Ana platalarning o'lchamlari (shakl omillari)

ONA PLATA
REJA
1.Ona plata nima.
2.Ona plata turlari o’lchamlari.
3.Ona plata xususiyatlari


Ana platalarning o'lchamlari (shakl omillari).


Bugungi kunga kelib, to'rtta asosiy plata o'lchamlari mavjud - AT, ATX, LPX va NLX. Bundan tashqari, AT (Baby-AT), ATX (Mini-ATX, microATX) va NLX (microNLX) formatlarining kichikroq versiyalari mavjud. Bundan tashqari, yaqinda microATX spetsifikatsiyasining kengaytmasi chiqarildi, bu ro'yxatga yangi shakl omili - FlexATX qo'shildi. Anakartlarning shakli va o'lchamlarini, shuningdek, ulardagi komponentlarning joylashishini va holatlarning xususiyatlarini aniqlaydigan barcha ushbu texnik xususiyatlar quyida tavsiflanadi.



Ona plataxususiyatlari

ONA plata Biz «Tizim platasi» deb nomlayotgan qurilmamiz o‘sha siz bilgan «ona plata» yoki «materinskaya plata» dir. Qurilmaga nisbatan «ona» iborasini ishlatish biroz noqulay bo‘lgani uchun biz uni «tizim platasi» deb nomladik. Inglizchada bu qurilma «Motherboard» yoki «Mainboard» deb ataladi. Tizim bloki ochib ko‘rilsa, uning yon devoriga vertikal ravishda mahkamlab qo‘yilgan kattaroq elektron sxemaga ko‘zingiz tushadi. Mana shu «tizim platasi» hisoblanadi. Tizim platasi aynan nima ish bajaradi, qanday vazifalari bor, bularni bilish uchun avval tizim bloki (keys)ning ichida qanday qurilmalar borligini va ular nima ish qilishini qisqacha aytib o‘tamiz. 

1. 
   Ozuqa bloki («blok pitaniya»).
   
2. 
   Tezkor xotira (RAM, DDR).
   
3. 
   Doimiy xotira (Hard disk, HDD).
   
4. 
   Protsessor (CPU).
   
5. 
   Videokarta (VGA).
   
6. 
   Modem. 
   
7. 
   DVD (CD) ROM. DVD
   
8. 
   BIOS.
   

1.Ozuqa bloki (blok pitaniya). Ma’lumki, kompyuterning barcha qurilmalari elektr energiyasi hisobiga ishlaydi. Lekin, elektr manbalaridan olinadigan elektr energiyasini to’g’ridan-to’g’ri kompyuter qurilmalariga ulab bo’lmaydi. Buning uchun avval elektr toki va kuchlanishini biroz pasaytirish, uni qayta ishlash kerak bo’ladi. Ozuq bloke aynan shu ishni amalga oshiradi. Agar u ishdan chiqsa, kompyuterning birorta qurilmasi ishlay olmaydi. Shuning uchun kompyuter yig’dirayotganimizda quvvati kattaroq bo’lgan ozuqa bloke olish kerak bo’ladi.

2.Tezkor xotira (RAM, DDR). Kompyuterning ishlashi jarayonida foydalanuvchi uchun zarur bo’lgan ba’zi ma’lumotlarni vaqtinchalik saqlab turish kerak bo’ladi. Mana shu vazifani tezkor xotira amalga oshiradi. Tezkorxotira ham, boshqa qurilmalar singari, electron sxema ko’rinishida tayyorlangan.

3.Doimiy xotira (Hard disk, HDD). Foydalanuvchiga tegishli bo’lgan barcha audio, video, matnli yoki dasturiy ma’lumotlarni saqlab turish uchun kerak bo’lgan qattiq metal yoki keramik disk. Doimiy xotiraga ma’lumotlar o’zidan- o’zi tushib qolmaydi. Unga fleshkalardan, CD yoki DVD disklardan, butusdan, internet tarmog’idan ma’lumotlarni yozish mumkin. Va aksincha, doimiy xotiradagi ma’lumotlarni turli ko’rinishlarda chiqarish qurilmalariga uzatish mumkin: printerga, monitorga, audio dinamikka va hokazo.
4.Protsessor(CPU). Kompyuterga foydalanuvchi tomonidan berilgan buyruqlarni qayta ishlab, bajarish, kompyuter ichida raqamli ma’lumotlarni qayta ishlash kabi vazifalarni aynan protsessor bajaradi. Protsessor hamma qurilmalar bilan ,,aloqa bo’lib turadi’’. Kompyuterning ishlash tezligi aynan protsessorning takt chastotasiga bog’liq bo’ladi.
5.Videokarta (VGA). Videokarta monitorga uzatilishi kerak bo’lgan qo’zg’almas yokiharakatli,ikki o’lchamli (2D) yoki uch o’lchamli (3D) rang-tasvirlarining hisob-kitobini qiladi. U kompyuterning asosiy protsessoriga va tezkor xotirasiga haqiqiy yordamchi vazifasini o’taydi

