Аndijon iqtisodiyot va qurilish instituti Iqtisod va qurulish fakulteti

---

Аndijon iqtisodiyot va qurilish instituti 
Iqtisod va qurulish fakulteti 
Qurilish materiallari va buyumlarini 
konsturukturasini ishlab chiqarish yo’nalishi 
313-guruh talabasi 
Beton to’ldiruvchilar texnalogiyasi fanidan 
tayorlagan 
REFARATI 
Tayorladi; Qabul qildi; Azimova A 

---

Reja: 
• 
Agloporit haqida 
• 
Xomashyo materiallar 
• 
Agloporit ishlab chiqarishning texnologik asoslari 

---

Keramzit olishda yaroqli gil xomashyosi hamma joyda 
uchramaydi. 
Kuydirganda 
ko‘pchimaydigan kamplastikli, 
qumoqlangan gilli jinslar suglinok tabiatda keng tarqalgan. Bu 
jinslardan boshqa sun’iy g‘ovak to‘ldiruvchi –agloporit ishlab 
chiqarishda foydalaniladi. 
• 
Keramzit olishda yaroqli gil xomashyosi hamma joyda 
uchramaydi. Kuydirganda ko‘pchimaydigan kamplastikli, 
qumoqlangan gilli jinslar suglinok tabiatda keng tarqalgan. 
Bu jinslardan boshqa sun’iy g‘ovak to‘ldiruvchi –agloporit 
ishlab chiqarishda foydalaniladi. 
• 
Agloporit 
ishlab 
chiqaruvchi 
korxonalarda 
asosiy 
xomashyo materiallar sifatida gilli jinslar ishlatiladi. 
Agomeratsiya uchun yaroqli gilli jinslar (suglinok, supess, 
lyosslar) Respublikamiz xududida ko‘p uchraydi, shu 
sababli mahalliy xomashyolar asosida agloporit ishlab 
chiqarishni 
kengaytirish 
mumkin. 
Dastlab 
sanoat 
miqyosida gil xomashyosi asosida agloporit Minskda 1958 
yilda ishlab chiqarilgan. Xomashyo materiallar sifatida turli 
sanoat chiqindilari, ayniqsa yoqilg‘i tarkibli chiqindilardan 
foydalanish istiqbolli hisoblanadi. 
Bundan tashqari yoqilg‘i shlaklari, kul, slanets va ko‘mir 
chiqindilari asosida agloporit ishlab chiqarish ilmiy asoslangan. 

---

Bunday sanoat chiqindilarida mavjud yoqilg‘i aglomeratsiya 
jarayonining borishi uchun etarli hisoblanadi. Faqat xomashyoni 
yoqilg‘i bo‘yicha me’yoriga olib kelish kerak, agar xomashyoda 
yoqilg‘i kam bo‘lsa, u holda shixta tayyorlashda qo‘shish kerak, 
agar xomashyoda yoqilg‘i ko‘p bo‘lsa, u holda gilni qo‘shish 
zarur. Agloporit ishlab chiqarishni ko‘mir qazish va ko‘mirni 
boyitishda chiqadigan chiqindilar asosida kengaytirish mumkin. 
Ularda ko‘mir miqdori o‘rtacha 20% ni tashkil etadi. Bu 
yoqilg‘ilarni qo‘llab agloporit tanarxini 30% ga kamaytirish 
mumkin. Dunyo statistik malumotlariga ko‘ra Polshada ko‘mir 
chiqindilaridan eng ko‘p foydalanilar ekan, bunda ko‘mir qazish 
chiqindilarining 17% va ko‘mir boyitish chiqindilarining 95% 
dan ko‘pi ishlatiladi. 
• 
Bundan tashqari yoqilg‘i shlaklari, kul, slanets va ko‘mir 
chiqindilari asosida agloporit ishlab chiqarish ilmiy 
asoslangan. Bunday sanoat chiqindilarida mavjud yoqilg‘i 
aglomeratsiya 
jarayonining 
borishi 
uchun 
etarli 
hisoblanadi. Faqat xomashyoni yoqilg‘i bo‘yicha 
me’yoriga olib kelish kerak, agar xomashyoda yoqilg‘i kam 
bo‘lsa, u holda shixta tayyorlashda qo‘shish kerak, agar 
xomashyoda yoqilg‘i ko‘p bo‘lsa, u holda gilni qo‘shish 
zarur. Agloporit ishlab chiqarishni ko‘mir qazish va 
ko‘mirni boyitishda chiqadigan chiqindilar asosida 

