Analitik kimyo fani Sifat analizidan masala va misollar yechish bo’yicha uslubiy ko’rsatma uslubiy ko`rsatma Buxoro oo va esti «Umumiy kimyo»

BIRINCHI QISM
I BOB. SIFAT ANALIZI
1.1. Analitik reaktsiyalarning seziluchanligi
Sifat analizida analitik reaktsiyalarning seziluvchanligi katta ahamiyatga ega. Reaktsiyaning sezgirligi qancha katta bo`lsa, moddaning ochish miqdori shuncha kam bo`ladi.
Agar modda qiyin eriydigan bo`lsa, topiladigan ionning kontsentratsiyasi nihoyatda oz bo`lsa, ham cho`kma tushsa, bunday reaktsiyalar seziluvchan reaktsiyalar deyiladi.
Reaktsiyaning seziluvchanligi miqdoriy jihatdan bir-biriga bog’langan: topilish minimumi (m), cheksiz suyultirgandagi kontsentratsiya (S<sub>chek.suyul.</sub>) yoki cheksiz suyultirish chegarasi (V<sub>chek.suyul.</sub>) va cheksiz suyultirilgandagi eng kam hajm (V<sub>min</sub>) bilan tavsivlanadi.
Topilish minimumi berilgan sharoitda reaktsiyaning bajarish mumkin bo`lgan modda yoki ionning eng kam miqdori topilish minimumi mikrogrammlarda ifodalanib, grekcha γ (gamma) xarfi bilan belgilanadi:
1 mkg = 0,001 mg = 10^-6 g yoki 10^-9 kg.
Masalan: Kal’tsiy ionini H₂SO₄ bilan ta`sirlashib mikrokristall cho`kma hosil qilish reaktsiyasing ochilish miniummi 0,4*10^-10 kg.ni tashkil etdi. Demak eritmada Ca²⁺ ionini miqdori 0,4*10^-10 kg bo`lsa, H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> ta`sirida cho`kma hosil bo`ladi, undan kam bo`lsa, cho`kma tushmaydi. Ochilish minimumi qancha kichik bo`lsa, reaktsiya, to`liq va tez boradi. Topilish minimumi reaktsiyaning seziluvchanligini to`liq ifoda qila olmaydi, chunki eritmada tegishli modda yoki ionning faqat absolyut miqdorigina emas, balki kontsentratsiyasi ham ahamiyatli. Shuning uchun modda (ion)ning tegishli reaktsiyasi bilan topish mumkin bo`lgan eng kam kontsentratsiyasi ifodalovchi kattalik cheksiz suyultirgandagi kontsentratsiyadan ham foydalaniladi. CHeksiz suyultirgandagi kontsentratsiya aniqlanadigan ionning massasi eng ko`p erituvchining massasiga, nisbati, bilan ifodalandi. C<sub>chek.syul</sub> ,g/ml,kg/m<sup>3</sup>. Agar erituvchi suv bo`lsa, massa o`rniga hajmi olinadi. CHeksiz suyultirlgan kontsentratsiyaning teskari qiymati – cheksiz suyultirish chegarasi deyiladi.
U 1 kg aniqlanadigan ion qancha massa erituvchida saqlanishini ko`rsatadi (g/ml, kg/m³). CHeksiz suyultirish kontsentratsiyasi qancha kichik bo`lsa, cheksiz suyultirish chegarasi shuncha katta bo`ladi.
Aniqlanadigan ionni topish minimumini saqlagan eritma hajmi cheksiz suyultirilgandagi eng kam hajmi deyiladi (V_min).
Yuqoridagi kattaliklar orasida quyidagi bog’lanish mavjud:
yoki
( 1 )
Agar o`rniga berilgan bo`lsa,
yoki ( 2 )

1. 
   tenglamadan,
   

yoki ( 3 )
Agar cheksiz suyultirish chegarasi V_chek.suyul. berilgan bo`lsa, unda S_chek.suyul. quyidagicha hisoblanadi:
yoki ( 4 )

1. 
   va (2) tenglamadan
   

yoki ) ( 5 )
Agar cheksiz suyultirish kontsentratsiyasi berilgan bo`lsa, unda V_chek.suyul quyidagicha hisoblanadi:
yoki
CHeksiz suyultirgandagi eng kam hajm quyidagicha hisoblanadi:
yoki ( 6 )