6.Modem. Agar kompyuterdan internetga mavjud telefon tarmog’I yoki liniyalari orqali ulanmoqchi bo’lsak, bizning kompyuter va tashqi tarmoq o’rtasidagi bog’lanish va moslashish jarayonlarini aynan modem bajaradi

7.DVD (CD)ROM.DVD disklardan ma’lumotlarni doimiy xotiraga olish uchun bu disklarni DVD disk yurituvchiga qo’yish lozim.U lazer nuri yordamida diskka ,,o’yib’’ yozilgan raqamli ma’lumotlarni kompyuterga ,,o’qib,tushirib beradi’’

8.BIOS. Bu doimiy xotira qurilmasi bo’lib, ungakompyuter ,,ishlab keta olishi’’ uchun yetarli bo’lga dastlabki ma’lumotlar,san, vaqt yozib qo’yilgan bo’ladi. Kompyuterni o’chirib, qayta yoqqanimizda ham sana, vaqt saqlanib turadi. Buning uchun tangaga o’xshash yordamchi batareyka o’rnatilgan. Yuqorida sanab o’tilgan qurilmalar tizim blokining ichida joylashgan bo’ladi. Endi, ba’zi qurilmalar borki ularsiz ham ish bitmaydi. Masalan, klaviatura-uning yordamida ma’lumot va buyruqlar kiritiladi. Sichqoncha-u monitordagi belgilarni oson ,,tanlash’’ uchun yordam beradi.Monitor (display, ekran)-uni asosiy qurilmalardan desak ham bo’ladi. Axir kompyuterda bajarilayotgan ishlarni qayerdandir bilib turishimiz kerak.

• 
  Doimiy xotira (HDD) ATA yoki SATA kabellar orqali tizim platasining chekkasidagi portga ulanadi. CD yoki DVD disklarni o‘quvchi qurilmalar ham xuddi doimiy xotira singari ATA yoki SATA kabellar orqali tizim platasiga ulanadi. Tezkor xotira (DDR) «slot» deb ataladigan joyga kirgizib, qisib qo‘yiladi. Ba’zi tizim platalarida 2 ta, ba’zilarida 4 tagacha tezkor xotira qurilmasini joylashtirish mumkin bo‘lgan slotlar o‘rnatilgan bo‘ladi. Protsessor (CPU) uchun alohida to‘g‘ri to‘rt burchakshaklidagi, mayda teshikchalari bo‘lgan maxsus joy bor. Xarid qilingan protsessor o‘sha joyga o‘rnashtirilib, mahkamlab qo‘yiladi. BIOS ham tizim platasiga payvandlangan bo‘ladi. Agar modem yoki TV-karta kabi tashqi yordamchi qurilmalardan foydalanmoqchi bo‘lsak, ular uchun ham 3-4 ta maxsus slot (joy) o‘rnatilgan. Faqat bu slot DDR nikidan farq qiladi. Agar tashqi videokarta o‘rnatmoqchi bo‘lsak, xuddi DDR da bo‘lgani kabi, uning uchun ham maxsus slot bor. Shuningdek, tizim platasida klaviatura, sichqoncha, audio qurilmalar, USB-qurilmalarni ulash uchun port (ulanish joylari) o‘rnatilgan. Tizim platasi haqidagi umumiy xulosa shundayki, u barcha qurilmalarni bir-biriga ixcham va qulay tarzda ulab beradi. U misoli uyning poydevoriga o‘xshaydi. G‘isht yoki bloklar, plitalar shundayligicha yerning ustiga terib ketaverilmaydi-ku. Xuddi shu singari, tizim platasiga kerakli qurilmalar o‘rnatilib, kompyuter hosil qilinadi. Shuning uchun ham uni «asos (bosh)» plata deb ham ataydilar.
  

