Analitik kimyo
Download 1.59 Mb. Pdf ko'rish
|
instrumental analiz usulidan uslubiy korsatma (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3. Erituvchi kimёviy tabiatining ta`siri.
- Masalan
- NaHCO 3 HCl в) Н + OH
- 2.4. Tajriba mashg’ulotlari . 1- ish. Aralashmadagi kislota, asos va tuz eritmalarining miқdorini aniқlash.
Umuman, S = 1sm 2 , l = 1 sm bўlganda aniқlangan elektr ўtkazuvchanlik W, solishtirma elektr ўtkazuvchanlikni H ifodalaydi. F C H 1000 Ekvivalent elektr ўtkazuvchanlik = H V, V=1000/C ekanligini bilgan ҳolda: F kelib chiқadi. Ionlarning absolyut tezligi juda kichik bўlganligi sababli, F marta katta bўlgan қiymat-ionlarning ҳarakatchanligidan ( + + - ) (21-jadval 287 bet.) foydalanamiz: 1000 C H = ( + + - ) ёki = 0 = 1 bolganda, 0 = + 0 + - 0 Shunday қilib, (chegara) cheksiz suyultirilgan eritmaning ekvivalent elektr ўtkazuvchanligi suyultirilgan eritma (chegara) ekvivalent elektr 37 ўtkazuvchanliklarning yiғindisiga ёki cheksiz suyultirilgan eritmadagi kation va anionlar ҳarakatchanliklarning (21-jadval) yiғindisiga teng. Bu Kolьraush tomonidan ta`riflangan additivlik (ionlar ҳarakatining mustaқillik) қonuni deyiladi. Elektr ўtkazuvchanlikning қiymati eritma koncentraciyasi, ҳarorat , erigan modda va erituvchi tabiatiga boғliқ. 2.2. Elektr o’tkazuvchanlikka ta`sir qiluvchi omillar 1. Eritma koncentraciyasining ta`siri. Elektr ўtkazuvchanlikning koncentraciyasiga boғliқligi elektrolitning tabiatiga boғliқ bўlib, koncentraciyaning oshishi solishtirma elektr ўtkazuvchanlikning ortishiga va ma`lum қiymatdan keyin kamayishiga olib keladi (1-chizma). 1-chizma. Solishtirma elektr ўtkazuvchan¬likning koncentra¬ciyaga boғliқligi. Eritma koncentraciyasi oshishi bilan eritmada zaryadli zarrachalar soni oshadi, natijada elektr ўtkazuvchanlik ma`lum қiymatgacha oshadi, keyin esa kamayadi, chunki eritma koncentraciyasi oshishi bilan eritmaning ion kuchi oshadi, natijada ionlar orasidagi masofa kichrayib, ion juftlari ҳosil bўlib, ionlarning ҳarakatchanligi kamayadi. Demak, koncentraciya va ionlarning zaryadi С, моль/л ℋ, ом - см - HCl KOH KCl MgSO 4 CH 3 COOH LiC l 38 қancha katta bўlsa, eritmaning ion kuchi shuncha katta bўladi. Bu boғlanish Onzager tenglamasi bilan ifodalandi. 0 0 - berilgan koncentraciyadagi eritmaning ekvivalent elektr ўtkazuvchanligi; o - cheksiz suyultirilgan eritmaning ekvivalent elektr ўtkazuvchanligi; μ 0 - eritmaning ion kuchi; β - erituvchining kimёviy tabiatiga boғliқ bўlgan kattalik. Ekvivalent elektr ўtkazuvchanlik eritmaning suyultirilishi bilan ўzgarib, eritma cheksiz suyultirilganida ўzining eng katta қiymatiga ёtadi. Chunki eritma suyultirilishi bilan ionlar orasidagi ўzaro ta`sir susayib, ionlarning ҳarakat tezligi ortadi (2- chizma). 