Andalusiya fathi islom tarixidagi muhim tarixiy voqeadir

“PEDAGOGS” 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 


Volume-30, Issue-2, March - 2023
 
119 
- Ey musulmonlar! Ey dini xudoning yoyilmog’i uchun bel bog’lagan birodarlar! 
Bilingizki, orqamizg’a kechilmas dengiz va oldimizg’a nihoyasiz va adadsiz dushman 
bor. Balki hammamiz maqsad yo’linda mahv va talaf bo’lurmiz. Hanuz bizg’a vaqt 
bordur. Hanuz minib kelgan kemalarimiz salomat va ko’z oldimizdadur. Javob 
beringiz! Keyinmi qaytamiz, ilgarimi ketarmiz?!
Xudoning arab arslonlari birdan dedilar: 
- Olloh va rasul yo’lig’a jonimiz fidodur. Keyin qaytmoqni unutduk va saning 
amringg’a tobemiz!” 
Yuqorida muftiy Mahmudxo’ja Behbudiy tomonidan keltirilgan ma’lumotlar 
o’quvchida tasavvurning shakllanishiga xizmat qiladi desam yanglishmagan bo’laman. 
E’tiborli jihati shundaki, Andalusiyani zabt etishga kirishmoqchi bo’lib turgan 
jangchilarni muftiy Mahmudxo’ja “Xudoning arab arslonlari” deb baholagan. 
Shuningdek, Andalusiyani zabt etgan arab jangchilari ham muftiy Mahmudxo’ja 
Behbudiyning e’tirofiga munosib tarzda tarix zarvaraqlariga o’chmas yozuvlarni 
qoldirganiga guvoh bo’lamiz. Voqeaning davomida Andalusiyani zabt etish uchun 
otlangan janchilar kemalar orqali Andalusiya hududiga yetib borishadi va o’zlari 
kelgan kemalarini orta qaytib keta olmasliklari uchun yoqib yuborishadi. Ular o’z 
niyatlariga erishadilar. Andalusiyani zabt etadilar. Bu haqdagi ma’lumotlarni ham 
muftiy Mahmudxo’ja Behbudiy o’z maqolasida aniq-ravshan va ta’sirli holatda 
quyidagicha bayon qilgan edi: 
“Kemalarni yoqdilarda taom etdilar. Har holda maqsadg’a yetmoq va Ovrupoda 
dini islomni nashr etmoqni azm va hech keyin qaytmasg’a ahd etdilar. Va 
mo’jizakorona bir suvratda hozirgi “Ispaniya va Portugaliyani va Fransiyadan bir 
qismini istilo etdilar. 985 hijriyasig’acha anda qolib, tom 893 sana saltanat surdilar”
1
.
Muftiy Mahmudxo’ja Behbudiy Andalusiyaning musulmonlar tomonidan 
egallanishi haqidagi voqealarni yilma-yil, aniq-ravshan holatda bayon qilgan. Bu 
haqdagi ma’lumotlar uning “Avvalgi musulmlonlarda madaniyat” nomli maqolasidan 
o’rin egallagan. Uning ushbu maqolasi 1915-yilning 28-fevralida chop etilgan. Demak 
muftiy Mahmudxo’ja o’z xalqini ilm-fanning ko’plab tarmoqlari bilan tanishtirib 
borgan. Andalusiya haqida bergan ma’lumotlari shu bilangina kifoyalanaib qolmagan. 
Balki, o’z navbatida Andalusiya egallangandan so’ng yana qanday tarixiy voqealar yuz 
berganini ham atroflicha hikoya qiladi. Musulmonlarning Andalusiyada katta-katta 
shaharlar barpo qilganini, jannatmisol bog’chalar, yuz ming jildlik kutubxonalar, 
dorululumlar, qasr va koshonalarni qurib, bunyodkorlik ishlarini amalga oshirganini 
yozadi. Uning ta’rifi bilan aytadigan bo’lsak, “Andalusni jannatdan namuna etdilar”. 
Andalusiyaning fathidan keying voqealar rivojini u yuqorida keltirilgan fikri bilan 
1
Behbudiy, Mahmudxo’ja Tanlangan asarlar. J.2. – Toshkent: Akademnashr, 2021. 51-bet. 

---