Andijon mashinasozlik instituti “sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish” kafedrasi

Ahamiyati bo’yicha, ya’ni ishlab chiqarishdagi ishtirokiga ko’ra, asosiy vositalarni, odatda, ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo’lgan va noishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo’lgan turlarga ajratiladi.
Xo’jalik faoliyatida foydalanish darajasi bo’yicha asosiy vositalar harakatdagi va harakatda bo’lmagan turlarga ajratiladi.
Taalluqligi nuqtai nazardan xo’jalik yurituvchi sub’ektning o’ziga tegishli (ya’ni xususiy) bo’lgan va ijaraga olingan asosiy vositalarga ajratiladi.
Tarmoqlar bo’yicha asosiy vositalar sanoat, qishloq xo’jaligi, qurilish, transport, savdo va umumiy ovqatlanish, sog’likni saqlash va hokazolar kabi iqtisodiyotning tarmoqlariga tegishli bo’lgan asosiy vositalarga guruhlanadi.
Asosiy vositalarning qiymatning moliyaviy hiso-botning xalqaro standartlariga muvofiq quyidagi turlari mavjud:
boshlang’ich qiymati;
joriy qiymati;
qoldiq qiymati;
tugatish qiymati;
Asosiy vositalarni sotib olish, qurish, ishlab chiqarish yoki holatini yaxshilash bilan bog’liq to’g’ridan-to’g’ri xarajatlarni, jumladan, undan maqsadli foydalanish uchun zarur bo’lgan o’rnatish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlarni o’z ichiga oladi.
Asosiy vositalarning boshlang’ich qiymat — bu ularni yaratish (qurish va qayta qurish) yoki sotib olish bo’yicha xaqiqiy amalga oshirilgan xarajatlardir. Bularga to’langan va qayta qoplanmaydigan soliqlar va yig’imlar, ishlab chiqarish vositalarini tashib keltirish va montaj qilish, o’rnatish va foydalanishga topshirish bo’yicha qilingan xarajatlar, shuningdek ularning foydalanish uchun ishchi holatga keltirish bilan bevosita bog’liq bo’lgan boshqa xarajatlarni o’z ichiga oladi. Boshlang’ich qiymat ob’ektni korxonada ishga tushirish paytida shakllanadi. Asosiy vositani korxonada bo’lib turgan davri mobaynida uning faqat boshlang’ich qiymatida hisobga olinadi.
Mehnat vositalari turli davrlarda, turli xarajatlar evaziga ishlab chiqariladi. SHuning uchun ham, turli davrlarda ishlab chiqarilgan asosiy vositalarning boshlang’ich qiymati bevosita solishtirib bo’lmaydigan turli mehnat xarajatlarini o’zida aks ettiradi. Bir turdagi asosiy vositalarni yagona baholanishini amalga oshirish maqsadida vaqti-vaqti bilan ularni qayta tiklash qiymatlarida qayta baholanib boriladi.