2 – chizma. Ekvivalent elektr ўtkazuvchanlikning koncentraciyasiga boғliқligi. Kuchsiz elektrolit eritmalarida koncentraciyaning kamayishi bilan dissociaciyalanish darajasi ortadi; cheksiz suyultirilganda elektrolit amalda tўliқ dissocilangan deb ҳisoblanadi. Bunday ҳolda ekvivalent elektr ўtkazuvchanlikning koncentraciyasiga boғliқligini Kolьraush tenlamasi bilan ifodalanadi. С, моль/л экв г см ом 2 39 С А - berilgan koncentraciyadagi ekvivalent elektr ўtkazuvchanlik. +∞ - cheksiz suyultirilgandagi ekvivalent elektr ўtkazuvchanlik A - doimiy қiymat 2. Ҳaroratning taьsiri. Ҳaroratning oshishi bilan eritmaning қovushқoқligi kamayib, ionlarning ҳarakatchanligi oshadi. Ҳarorat 1 0 C ga oshganda eritmaning elektr ўtkazuvchanligi 2-2,5% ga oshadi. Bu boғliқlik қuyidagi tenglama bilan ifodalanadi: Н t = (1 + t + t 2 ) Ht - 0 0 C ҳaroratdagi eritmaning solishtirma elektr ўtkazuvchanligi; α ,β - elektrolitning kimёviy tabiati va koncentraciyasiga boғliқ bўlgan kattaliklar ; t 0 - ҳarorat. Ҳaroratning juda ҳam oshishib ketishi ionlar ҳarakatini oshiradi. Natijada ionlarning tўқnashlar soni kўpayib қarshilik oshadi elektr ўtkazuvchanlik kamayadi. 3. Erituvchi kimёviy tabiatining ta`siri. Eritmaning dissocialanish darajasi, ya`ni eritmadagi ionlar miқdori (±) erituvchining dielektrik singdiruvchanligiga boғliқ. Bu kattalik қancha kichik bўlsa, dissocialanish shuncha kam bўladi, eritmaning ўtkazuvchanligi ҳam kam bўladi. Masalan: Suvning dielektrik singdiruvchanligi 78,3, benzolniki esa 2,3.Demak, suv yahshi erituvchi ҳisoblanadi. Bu boғliқlikni қuyidagi tenglamadan ҳam bilish mumkin. 2 2 1 ч g g F Ionlar orasidagi ta`sir kuchi, shu ionlar miқdoriga tўғri proporcional, ular orasidagi masofaning kvadratiga va erituvchining dielektrik singdiruvchanligiga teskari proporcional. Huddi shunday eritmaning elektr ўtkazuvchanligi erituvchining қovushқoқligiga ҳam boғliқ. Agar erituvchining қovushқoқligi 40 қancha kichik bўlsa, ionlar ҳarakati shuncha tez bўlib, elektr ўtkazuvchanlik shuncha katta bўladi. Konduktometrik analiz usuli tўғri (bevosita) konduktometriya va konduktometrik titrlashga bўlinadi. Tўgri konduktometriya asosida eritma koncentraciyasi bilan elektr ўtkazuvchanligi orasidagi boғlanish ёtadi. Bu usul bilan eritmada bўlgan aloҳida elektrolitlarni miқdorini aniқlash, ayniқsa, oziқ-ovқat maҳsulotlari sifatini nazorat қilish mumkin. Masalan: Suvning tozaligini, sut, vino, shifobahsh ichimliklar va boshқalar tarkibiy қismini aniқlash mumkin. Konduktometrik titrlash – titrlash jaraёnida eritmaning elektr ўtkazuvchanligi ўlchab boriladi. Olingan natijalar asosida (elektr ўtkazuvchanlikni titrant ҳajmiga boғiқlik) titrlash egri chiziқlar chiziladi. Aniқlanadigan moddadagi ionlarning ҳarakatchanligini turlicha bўlganiga қarab, titrlash egri chiziқlarini kўrinishi қuyidagicha bўladi. Н + ОН - V, мл ℋ ом -- см -- NaOH HCl a ) SO 4 2- , Na + Cl - Cl - V, мл ℋ ом -- см - - BaCl 2 Na 2 SO 4 б) Ba 2+ НСО 3 V, мл ℋ ом -- см - - NaHCO 3 HCl в) Н + OH - V, мл ℋ ом -- см - - NaОH СаCl 2 г) Сa 2+ 41 a) Kuchli kislotani kuchli asos bilan titrlash; b) Chўkma ҳosil қilish reakciyasiga asoslangan titrlash; v) Kuchli kislotani, kuchli asos va kuchsiz kislotadan ҳosil bўlgan tuzi bilan titrlash; g) Kuchsiz asos va kuchli kislotadan ҳosil bўlgan tuzni kuchli asos bilan titrlash egri chiziқlari. Ekvivalent nuқta titrlash egri chiziқlaridan topiladi va ҳisoblashlar olib boriladi. Konduktometrik titrlashda neytrallanish, oksidlanish-қaytarilish, chўktirish, kompleks ҳosil қilish, қaytar va қaytmas reakciyalardan foydalanish mumkin. 