An respublíkasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

Yarımótkizgishtegi fotoelektrik qubılıslar

(fotoótkiziwsheńlik)

Eger jaqtılıqtıń nátiyjesinde zaryad tasıwshılar tıǵızlıǵı, qozǵalıw- shılıǵı ózgerse yarım ótkizgishtıń elektr ótkizgishligi de ózgeredi. Bul qubılıs fotoeffektiv qubılıs yamasa ishki fotoelektrik qubılıs delinedi.Jaqtılıqtıń jutılıwı nátiyjesinde erkin elektronlar hám gewekler tıǵızlıqları ózgergen bolsın:

n=n₀+∆n, p=p₀+∆p (6)

Bul jerde n_o, p_o - sáykes tárizde elektron hám geweklerdiń teńsalmaqlı jaǵdayındaǵı tıǵızlıqları, ∆n, ∆p jaqtılıq payda etken qosımsha tıǵızlıqları. Ádette jaqtılantırılıp atırǵan denelerde zaryad tasıwshılardıń háreketlengenligi derlik ózgermeydi.

Jaqtılandırıp atırǵan yarım ótkizgishtiń elektrótkiziwshiligi endi tómendegishe boladı:

n=n₀+n,p=p₀+p,

e_n(n_on)e_p(p_op)__

(7)

Bunda  jaqtılıq bolmaǵandaǵı (qarańǵıdaǵı) elektrótkiziwshilik, _e_nne_pp

(8) jaqtılıq tásirinen payda bolǵan qosımsha ótkiziwsheńlik (fotoótkiziwsheńlik).

Jaqtılıq jutılıwı aqıbetinde qosımsha (teńsalmaqsız) zaryad tasıwshı- lardıń payda bolıwın muǵdarın bahalaw ushın generatsiya tezligi túsi- nigin kirgizemiz. Ol tómendegishe (súwretlenedi) beriledi.

G_n  _nq₁, G_p  _pq1 (9)

Usı formuladaǵı _n¸_p kvantlı shıǵıwlar delinip, olar jutılǵan jalǵız foton payda etken erkin elektron hám gewekler sanın bildiredi: q₁ birlik kólemde 1s waqıtta jutılǵan fotonlar sanı: G_n, G_p sáykes tárizde, elektron- lar hám gewekler generatsiyası tezligi-birlik kólemde 1s da payda bolǵan. qosımsha elektronlar hám gewekler sanı.

Biraq generatsiya protsessine qarama-qarsı protsess-rekombinatsiya protsessi de payda boladı. Rekombinatsiya ótkiziwsheńlik zonasındaǵı elektronnıń gewek penen jáne qaytadan tabısıp qosılıwı bolıp tabıladı. Mısalı ótkiziwshilik zonasındaǵı elektron valent zonadaǵı orınǵa ótedi deyik, bul jerde elektron menen gewektiń rekombinatsiyası (qosılıwı) júz beredi. Anıq bolǵanday rekombinatsiya protsessi aqıbetinde bir-birden ótkiziwsheńlik zonadaǵı elektron hám E_v daǵı gewek (elektron – gewek jubayı) joq boladı.

Birlik kólemde 1 s da rekombinatsiyalanıp atırǵan elektronlar hám gewekler sanı rekombinatsiya tezligi tómendegishe boladı:

_Rn n  n_{o } n _{; Rp } p  p_{o } p

_n _n

 _p  _p

(10)

p

n
Bul jerde  , 

- elektron hám gewektiń jasaw waqıtı.

Jaqtılıq baslanǵannan keyin málim bir waqıtta (eger jaqtılıq aǵımı turaqlı bolsa) elektronlar hám geweklerdiń kóbeyiwi toqtaydı, bunda stantsionar jaǵday húkm súredi, yaǵniy generatsiya hám rekombinatsiya tezlikleri bir-birine teń bolıp qaladı:

G_n=R_n,G_p=R_p(11)

Menshikli jutılıw jaǵdayında

G_n=G_p=R_n=R_p (11a)

Joqarıdaǵı (9) - (11) formulalardan elektronlar hám geweklerdıń

artıqsha stantsionar tıǵızlıqları anıqlanadı:

• 
  Bunda J- jaqtılıqtıń aǵımı (fotonlar aǵımı)
  

Demek statsionar fotoótkiziwsheńlik

^сm  e(      

)aJ

(12)

_Ф n n n p p p

kórinisinde súwretlew (jazıw) múmkin.

Juwmaq

Juwmaq ornında sonı da aytıw kerek, hár bir pánde ilimiy ızleniwler bolǵanı sıyaqlı, fizika páninde de ilimiy izertlewler alıp barılǵan. Bul ilimiy izertlewler áyyemgi dáwiriden baslanǵan. Qansha qansha ilimpazlarımız tuwrı maǵlıwmatlar aytqanı ushın da ne azaplardı kórgen. Ne qıyınshılıqlardı keshirimler. Sonda da ózlerinikin tuwrı dep bilip hátte jaǵıp jiberilse de óz pikirlerinde qalǵan. Ilimiy izertlewler búgingi kúnge kelip de toqtap qalmadı. ilim menen shuǵıllanıw ushın barlıq shárt sharayatlar jaratılıp berilgen. Házirgi kúnde de pánde kóplegen jumıslar ámelge asırıldı. Házirgi kúnde zamanagóy sharayatlar da jolǵa qoyılǵan. Tazadan jańa oylap tabılǵan jańalıqlar engizilip atır. Yaǵnıy jańa oylap tabılǵanlar, robototexnika rawajlanıp atır jáne bul álbette ilimpazlardıń etken jumısları nátiyjesinde jańalıqlar ashılıp atır. Biz jetıskenliklerımız de ilimpazlarımız qatarı olarǵa uqsap olardıń jumısların dawam ettiriwge háreket etemiz.