari esa 40 dan 140 U/L gacha normal deb hisoblaydi.

• 
  Amilaza aktivligini oshishi quyidagi sabablarga bog’liq .
  
• 
  Terida turli toshmalar
  
• 
  Ichak yallig’lanishlari( appenditsit, metatromboz- ichaklarning qon bilan ta’minlanishining buzulishi)
  
• 
  Qandli diabet
  
• 
  Buyraklarning funksiyasini buzilishi
  
• 
  Ko’p spirtli ichimliklar is’temol qilish.
  
• 
  Garmon , narkotik, siydik haydovchi dorilar va ba’zi antibiotiklarni noto’g’ri qabul qilganda.
  
• 
  Metil spirti bilan zaharlanganda.
  
• 
  α-amilazaning miqdori agar ferment immunoglobulin bilan kompleks (makroamilazamiya dunyoning 2% aholisida uchraydi.) hosil qilganda ham oshadi.
  

Amilazaning miqdori quyidagi hollarda pasayadi.
Tireotoksikoz
Miokard infarkti
Jigarning yallig’lanish va rak kasalliklarida
Toksikozda

Adabiyotlar
 Del Vigna, P., Trinidade, A., Naval, M., Soares, A., & Reis, L. (2008). Tuprikning tarkibi va funktsiyalari: har tomonlama ko'rib chiqish. Zamonaviy stomatologiya amaliyoti jurnali, 9(3), 72–80.
 Naidu, M. A., & Saranraj, P. (2013). Bakterial amilaza: sharh. Farmatsevtika va biologik arxivlarning xalqaro jurnali, 4(2), 274–287.
 Salt, W., & Schenker, S. (1976). Amilaza - Uning klinik ahamiyati: Adabiyotga sharh. Dori, 55(4), 269–289.
 Saranraj, P., & Stella, D. (2013). Qo'ziqorin amilazasi - sharh. Xalqaro mikrobiologik tadqiqotlar jurnali, 4(2), 203–211.