• 
  

• 
  

• 
  Agar ilgari BIOS yangilanishi faqat dasturchi yordamida amalga oshirilgan boʻlsa, lekin 2000-yillarning oʻrtalaridan boshlab toʻgʻridan-toʻgʻri operatsion tizimdan yangilash mumkin boʻldi, bu overclock qilish uchun koʻproq imkoniyatlar berdi va buni amalga oshirdi. BIOS-dagi xatolarni tuzatish mumkin.
  
• 
  2013-yilda yangi kengaytirish kartasi formati taqdim etildi - M.2. Bunday kartalar kichik oʻlchamlarga ega va anakartga gorizontal ravishda oʻrnatiladi. M.2 kartalari asosan yuqori tezlikdagi SSD va Wi-Fi adapterlari uchun ishlatiladi. SSD drayvlar uchun M.2 kartalarining asosiy afzalligi AHCI oʻrniga NVMe protokolidan foydalanish imkoniyatidir, bu ham ketma-ket, ham tasodifiy tezlikni sezilarli darajada oshirishi mumkin. parallellashtirish tufayli oʻqish / yozish. Bundan tashqari, M.2 SSD kartalari qoʻshimcha kabellar va mahkamlagichlarga ehtiyoj sezmasdan taxtaga
  

oʻrnatiladi, bu kichik oʻlchamli yigʻilishlarda juda qulay boʻlishi mumkin.

• 
  2010-yillarning oxirida uning mazmunini namoyish qilish uchun shaffof korpus devoriga ega shaxsiy kompyuterlar modada edi. Anakart ishlab chiqaruvchilari taxtalarga ipak ekranli bosib chiqarishni qoʻllashni boshladilar, nafaqat issiqlikni tarqatish uchun, balki koʻpincha dekorativ maqsadlarda moʻljallangan xayoliy sovutgichlarni oʻrnatdilar. Shuningdek, ixlosmandlar uchun anakartlar dekorativ yoritish bilan jihozlanishi mumkin.
  
• 
  Shuningdek, 2010-yillarda microATX va mini-ITX miniatyura anakartlari ixcham paketda yuqori unumdor tizimlarni yaratish uchun mashhur boʻla boshladi.
  

• 
  Asosiy (olinmaydigan) qismlar sifatida anakart quyidagilarga ega:
  
• 
  protsessorsoketi (CPU),
  
• 
  ulagichlar RAM (RAM),
  
• 
  chip chipseta (batafsil maʼlumot uchun qarang: Shimoliykoʻprik, Janubiykoʻprik),
  
• 
  yuklash ROM,
  
• 
  kontrollerlar avtobuslar (hozirda deyarli har doim chipsetning bir qismi yoki hatto protsessorning oʻzi sifatida) va ularning kengaytirishuyalari,
  
• 
  Kontrollerlar va Interfeyslar Periferiyalar. Shunday qilib, koʻpincha chipsetga kiritilmagan alohida qurilmalar tovush va tarmoqkontrollerlaridir.
  
• 
  Tegishli qurilmalarga ega anakart korpus ichiga Quvvatmanbai va Sovutishtizimi bilan kompyuterning Asosiyblok ni tashkil qiladi.
  
• 
  

• 
  Flex - shuning uchun u egiluvchan. Spetsifikatsiya juda moslashuvchan va ilgari qat'iy tavsiflangan ko'p narsalarni ishlab chiqaruvchining ixtiyoriga qoldiradi. Shunday qilib, ishlab chiqaruvchi elektr ta'minotining o'lchami va joylashishini, kiritish-chiqarish kartasining dizaynini, yangi protsessor texnologiyalariga o'tishni, past profilli dizaynga erishish usullarini aniqlaydi. Amalda, faqat o'lchamlar ko'proq yoki kamroq aniq belgilangan - 9 x 7,5 ''. Aytgancha, yangi protsessor texnologiyalariga kelsak, Intel IDF-da FlexATX platasida Pentium III-ga ega tizimni namoyish etdi, u kuzgacha faqat Slot-1 deb e'lon qilindi va fotosuratda o'zingiz ko'ring va bu alohida ta'kidlangan. spetsifikatsiya
  