---

kengaytirish mumkin. Ularda ko‘mir miqdori o‘rtacha 20% 
ni tashkil etadi. Bu yoqilg‘ilarni qo‘llab agloporit tanarxini 
30% 
ga 
kamaytirish 
mumkin. 
Dunyo 
statistik 
malumotlariga ko‘ra Polshada ko‘mir chiqindilaridan eng 
ko‘p foydalanilar 
ekan, 
bunda 
ko‘mir 
qazish 
chiqindilarining 17% va ko‘mir boyitish chiqindilarining 
95% dan ko‘pi ishlatiladi. 
Agloporit – yengil betonlar uchun sun’iy gʻovak toʻldirgich; 
gilli jinslarga yoxud koʻmirni boyitish yoki yokishda hosil 
boʻlgan chiqindi (shlak, kul)ga issiqlik ishlovi (termik ishlov) 
berib, soʻngra maydalab hosil qilinadi. A. chaqiq tosh yoki 
shagʻal koʻrinishida oli-nadi. A. devor panellari, bloklari va 
issiqlik izolyatsiya buyumlari tayyorlashda ishlatiladi. 
Agloporit xomashyoni pishirishda (aglomeratsiya) olinadi. Bu 
usul ko‘proq metallurgiya sanoatida rudani qayta ishlashda 
qo‘llaniladi. Pishirish jarayoni quyidagilardan iborat bo‘ladi: 
xomashyo materiallardan yoqilg‘i (ko‘mir) qo‘shib granulalar 
tayyorlanadi va kolosnikli panjaraga yotqiziladi. Panjara ostida 
vakumkamerada ventilyator yordamida xavo so‘rilib yarim 
xomashyoni kuydirish tezlatiladi. Ko‘mirning yonishi hisobiga 
yarim xomashyo yuqori harorat (1400-1500
0
S) gacha qizdiriladi. 
Natijada g‘ovak shishasimon massa (korj) hosil bo‘ladi. 
Kuydirish 
jarayoni 
juda 
tez 
amalga 
oshiriladi. 

---

Panjara ostidan havoni so‘rib olishda issiq gazlar yarim 
xomashyo materiallarning pastki qavatini ham kuydiradi. 
Havoni so‘rishda yuqori pishgan qavatlar anchagina soviydi. 
YOqilg‘ining 
yonishi 
kolosnikli 
panjaraga 
etganida 
aglomeratsiya jarayoni tugaydi, natijada pishgan agloporit korji 
olinadi, 
uni 
shag‘al 
va 
qumga 
maydalaniladi. 
Agloporit sun’iy g‘ovak to‘ldiruvchisi aglomeratsion mashinada 
(rasm.13 .1) olinadi. Bu mashinaning ishlab chiqarish quvvati 
xomashyoni pishish tezligiga bog‘liq va u quyidagi formula 
bilan 
ifodalanadi: 
V= , (13.1) 
Bu erda: h- pishadigan yarim xom ashyoning qavat balandligi, 
mm 
τ 
- 
pishish 
davomiyligi, 
min. 
Turli xomashyo va yarim xomashyolar uchun vertikal pishish 
tezligi 510mm/minut va undan ko‘pni tashkil etadi. Masalan, 
yarim xomashyo qavati 200mm bo‘lsa, u 20-40 minut davomida 
pishadi. 
Aglomeratsion 
mashinaning 
sxemasi: 

