Andijon davlat tibbiyot instituti farmatsevtik fanlar kafedrasi

MAVZU 23: Emulsion surtmalar texnologiyasi. Asoslarning emulgirlovchi xususiyatlari. Ma‘ruza maqsadi: Emulsion surtmalar texnologiyasi. Asoslarning emulgirlovchi xususiyatlariga oid nazariy ma‘lumotlarni berish
Tayanch atama va iboralar:
Emulsion surtma- asosda erimaydigan, emulsiya tipida tarqalgan suyuq dispers faza saqlagan surtma. Cold- sovuq
Cream — qaymoq
Gomogenizatsiya- massaning quyuqlanishi Reja:

1. 
   Emulsion surtmalar tayyorlashda ishlatiladigan asoslar
   
2. 
   Emulsion surtmalarni tayyorlash texnologiyasi asoslariga qo`yilgan talablar
   
3. 
   Emulsion surtmalarning umumiy tayyorlash texnologiyasi
   
4. 
   Emulsion surtmalar texnologiyasining o`ziga xosligi
   

Farmatsevtik texnologiyada suv eng ko‘p tarqalgan erituvchi hisoblanadi, shu bilan bir qatorda bir qator yordamchi moddalar teridan singib o‘tish qobiliyati bo‘lgani uchun keng ishlatiladi. Bularga sulfoktant va mochevina, ularning xosilalari kiradi. Lekin yuqoridagi keltirilgan moddalar yuqori ta‘sirga ega ekanligi bilan bir qatorda terini qitiqlaydi. Shuning uchun bu moddalarni ta‘sirini yaxshilash maqsadida yaxshilab maydalash kerak.⁴⁶
15.-jadval
BA‘ZI BIR SURTMA ASOSLARINING EMULGIRLOVCHI XUSUSIYATI

ASOSLAR	100 G ASOSGA qO‘SHILADIGAN MIqDORI				MODDA
	suv	glitserin	Etil spirti		Dimeksid
			70%	90%
Cho‘chqa yog‘i	5	130	20	01	08
Gidrogenizatsiya qilingan yog‘lar	7 5	-	-	-	-
Suvsiz lanolin	180- 220	120-140	30-40	16	45
Suvli lanolin	110- 140	60	20-25	aralashmaydi	30
Vazelin	5	40	0.15	0,2	4
Vazelin q5% suvsiz lanolin	100- 140	110	20-25	-	-
Vazelin q50% suvsiz lanolin	230	300	-	13	-
Vazelin qsuvsiz lanolin (1:1)	-	-	-	-	23
Konsistent emulsion asos	-	-	-	-	35

Emulsion asoslar uchun yordamchi syuqliqlarni tanlashda emulsiyaning tashqi fazasi bilan qovushqoqligini e'tiborga olgan xolda tanlanadi. Masalan, to‘g‘ri emulsiya tayyorlashda yordamchi modda sifatida glitsеrin, propilеnglikol va suv bilan yaxshi aralashadigan moddalar ham misol bo‘ladi. Agar tеskari emulsiya tipida bo‘lsa, yordamchi suyuqlik sifatida minеral yoki o‘simlik moylari ishlatiladi.⁴⁷
Suv-moy holatidagi surtmalar. Bu emulsion surtmalarning asosiy guruhini tashqil qiladi. Dorixona sharoitida emulgator sifatida ko‘pincha lanolin qo‘llaniladi, shuning uchun u doim asosga ma‘lum miqdorda kiritiladi. Emulgatorlik xossasini kamrok nisbatda spermatset va mum ham namoyon qiladi.
Emulsion surtmalar ham hovonchada tayyorlanadi. Emulgator (lanolinga) dori moddasining suvli eritmasini toki shimilgunga kadar oz-ozdan aralashtirib, so‘ngra qolgan asos qo‘shiladi.
Yog‘li trituratsion surtmalarga nisbatan emulsion surtmalar teriga tezroq shimiladi va suvli fazadagi dori modda ham tez ta‘sir qiladi. Tarkibida suv saqlagan surtmalar teri qavatini yumshatadi va dori moddasini saqlash xususiyatiga ega.
Emulsion surtmalar retsepturasi turli-tumandir:
IX DF buyicha kaliy yodid surtmasi ofitsinaldir (Unquentum Kalii Jodidum).
Rp.: Kalii Iodidi 50,0 Natrii thiosulfatis 1,0
Aquae purificatae 44,0
Lanolini anhydrici135 Basis Emulsiones 270,0 M.f.ung.
D.S. Buqoqqa qarshi surtma.
Tayyorlash jarayoni quyidagicha: 44 ml suvda 50 g kaliy yodid va 1 g natriy tiosulfat hovonchada eritiladi.Eritmaga 135 g suvsiz lanolin qo‘shib, to suv tulik shimguncha aralashtiriladi, so‘ngra unga 270 g chuchka yog‘i yoki emulsiyali asos qo‘shib aralashtiriladi. Surtma tarkibiga natriy tiosulfatni qo‘shishdan maqsad, saqlash jarayonida erkin holda ajralishi mumkin bo‘lgan yodni boglashdir. CHuchka yog‘idan surtmalar ex tempore tayyorlanadi.
Buqoqda limfatik tugunlar shishganda ishlatiladi. Magistral dorixatlarga misol keltiramiz: Rp.:Argenti nitratis 0,1
Vinylini
Lanolini anhydrici aa 1,0 Vaselini 8,0 M.f. ung.
D.S. Antiseptik surtma
Bu shakli o‘zgargan Mikulich surtmasi (peruan balzami urniga, vinilin — Shostakovskiy balzami ko‘rsatilgan). Kumush nitratni bir necha tomchi tozalangan suvda eritib lanolin bilan aralashtiriladi, so‘ngra qisman vazelin qo‘shiladi. Shundan keyin qolgan vazelin bilan Shostakovskiy balzami (ya‘ni vinilin) aralashmasi aralashtiriladi. Peruan balzamidan farqli ularok bu vazelinda eriydi, shuning uchun kumush nitratning qaytarilishi Mikulich surtmasidagiga nisbatan tezroq ketadi.
Rp.: Aethacridini lactatis 0,05
Lanolini anhydrici
Vaselini
Aq.purificatae aa 10,0 M.f. ung.

500. 
     S.Antiseptik surtma.
     

Tozalangan suvda etakridin laktat eritilib (yarim kolloid eritma) avval lanolin bilan, so‘ngra vazelin qo‘shib aralashtiriladi.
Kolloid eritmalar ham dispers fazaga kiritilishi mumkin, masalan: kollargol:
Rp.: Collargoli 1,5
Aq. purificatae 0,5
Cerae flavae 1,0 Adipis suilli 9,0 M.f. ung.
D.S. YAraga surtish uchun va piodermiyada
Kollargol surtmalarga gidrogel holida qo‘shiladi. Buning uchun kollargolni suv bilan ishkalab, so‘ngra sovutilgan mum va chuchka yog‘i kotishmasi bilan aralashtiriladi.
Surtmalar tarkibiga quyuq ekstraktlar ham eritma holida qo‘shiladi. Ular avval teng miqdordagi spirt-suv-glitserinli (1:6:3 nisbatda) aralashmada eritiladi, so‘ngra surtma aralashmasi tarkibiga kiritiladi.