IBM PC-ga mos kompyuterning anakart sxemasi. Intel Skylake kabi protsessorlarning soʻnggi avlodlarida Northbridge protsessorning oʻzida joylashgan.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Birinchi raqamli kompyuterlar deyarli hech qachon modulli boʻlmagan va koʻpincha alohida simlar bilan bogʻlangan komponentlar toʻplamidan iborat edi. Shunga qaramay, 40-yillarning oxiriga kelib, oʻsha paytda juda ishonchsiz chiroq mashinalarining nosozliklarini bartaraf etish va taʼmirlashni sezilarli darajada osonlashtirishga imkon beradigan modulli printsip sanoatda keng qoʻllanila boshlandi. Masalan, trubkali kompyuterlarning mashhur seriyasi IBM 700 standart oʻlchamdagi modullardan qurilgan boʻlib, ularda 4-8 lampa va passiv elementlar mavjud va ulangan yuzaga oʻrnatiladigan. Bunday modullar standart komponentni amalga oshirdi - masalan, trigger - va standart konnektorlardan foydalandi, ular orqa panel ga oʻrnatildi, ularning ulagichlari ulangan wrap-wrap. Tel oʻrash va ayniqsa sirtga oʻrnatiladigan simlar juda tez bosma bilan almashtirildi, uni ishlab chiqarish ancha arzon va avtomatlashtirish osonroq edi, 60-yillarning boshlarida bosilgan elektron platalardan foydalanish umumiy qabul qilindi. . Biroq, aksariyat elektron qurilmalar nafaqat kompyuterlar, balki analog tizimlar, aloqa va boshqaruv uskunalari va boshqalar. hali ham koʻplab taxtalar boʻylab tarqalgan juda koʻp diskret komponentlardan iborat edi.

Protsessor mini-kompyuter stend savatiga oʻrnatilgan va tizim shinasi ni tashuvchi orqa panel orqali ulangan oʻnlab yoki ikki xil platalardan iborat boʻlishi mumkin. Boshqa qurilmalar ham alohida savatni egallashi yoki zamonaviy kengaytirish kartalari kabi protsessor bilan umumiy biriga oʻrnatilishi mumkin. “Ana plata” va “kengaytma platalari” tushunchasi 70-yillarning oxirlarida, mikroprotsessorlarlarning tarqalishi ixcham bir platali kompyuterlarni yaratish imkonini bergan paytda shakllana boshladi. Ushbu turdagi mashinalarda CPU, xotira va tashqi qurilmalar odatda Orqa panel ga ulangan alohida bosma platalarga joylashtirilar edi. 1970-yillarda keng tarqalgan S-100 avtobusi bu turdagi tizimlarga misol boʻla oladi.
Keyinchalik, mikroelektronikaning rivojlanishi bilan uy va shaxsiy kompyuterlar ishlab chiqaruvchilari tizimning asosiy komponentlarini alohida kartalardan kartalarga oʻtkazish foydaliroq degan xulosaga kelishdi. orqa panel - bu ishlab chiqarish tannarxini pasaytirish va bozorni yaxshiroq boshqarish imkonini berdi. Birinchi mashhur uy kompyuterlaridan biri Apple II ham birinchi boʻlib haqiqiy anakartaga ega boʻlib, unga CPU va RAM oʻrnatilgan, qolgan funksiyalari yettita mavjud kengaytirish uyasiga oʻrnatilgan opsiya taxtalari ga oʻtkazildi. IBM korporatsiyasi oʻzining IBM PC ni bozorga chiqarishda xuddi shu tamoyilga amal qildi. Ikkala kompaniya ham modulli printsipga qoʻshimcha ravishda ochiq arxitektura printsipi, elektron diagrammalarni nashr etish, dasturlash interfeyslari va kengaytirish platalarini yaratishga imkon beradigan boshqa hujjatlarni, soʻngra muqobil anakartlarni (masalan, boʻlsa) ishlatgan. IBM PC-mos keluvchi mashinalar, Apple anakartlari patentlangan^[1]) uchinchi shaxslarga. Odatda yangi, namunaga mos keladigan kompyuterlarni yaratish uchun moʻljallangan koʻplab anakartlar qoʻshimcha ishlash yoki boshqa xususiyatlarni taklif qildi va ishlab chiqaruvchining asl uskunasini yangilash uchun ishlatilgan.
1980-yillarning oxiri va 1990-yillarning boshlarida koʻplab periferik funksiyalarni anakartga oʻtkazish iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq boʻldi. 1980-yillarning oxirida Shaxsiy kompyuterlar uchun anakartlar past tezlikda ishlaydigan atrof-muhit birliklari toʻplamini qoʻllab-quvvatlashga qodir boʻlgan yagona IC-larni (shuningdek, Super I/U chiplari deb ataladi) oʻz ichiga ola boshladi: Klaviaturalar] , sichqoncha, disk haydovchi va floppi, ketma-ket va parallel portlar. 1990-yillarning oxiriga kelib, koʻpgina shaxsiy kompyuterlar anakartlari yuqori sifatli Videokartalar dan boshqa qoʻshimcha kartalarga muhtoj boʻlmasdan oʻrnatilgan isteʼmolchi darajasidagi audio, video, xotira va tarmoq funksiyalarini oʻz ichiga olgan edi. [Kompyuter oʻyini|3D oʻyinlari]] va kompyuter grafikasi. Shuningdek, Kengaytma kartalari professional shaxsiy kompyuterlarda, Ish stantsiyalari va Serverlarda aniq funksiyalarni taʼminlash, ishonchlilikni oshirish yoki unumdorlikni oshirish uchun foydalanishda davom etmoqda.
Noutbuks, 1990-yillarda ishlab chiqilgan, eng keng tarqalgan tashqi qurilmalarni birlashtirgan. Ular hatto yangilanadigan komponentlarsiz anakartlarni ham oʻz ichiga olgan, bu tendentsiya hatto kichikroq qurilmalar (masalan, planshetlar va netbuklar) ixtiro qilinganda ham davom etadi. 
Magnitli-optikaviy disklar (MOD) - magnitli disklardagi va optikaviy disklardagi xusisiyatlar jamlagan diklarga aytiladi. Bunday disklarda o‘qish vaqtida optikaviy sistemadagidek disklarni o‘qidi, yozganda esa birdaniga optikaviy sistema va magnitlik sistemani qo‘llaydi..
Optikaviy disklar - kompak disklar (ingl. optical disc) - axborot - ma’lumot saqlovchi-tashuvchi qurilma disk shaklida bo‘lib, optikaviy nurlar yordamida ma’lumotlar yoziladi va o‘qiladi. Birinchi optikaviy disklarni 1979 yillarda “Philips” firsami ovozni yozish va o‘qish uchun ishlab chiqqan edi. qib,tushirib beradi’’ .
Optikaviy disk - (1) asoslari odatda polikor-bonatdan yasalgan bo‘lib, uning ustiga ma’lumot-larni saqlash uchun mahsus qoplama - (3) bilan qoplangan. Bu ma’lumotlarni yozish va o‘qish uchun lazer nurlaridan foydalaniladi - (9). Lazer nurlari - (6) mahsus qoplamali qatlamga - (3) yuboriladi va undan qaytadi. Qaytgan nurlarni singal tariqasida fotodetektor - (8) qayd qiladi va uni modulyatsiya qilish uchun modulyatorga uzatatadi.