2.3. Yuqori chastotali titrlash. Yuқori chastotali titrlash usuli ҳam eritmaning elektr ўtkazuvchanligini ўlchashga asoslangan bўlib, analiz қilinadigan eritma yuқori chastotali tebranish konturiga (elektr maydoniga) қўyiladi. Bunda tokning chastotasi megogerc va bir necha ligogercga teng bўladi. Elektr maydoniga joylashtirilgan eritmadagi ionlar kichik chastotada tebranadi. Chastota amplitudasi oshirilganda ionlarning tebranishi kamayadi, ohirida ionlar ҳarakat қilmaydi. Ayni vaқtda yuқori chastota molekulalarni deformaciyalab, deformacion қutblanish ҳosil қiladi. Қutblangan molekulalar yuқori chastotali ўzgaruvchan tok maydonida ҳarakat қila boshlaydi, natijada orentacion қutblanishni ҳosil қiladi. Қutblanishning ҳar ikkalasi eritmadagi ionlarni siljishiga olib keladi, natijada eritmada қisқa muddatli tok paydo bўladi. Molekulani қutblanishi eritmaning elektr ўtkazuvchanligini, dielektrik va magnit kirituvchanlik hususiyatini ўzgartiradi. Yuқori chastotali titrlash asboblarining sxemasi konduktometrik (қuyi chastotali) titrlash asboblari sxemasidan farқ қilib, analiz қilinadigan eritma yacheykasi kondensator plastinkalari orasida ёki induktiv galtak ichida joylashtiriladi (3 - chizma). 42 3-chizma. Yacheykalar: a) kondensatorli ёki S - siғimli, S-yachey ka. v) induktiv ёki L - yacheyka. Yuқori chastotali titrlashda elektrodlar eritmaga tushirilmaydi. Yuқori chastotali titrlashda asbobning asosiy қismi yuєori chastotali tebranish generatori ҳisoblanadi. Generatorning tebranish chastotasi titrlash egri chiziғining kўrinishiga kuchli ta`sir қiladi. (4 - chizma) 4-chizma. Asbob kўrsatgichini titrant ҳajmiga boғliқligi Chizmadan kўrinayaptiki ekvivalent nuқta chastota 25-30mc. dan katta bўlganda aniқ topiladi. Yuқori chastotali titrlash usulining қuyi chastotali (konduktometrik) va potenciometrik titrlashga nisbatan sezgirligi katta. Bundan tashқari yuқori chastotali titrlash bir necha afzalliklarga ega: elektrodlar eritmaga tushirilmaydi, rangli, қuyuқ smola, emulьsiya, zaҳarli suv, organik erituvchilar muҳitida ҳam analizni olib borish mumkin. Titrlash hajmi, V, Asb o b k o rs atk ich i 43 Yuқori chastotali titrlash usulida neytrallanish, chўktirish, kompleks ҳosil қilish va oksidlanish-қaytarilish reakciyalaridan foydalanish mumkin. Yuқori chastotali titrlash usulining kamchiligi asboblarining murakkab tuzilganligi, yacheyka doimiyligini saқlab turish қiyinligida. 2.4. Tajriba mashg’ulotlari . 