---

1-xom granulalarni mashinaga to‘kish; 2-yondiruvchi gorn; 3-
kolosnikli panjara; 4-pishgan granulalar qavati; 5-yoqilg‘ining 
yonish zonasi; 6-pishgan korj; 7-gazlarni so‘rib olish; 8-vakum 
kamera. 
Sanoat miqyosida agloporit ishlab chiqarishda gilli jinslardan 
quyidagi yarim tayyor mahsulot tayyorlanadi. Gilli xomashyo, 
maydalangan toshko‘mir (yirikligi 5 mm gacha), qo‘shimchalar 
aniq me’yor bo‘yicha aralashtiriladi. Ko‘mirning massa ulushi 
7-12% ni tashkil etadi. Agar gilli xomashyo quruq bo‘lsa, u 
xolda gil aralashtirgichga suv qushiladi va gil bir xil massaga 
kelguncha aralashririladi. Maxsus mashinalar granulyatorlarda 
(masalan, barabanli granulyatorda) gilli granulalar olinadi. 
Tayyor granulalar aglomeratsion mashinada pishiriladi (rasm-
13.2). Mashina to‘xtovsiz harakatlanuvchi aravali konveyrdan, 
asosi issiqqa chidamli po‘lat va ikki tomonidan to‘silgan 
kolosnikli panjaradan iborat. Konveyr temir-yo‘l bo‘yiga 
vakum-kamera 
ustida 
harakatlanadi. 
Rasm.13.2. 
Aglomeratsiyalash 
mashina 
Kisqacha texnik xarakteristikasi: 
• 
Pishish yuzasi, m2 75 

---

• 
Pishirish aravasi eni, m 3 
• 
Pishgan qavat balandligi, mm, gacha 500 
• 
Aravaning xarakatlanish tezligi, m/min 1…4 
• 
Kolosniklar osti bosimi, Pa, gacha 1200 
• 
*Maxsuldorlik, t/m
2
soat 
• 
aglomerat bo‘yicha 110…140 
• 
shixta bo‘yicha 175…240 
*Maxsuldorlik 
aglomeratsiya 
jarayonining 
texnologik 
sharoitidan 
kelib 
chiqib 
belgilanadi. 
Gilli granulalar kolosnikli panjara ustidagi to‘siqli aravachaga 
200300mm qalinlikda sepiladi, yondiruvchi gorn ostida 
o‘tganida suyuq yoki gaz ko‘rinishidagi yoqilg‘i yonishidan 
1000
0
S xaroratgacha qizdiriladi. So‘ngra vakumkameralar ustida 
harakatlanishdan, havoning so‘rib olinishi natijasida xom 
granulalar pishadi. Aglomeratsion mashinadan pishgan korj 

---

chiqadi. 
CHiqqan korj birjinsli bo‘lmay, ichki qismi to‘q rangda 
(tiklanish muxiti temir oksidlariga o‘tishi bilan belgilanadi va bu 
yaxshi pishishiga olib keladi), yuza qismida (ortiqcha xavo, 
oksidlanuvchi muxit, kuydirishdan past xarorat) kichik 
mustahkamlik va kam chidamli qo‘ng‘ir-qizg‘ish rangli 
pishmagan qatlam yuzaga keladi. SHu sababli aglomeratsion 
panjarada hosil bo‘lgan pishgan yarim maxsulot(korj)dan 
pishmaganlarini alohida ajratishdir. Korjni bo‘laklarga korj 
maydalagich yordamida ajratiladi, bo‘laklar panjaraga uzatiladi, 
bunda yaxshi pishmagan donalari cho‘kadi, texnologik 
jarayonga qaytariladi, xomashyoga qo‘shimcha sifatida 
ishlatiladi 
va xom 
granulalarning 
pishishini, 
gaz 
o‘tkazuvchanligini 
yaxshilaydi. 
Xomashyoga qo‘shimcha sifatida, gilning pishish tezligini 
oshirishda va shu bilan birga aglomeratsion mashinaning 
quvvatini oshirishda, agloporit sifatini yaxshilashda yog‘och 
opilkalari, yog‘och gidrolizi chiqindisi, kul va boshqa sanoat 
chiqindilari 
ishlatiladi. 
Agloporit tarkibidan pishmagan bo‘laklarini ajratgandan 
(texnologik jarayonga qaytarilgan) so‘ng 80-120
0
S gacha 
sovitiladi, maydalanadi, shag‘al va qumga ajratiladi. Agloparit 
shag‘ali va qumining ishlab chiqarish texnologik sxemasi (rasm-

