Amirova shaxnoza eshali qizi

III BOB. TURLI XIL KOMMUNIKATIV MAQSADLAR DOIRASIDA INKOR MA’NOLI MAQOLLARNING ARGUMENTATIV FUNKSIYASI

3.1. Pragmatik-argumentativ funksiya “oqlash”

Barcha fransuz inkor maqollarida va frazealogik birliklarda eng keng tarqalgani “oqlash”dir. Keling, hikoya va dialogik nutqda bunday maqollardan foydalanish mumkin bo’lgan vaziyatlarni ko’rib chiqaylik.

Inkor maqollarida bilan frazealogik birliklarda quyidagi misolida suhbatdoshning nuqtai nazarini tasdiqlovchi qo’shimcha dalil sifatida "oqlash" ishlatiladi:
- “Il n'y a pas de grenouille qui ne trouve son crapaud” ⁶⁹.
Muallif inkor maqol yordamida o’z dalillarini tasdiqlaganida shunga o’xshash misollar hikoya nutqida uchraydi:
“la femme de César ne doit pas être soupçonnée (la femme de César ne doit pas (même) être soupçonnée)” – ( so‘zma-so‘z.: Sezarning ayoli shubhadan xoli bo‘lishi kerak). Etimologiyasi: Sezar xotini Pompeya bilan isbotlanmagan gunohi uchun ajrashadi va u Sezarning xotini shubhadan xoli bo‘lishi kerak, deydi. Hozirgi paytda bu PF yuqori mansabda o‘tirgan shaxs biror narsada aybdor qilinmasligi kerak, degan ma'noda qo‘llaniladi ⁷⁰.
Boshqa bir nutq holatida suhbatdosh fikrini tasdiqlash maqsadida ushbu maqolni ham keltiradi. Shunga o’xshab, suhbatdosh suhbatdoshining nuqtai nazarini to’g’ri qabul qilgan yoki yo’qligini tushunishga harakat qiladi:
“Si tu ne viens pas à Lagardère, Lagardère ira à toi!” – yo‘l bermoq ma'nosida qo‘llaniluvchi frazeologik birlik Pol' Fevalning “Bukri” romanidan o‘zlashtirilgan. Bu ibora (puisque la montagne ne vient pas à nous, allons à la montagne) – Agar tog‘ Muhammadning oldiga kelmasa, Muhammad tog‘ning yoniga boradi frazeologizmining modeliga asoslanadi .
Quyidagi misolda, xuddi shu pragmatik argumentativ funksiya bilan ishlatiladigan bir xil maqoldan foydalanib, muallif o’z harakati tanlovining sabablarini o’quvchiga etkazadi:
Masalan, nous sommes tous enfants d’Adam – Одам Ато болаларимиз; nous sommes tous parents en Adam – Одам Атодан яралган; ne connaître qn ni d’Adam ni d’Eve (ni d’Eve ni d’Adam) – (сўзлш.) умуман ҳеч кимни танимаслик⁷¹.
Shunday qilib, ma’lum bir pragmatik argumentativ funksiya ichidagi bir xil maqol turli kommunikativ maqsadlarda ishlatilishi mumkin. Bu holda inkor maqoldan foydalanish maqsadi bir vaqtning o’zida belgilangan pragmatik argumentativ funksiya va nutq holatiga bog’liq. Shuning uchun inkor maqoldan foydalanish maqsadi kontekstga qarab belgilanishi mumkin.
Hikoya nutqida biz o’quvchi yoki uning asarlari tadqiqotchisi tomonidan muallifning pozitsiyasini tushunishga harakat qilganda inkor maqol dan foydalanishning bir nechta o’xshash holatlarini qayd etdik:
Спинозанинг мулоҳазалари ҳеч қандай тарзда салбий ишларга асосланган янгилик диалектикасини ҳисобга олмайди, аксинча, биз унинг сиёсий реализми деб атаган нарсанинг барча оқибатларини ривожлантиради. Қуёш остида янги нарса йўқ: ижтимоий шакллар, агар улар ҳақиқатан ҳам ихтиро қилинган бўлса, шундай узоқ даврда ихтиро қилинган.....⁷²
Bu parcha nafaqat maqolda aks ettirilgan parallel va umumiy xususiyatlarni aniqlashni, balki maqol stereotipining ma’nosini tushuntirishni ham izlaydi.
Ushbu pragmatik-argumentativ funksiya bilan inkor maqoldan foydalanishning yana bir misolini ta’kidladik. U yana taqqoslashni kuzatadi. Shu bilan birga, ma’lum bir nuqtai nazarni aniqlashtirish uchun inkor maqol bilan bir qatorda bir nechta majoziy vaziyatlar berilgan:
Umuman olganda, pragmatik-argumentativ funksiya "oqlash" bilan inkor maqol quyidagi kommunikativ maqsadlarda hikoya va dialogik nutqda ishlatilishi mumkin:
1) nuqtai nazarni (o'ziniki yoki suhbatdoshini) qo’llab-quvvatlovchi qo’shimcha dalil (argument) keltirish;
2) suhbatdoshning nuqtai nazarini idrok etishning to’g’riligini tekshirish;
3) moslashish;
4) tanlash, harakat, xatti-harakat, biror narsaga munosabatni tushuntirish.
Shunday qilib, inkor maqolning pragmatik-argumentativ funksiya "oqlanishi" bilan tarqalishi ulardan foydalanish orqali amalga oshirilishi mumkin bo’lgan pragmatik maqsadlarga bog’liq. Shunisi e’tiborga loyiqki, ushbu pragmatik-argumentativ funksiyani amalga oshirishda inkor maqol rivoyatchi tomonidan mutlaq, inkor etib bo’lmaydigan haqiqat sifatida qabul qilinadi, bu kontekstda hech qanday tekshiruvlarning yo’qligi bilan tasdiqlanadi.