1- ish. Aralashmadagi kislota, asos va tuz eritmalarining miқdorini aniқlash. Kerakli asbob - uskuna va reaktivlar: 1) konduktometr, yacheykasi bilan; 2) 10 dona 50,00 ml li ўlchov kolbasi; 3) 5,00 ml. li pipetka ; 4) mahsus shpric; 5) 200 ml. li stakan; 6) Yuvgich. Asbobning ishga tayёrligini tekshirish (ўқituvchi tekshiradi). Konduktometr 15 min oldin ёқib, қizdiriladi. Darajalash (kalibrovka) tugmachasini va oraliқ «ishlash soҳasi» tugmachalaridan birini bosib, darajalash buragichi ёrdamida kўrsatkich 80 sM/m қiymatiga қўyiladi. Huddi shunday darajalashni ishlash soҳasi tugmachalarining ҳammasi uchun tekshirib kўriladi. Asbobning kўrsatkichi 80 sM/m ga қўyiladi. Darajalash (kalibrovka) egri chiziғini chizish uchun bir necha standart eritmalar suyultirish usuli bilan tayёrlanadi. Ўlchash. Elektr ўtkazuvchanlik yacheykasi ikki marta distillangan suv bilan, keyin aniқlanadigan elektrolit eritmasi bilan yuviladi. Yacheykaga mahsus shpric bilan elektrolit eritmasi қўyiladi va asbobga ulanadi (ўlchash doimo eng kichik koncentraciyali eritmadan boshlanadi). Ўlchanadigan ishlash soҳasi tugmachalarning tegishlisini bosib asbobning kўrsatkichi ёzib olinadi (W). Huddi shunday ҳamma eritmada ўlchab, natijalarini қuyidagi jadvalga kўrsatilgan tartibda ёzib boriladi. 44 Qolba raqami С н - IgC W Н =W-0,909 С Н 1000 С 10 0,00195 9 0,0039 8 0,0078 7 0,0156 6 0,0312 5 0,0625 4 0,125 3 0,25 2 0,5 1 1 Jadval natijalari asosida (W – lgC), (Н – lgC), ( - lgC), С boғliқlik grafiklari chiziladi. 2 - ish. Kuchli kislota (asos) ni kuchli asos (kislota) bilan titrlash. Kerakli asbob – uskuna va reaktivlar: 1) yuқori chastotali titrator TV-6L; 2) mikrobyuretka; 3) 10,00 ml li pipetka; 4) 50,00 ml. li ўlchov kolba; 5) aralashtirgich ўzagi; 6) 0,0100 n NaOH ёki KON; 7) ~ 0,1 n H 2 SO 4 ёki HCl. Aniқlanadigan modda eritmasining koncentraciyasi titrantning koncentraciyasiga nisbatan 10 marta kichik bўlishi kerak. Ishni bajarish tartibi: Titrlash stakaniga pipetka bilan 5 ml 0,1 n H 2 SO 4 ning eritmasidan қuyiladi. Stakanni yacheykaga joylashtirib, eritmani ҳajmi yuқorigi ҳalқadan 3 – 5 ml baland bўlguncha distillangan suv bilan suyultiriladi. 45 Idishga aralashtirgich ўzagini tushirilib, magnitli aralashtirgich ulanadi va uning tezligini tanlanadi (қadaҳ ҳosil bўlishi oldi olinadi). Ўlchov asbobining strelkasini shkalaning chap tomonidagi 5-10 қiymatlariga keltiriladi («grubo», «tochno» buragichlar ёrdamida). Eritma mikrobyuretkadagi 0,0100 n. ishқor eritmasi bilan titrlanadi. Dastlab titrantni 1 ml dan қўshib 30 – 40 sekundda asbobning kўrsatkichi ёzib boriladi. Keyin titrantning miқdori 0,5 (0,2) ml. dan қўshiladi. Mikroampermetrning kўrsatkichi қўyilgan қiymatdan eng katta chetlanib қaytib ўz ҳoliga kelguncha titrlash davom ettiriladi. Olingan natijalarni jadval kўrinishida rasmiylashtirilib, mikroampermetr kўrsatkichini (I, mA) titrant ҳajmiga (V, ml) boғliқlik titrlash egri chizғi chiziladi, ekvivalent nuқtadagi titrantni ҳajmi aniқlanadi. Eritmadagi kislota miқdori қuyidagi formula bilan ҳisoblanadi. n к иш иш та к V V N V Э g Mavzu yuzasidan savol va mashқlar 1.Eritmada elektrolitlarning ionlarga, dissocialanish sabablarini tushuntiring. 2.Konduktometrik analiz usulining moҳiyatini tushuntiring. 3.Solishtirma, molyar va ekvivalent elektr ўtkazuvchanliklar orasida қanday boғlanishlar bor. 4.Elektrolit eritmalarining ekvivalent elektr ўtkazuvchanligi қanday fizik ma`noga ega? 5.Nima uchun elektrolit eritmalarining elektr ўtkazuvchanligini ўlchashda doimiy tok emas, balki ўzgaruvchan tok ishlatiladi? 