BIOS. Bu doimiy xotira qurilmasi bo’lib, unga kompyuter ,,ishlab keta olishi’’ uchun yetarli bo’lga dastlabki ma’lumotlar,san, vaqt yozib qo’yilgan bo’ladi. Kompyuterni o’chirib, qayta yoqqanimizda ham sana, vaqt saqlanib turadi. Buning uchun tangaga o’xshash yordamchi batareyka o’rnatilgan. Yuqorida sanab o’tilgan qurilmalar tizim blokining ichida joylashgan bo’ladi. Endi, ba’zi qurilmalar borki ularsiz ham ish bitmaydi. Masalan, klaviatura-uning yordamida ma’lumot va buyruqlar kiritiladi. Sichqoncha-u monitordagi belgilarni oson ,,tanlash’’ uchun yordam beradi.Monitor (display, ekran)-uni asosiy qurilmalardan desak ham bo’ladi. Axir kompyuterda bajarilayotgan ishlarni qayerdandir bilib turishimiz kerak.

Yuqorida sanab o‘tilgan qurilmalar tizim blokining ichida joylashgan bo‘ladi. Endi, ba’zi qurilmalar borki, ularsiz ham ish bitmaydi. Masalan, klaviatura – uning yordamida ma’lumot va buyruqlar kiritiladi. Sichqoncha – u monitordagi belgilarni oson «tanlash» uchun yordam beradi. Monitor (displey, ekran) – uni eng asosiy qurilmalardan desak ham bo‘ladi. Axir kompyuterda bajarilayotgan ishlarni qayerdandir bilib turishimiz kerak-ku, shundaymi? Yoki o‘yin o‘ynaymiz, kino ko‘ramiz, matn teramiz. Monitor bo‘lmasa, bu