Andijon davlat tibbiyot instituti farmatsevtik fanlar kafedrasi

Uslubiy ta‘minot va mashg’ulot jihozlanishi: DF X; XI; dori moddalari, tarozi, tarozi toshlari, o‘lchov kolbalari, har xil o‘lchamdagi shish idishlar, ma‘ruza, darslik, prezentatsiyalar, ma‘lumotnomalar, adabiyotlar, tarqatma materiallar.
Asosiy matn
Suspenziyalar mikrogeterogen sistema bulib, qattik dispers faza va suyuk dispers muxitdan iborat.
Suspenziyalarning turg‘unligiga ta‘sir etuvchi eng muhim omil qattik modda zarrachalarining o‘lchami hisoblanadi. Modda qanchalik yaxshi maydalangan bo‘lsa, suspenziya shuncha turg‘un bo‘lib tozalash xam anikrok, terapevtik ta‘siri samaraliroq bo‘ladi.
Suspenziyalarni dori moddalardan uch xil usul bilan olishi mumkin,

1. 
   Qattiq dori moddalarni dispersion muxitda yukori dispersli (o‘zini tabiatiga qarab) loyqalash yo‘li bilan.
   

Ularning ko‘pchiligi gidrofil (suv bilan namlanadigan)dir.

2. 
   Dispergirlash (mexanik) usuli. Dispergirlash shundan iboratki, -o‘pol dispers moddalarni dispers darajaga etkazish uchun ularni dispersion muxitda ezish mumkin.
   
3. 
   Kondensatsiya yuli bilan. Kondensatsiya usuli asosida boshka -anun-koida yotadi:
   

-molekulalar birikmalarning zarrachalari yirikro- agregatlar bulib, katta kichikligi ha-iykiy suspenziyalarga xos.
Suspenziyalar turg‘ unligiga ta‘sir etuvchi eng muhim omil qattik modda zarrachalarining o‘lchami xisoblanadi: modda -ancha yaxshi maydalangan bo‘lsa, suspenziya shuncha turg‘un bo‘lib, dozalash xam aniqroq, terapevtik ta‘siri samaraliroq bo‘ladi.
Suspenziyalar juda kup suyuq dori shakllarida (miksturalar tomchilar, sirtga ishlatiladigan suyuqliklar, in‘eksiya uchun ishlatiladigan dori shakllarida) uchraydi.
Miksturaning suspenziya turi sifatida ahamiyati shundaki, suvda erimaydigan dori moddalar yuqori darajada disperslangan bo‘lib, kukunglarga nisbatan organizmga tezroq so‘riladi va samarali davolash xususiyati bo‘ladi.
Gidrofob moddalardan suspenziyalar tayyorlash. gidrofob moddalar:

1. 
   kuchli gidrofob xossasiga ega
   
2. 
   kuchsiz gidrofob xossasiga ega moddalardir.
   

Gidrofob moddalardan turg‘un suspenziyalar tayyorlash uchun ularga stabilizator qo‘shish kerak. Stabilizatorning turi va miqdori stabillanayotgan dorivor moddaning xususiyati va gidrofoblik darajasiga bog‘li-dir. Gidrofil moddalar kuchsiz gidrofob xususiyatli (terpengidrat, fenilsalitsilat, streptotsid, norsulfazol, sulfodimezin, sulfodimetoksin) va kuchli gidrofob xususiyatli (kamfora, mentol, timol, sera) bo‘ladi. Suspenziyalarni tayyorlashda zarrachalarning yiriklashishi – agregatsiya xolatini -aytarish hamda uning bar-arorligini oshirish maqsadida stabilizatorlar qo‘shiladi. Bunda gidrofil kolloid xosil -iluvchi jelatoza, elimlar, shilimshi-, 1%li MS, natriy KMS va shunga o‘xshash moddalar -o‘llaniladi. Bular odatda gidrofob moddalarning yarmi yoki barobar miqdorda olinadi. Kamfora, mentol spirtda yaxshi erigani uchun ulardan suspenziyalar tayyorlashda spirtning 90 % ligi bilan (kerakli miqdor da) xovonchada eziladi, so‘ngra kamfora mentolga barobar miqdorda elim yoki jelatoza va bq. emulgatorlar qo‘shilib, aralashtiriladi va suv bilan yuvib, beriladigan shisha idishga o‘tkaziladi, so‘ngra jihozlanadi.
Endi kuchsiz gidrofob xossaga ega bo‘lgan terpingidrat suspenziyani tayyorlashni ko‘rib chiqamiz.
Oling: Terpengidrat 2.0
Natriy gidrokarbonat 2.0
Tozalangan suv 100 ml
A.B.B. 1 des. - 3 maxal ichilsin.
Hisoblash: Terpengidrat 2.0 g
Natriy gidrokarbonat eritmasidan (1:20) – 40ml
Tozalangan suv – 60 ml
Jelatoza 1.0 g
Umumiy hajm 100 ml 60 ml tozalangan suv va 40 ml 5% li natriy gidrokarbonatni o‘lchab olamiz. Xovonchaga 2.0 g terpengidrat olib, 1 g jelatoza va 1.5 ml natriy gidrokarbonat eritmasidan (terpengidrat va jelatozaning yarmicha im-dorda) olib, bir xildagi massa xosil bo‘lguncha aralashtiramiz. Xosil bo‘lgan ―pulpa‖ning ustiga oz-ozdan natriy gidrokarbonat eritmasidan -uyib, bemorga beriladigan idishga o‘tkazamiz. ―Ichishdan oldin chayqatilsin‖ yorlig‘i bilan jixozlab, bemorga beriladi.
Endi kuchli gidrofob xossaga ega bo‘lgan kamfora suspenziyani tayyorlashni ko‘rib chi-amiz.
Oling: Kamfora 1.0
Tozalangan suv 100 ml
A.B.B. 1 osh q. kuniga 3 maxal ichilsin.