---

13.3) 
da 
keltirilgan. 
Rasm-13.3. Agloporit chaqiq toshi va qumini ishlab chiqarish 
texnologik sxemasi: 1-ekskavator; 2-avtotransport; 3-yashikli 
uzatgich; 
4-valkli 
maydalagich; 5-tebranma elak; 6-lentali ta’minlovchi; 7- 
yig‘uvchi 
lentali 
transporter; 8- toshni ajratuvchi valslar; 9-ikki valli gil 
aralashtirgich; 
10-baraban tipidagi granulyator; 11-yotqizgich; 12-yondiruvchi 
gorn; 13aglomeratsion mashina; 14-maydalagich; 15-shaxta 
tipidagi sovitgich; 16valkli-tishli maydalagich; 17-shag‘alni 
navlarga ajratuvchi mashina; 18-tayyor mahsulotlar ombori; 
Agloporitni sovitishda qo‘llaniladigan shaxta tipidagi sovitgich 
o‘rniga lentali (tubi perforirlangan metall transporter), 
chashkasimon ( ikkita jalyuzali silindr devorli xalqasimon 
bunker) 
va 
baraban 
tipidagi 
sovitgichlar 
ishlatiladi. 
Asosiy xomashyo material sifatida ko‘mirni boyitish chiqindisi 
qo‘llanilganda, texnologik sxemaga sarflanuvchi materiallarni 
tayyorlashga doir o‘zgartirishlar kiritiladi. Ko‘mir boyitish 
chiqindilari ikki bosqichli maydalaniladi, elakdan o‘tqaziladi va 
o‘lchami 2,5mm gacha donalar olinadi. Gil quruq komponent 
(yirikligi 3mm gacha) yoki suyuq gilli massa ko‘rinishida 

---

qo‘shiladi. Agloparit ishlab chiqarishda komplekt texnologik 
jixozlangan SMS-117 va SM-961 (uzunligi-40m, eni-1,5m) 
markali 
aglomeratsion 
mashinalar 
ishlatiladi. 
Aglomeratsion 
mashinasining 
ishlab 
chiqarish 
quvvati 
Aglomeratsion mashinaning ishlab chiqarish quvvati (t/soat) 
quyidagi 
formula 
bo‘yicha 
aniqlanadi: 
P=0,06 
V 
L
a
B 
p
H
R
h
R
b
; 
(13.2) 
Bu 
erda 
: 
v- 
vertikal 
pishish 
tezligi, 
mm/min; 
L
a 
- aglomeratsion mashinaning foydali uzunligi , m; 
L – mashinaning umumiy uzunligi, L
s
-quritish zonasi 
uzunligidan kelib chiqib (L
s
=0,05-0,1 L ) va sovitish – 
L
o
(sovitgich mavjud bo‘lsa - L
o
=0,2 L agloparit shag‘ali ishlab 
chiqarishda 
sovitgich 
ishlatilmasa-Lo=0,4L); 
V-aglomeratsion mashinaning foydali eni uzunligi, m; r
n
- xom 
granulalar 
uyilma 
zichligi, 
r
n
=1-1,1 
t/m
3 
; 
R
h
- 
agloparitning 
chiqish 
koeffitsienti, 
R
h
=0,75-0,90; 
R
b
- texnologik jarayonga qaytgan pishmagan bo‘laklarni 
xisobga 
oluvchi 
koeffitsient, 
agar texnologik 
jarayonga 
qaytmasa, 
R
b
=1 
teng 
bo‘ladi. 
Aglomeratsion mashinaning yillik mahsuldorligi (m
3
/yil) 
quyidagi 
formula 
bo‘yicha 
aniqlanadi: 
M
ag
=T 
P 
R
u
/P
n
; 
(13.3) 
Bu erda: T- mashina ishlashining yillik fondi, soat; 

---

P- aglomeratsion mashinaning hisobiy mahsuldorligi, t/soat; 
R
u
- ishchi vaqti yillik fondidan foydalanish koeffitsenti, 
R
u
=0,82- 
0,9; 
P
n
- agloparit shag‘alining uyilma zichligi, t/m
3 
Foydanilgan adabiyotlar 
1. Аsqаrov B.А., Аkrаmov X.N., Nuritdinov X.N. “Beton 
texnologiyasi”, O’quv qo’llаnmа, 1-2-qism, Toshkent-2005y. 
2. Аkrаmov X.N.,Nuritdinov X.N. “Beton vа temir-beton 
buyumlаri ishlаb chiqаrish texnologiyasi”, O’quv qo’llаnmа 1-
2-qism.Toshkent-2007y