6.Eritma elektr ўtkazuvchanligini ўlchashda yacheyka doimiyligiga ta`sir қiluvchi omillarni kўrsating. 7.Erituvchi sifatida suv ўrniga aceton ishlatilsa, kuchsiz elektrolitning dissociaciyalanish konstantasining қiymati ўzgaradimi? Nima uchun? 46 8.Ekvivalent elektr ўtkazuvchanlik kuchli va kuchsiz elektrolitlar koncentraciyasiga қanday boғliқ? 9.Bevosita va bilvosita konduktometriya usullari orasida қanday farқ bor. Қaysi bir usul kўprok tanlash hususiyatga ega? Nima uchun? 10. Ekvivalent nuқta yaқinidagi қanday ўzgarish konduktometrik titrlashni tugatishga sabab bўladi? 11. Yuқori chastotali titrlashda yacheykalarning қanday turlari ishlatiladi? 12. Murakkab aralashmalarni konduktometrik titrlash қanday bajariladi. Titrlashdagi egri chiziқlarning kўrinishiga misollar keltiring. 13. Konduktometrik titrlash egri chiziғi sillik bўlsa, ekvivalent nuқta қanday aniқlanadi? 14. 0,1 n NaCl eritmasining ekvivalent elektr ўtkazuvchanligi 79,2 sm 2 /Om. Eritmaning қarshiligi 5 Om bўlishi uchun sirt yuzasi 5 sm 2 teng bўlgan parallel elektrodlar orasidagi masofa қanchaga teng bўlishi kerak? 15. Cheksiz suyultirilgan KCl eritmasining ekvivalent elektr ўtkazuvchanligi 130,1 Om -1 sm 2 / g-ekv. Cl - ionlarining tashish soni 0,504 teng. Eritmadagi K + va Cl - ionlarining ҳarakatchanligini ҳisoblang. 16. 180 0 C da zichligi 1,0255 g/sm 3 4 % li sulьfat kislota eritmasining solishtirma elektr ўtkazuvchanligi 0,1675 Om -1 sm -1 teng. Eritmaning ekvivalent elektr ўtkazuvchanligini ҳisoblang. 17. Dissociaciyalanish konstantasi 1,76 *10 -5 teng bўlgan 0,1 n sirka kislota eritmasidagi [H + ] va eritmaning ekvivalent elektr ўtkazuvchanligini ҳisoblang . 18. Dissociaciyalanish konstantasi 1,79*10 -5 va darajasi 0,01 bўlgan NH 4 OH eritmasining koncentraciyasini va ekvivalent elektr ўtkazuvchanligini ҳisoblang. Tўyingan AgBr eritmasining solishtirma elektr ўtkazuvchanligi 0,57*10 -7 Om -1 sm -1 . Chegara ekvivalent elektr ўtkazuvchanligi 121,9 Om -1 sm 2 /g- ekv AgBr ning eruvchanligini ҳisoblang. 47 19. Ekvivalent elektr ўtkazuvchanligi 109,9 Om -1 sm 2 /g-ekv bўlgan 0,05 n KNO 3 eritmasiga tushirilgan elektrodlar orasidagi masofa 2 m, elektrodlarning sirt yuzasi 5 sm 2 teng. Shu eritmaning elektr ўtkazuvchanligi nimaga teng? 20. Yacheyka doimiyligi 0,5 sm -1 bўlganda 0,01 n KNO 3 eritmasining қarshiligi 423 Om. Erimaning solishtirma va ekvivalent elektr ўtkazuvchanligini ҳisoblang. 21. Ҳarorat 298 K 0,1 n NH 4 OH eritmasining solishtirma elektr ўtkazuvchanligi 0,037 Om -1 sm -1 . Shu eritmaning ekvivalent elektr ўtkazuvchanligini va pHni ҳisoblang. 22. 180 0 C da ekvivalent elektr ўtkazuvchanligi, 94,3 Om -1 sm 2 /g-ekv ga teng 1 n AgNO 3 eritmasi bўlgan yacheykadagi elektrodlarning sirt yuzasi 25 sm 2 va ular orasidagi masofa 5,5 sm ga teng bўlsa, eritmaning elektr ўtkazuvchanligini ҳisoblang. 23. Solishtirma elektr ўtkazuvchanligi 1,25 * 10 -4 Om -1 sm -1 ga teng bўlgan 0,0105 n NH 4 OH eritmasining dissociaciyalanish konstantasini ҳisoblang. Download 1.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling