Andijon mashinasozlik instituti “sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish” kafedrasi

Moliyaviy hisobotlarning turli foydalanuvchilari buxgalteriya axborotidan turlicha foydalanadilar. Masalan, ko’pgina alohida olingan sarmoyadorlar jamoat egaligidagi korxonalar o’z aksiyadorlariga berishi shart bo’lgan yillik hisobot-lardagi yoki chorak, yarim yillik foyda bo’yicha hisobotlardagi moliyaviy axborotga kamdan–kam jiddiy nazar tashlaydilar. Ular moliya va sarmoya masalalari bora-sida nisbatan tajribasiz bo’lganliklari sababli kompaniya bilan tanishtiruvchi (odatda buxgalterlar tomonidan emas, balki ijtimoiy munosabatlar sohasidagi mutaxassislar tomonidan tayyorlangan) ma’lumotlarni o’qiydilar va silliq sur’atlarni tomosha qiladilar xolos. Тekshiruvdan o’tgan hisobotlarda beri-ladigan buxgalteriya hisobi axboroti bo’lsa, ularni odatda kam qiziqtiradi, od-diyroq qilib aytganda, ular uni o’qishga urinib ovora bo’lmaydilar, anglashga esa harakat qilmaydilar.
Buxgalterning turli foydalanuvchilarga axborot berish vazifasi ularga katta mas’uliyat yuklaydi va shunga mos ravishda kasbga oid etik qoidalarga ehtiyoj tug’diradi. O’zbekistonda professional buxgalterlar kasb etikasi Kodeksi 2005 yil iyunda ishlab chiqilgan bo’lib, 2006 yil 30 iyundan kuchga kirgan. Professional buxgalterlar etika Kodeksi O’zbekiston Buxgalterlar va Auditorlar Milliy Assotsiatsiyasi Kengashi tomonidan 2010 yil 19 martda qabul qilingan bo’lib, 2010 yil 29 may kuni konferentsiyada tasdiqlangan.
Professional buxgalterlar etika Kodeksi professional buxgalterlar uchun etik talablarni belgilaydi. Etika Kodeksi 3 qismdan iborat:
A qism. Kodeksdan umumiy foydalanish.
B qism. Amaliyotchi-jamoatchi professional buxgalterlar
V qism. Biznesda band bo’lgan professional buxgalterlar
Kodeksda fundamental tamoyillar berilgan bo’lib, ular quyidagilardir:
(a) tartiblilik
Professional buxgalter barcha professional va biznes aloqalarida ochiq va halol bo’lishi shart;
(b) ob’ektivlilik
Professional buxgalter professional va biznes qarorlarini o’zgartirish maqsadida oldindan tahmin qilish yoki tarfkashlikka, manfaatlar ziddiyatiga, boshqa shaxslar tomonidan tazyiq o’tkazilishiga yo’l qo’ymasligi kerak;
(v) professional vakolat va yetarlicha sinchkovlik
Professional buxgalter amaliyot, qonunchilik va ishlash usullarining zamonaviy tendentsiyalariga asoslangan holda mijoz yoki ish beruvchiga malakali professional xizmatlar ko’rsatish uchun yetarli darajada professional bilimlar va ko’nikmalarga doimiy ravishda ega bo’lishi kerak. Profes­sional buxgalter professional xizmatlar ko’rsatishda qo’llanilayotgan texnik va professional standartlarga mos holda tirishqoqlik bilan harakat qilishi kerak;
(g) maxfiylik
Professional buxgalter professional va biznes aloqalari natijasida olingan axborotlarning maxfiyligini ta’minlashi, uchinchi tomonga, bunday axborotni ochishni uning yuridik yoki professional huquq va majburiyatlari talab etadigan holatlarni mustasno etgan holda, tegishli vakolatlarsiz bunday axborotni ochmasligi kerak. Professional va biznes aloqalari natijasida olingan maxfiy axborotlarni professional buxgalter o’zining yoki uchinchi tomonning shaxsiy maqsadlarida ishlatmasligi kerak;
(d) professional xulq
Professional buxgalter tegishli qonunchilik va normativ aktlarga rioya etishi hamda kasbini diskreditatsiya qiluvchi har qanday harakatlarni qilmasligi kerak.
Professional buxgalter faoliyat ko'rsatadigan holatlar asosiy printsiplarga rioya qilish uchun aniq tahdidlarni keltirib chiqarishi mumkin.
Ko'plab tahdidlar quyidagi toifalarga kiradi:
(a) professional buxgalteriya tomonidan yoki yaqin oila a'zosi yoki yaqin qarindoshi tomonidan moliyaviy yoki boshqa qiziqish natijasida vujudga keladigan shaxsiy manfaatlar tahdidi;
(b) agar oldingi sud qarori bunday qaror uchun mas'ul bo'lgan buxgalter tomonidan qayta ko'rib chiqilishi kerak bo'lsa, o'z-o'zini tekshirish tahdidi;
(c) agar professional buxgalter biron bir pozitsiyani yoki ob'ektivlikni xavf ostiga qo'yadigan fikrni himoya qilmoqchi bo'lsa, haddan tashqari himoya qilish xavfi;
(d) yaqin munosabatlar, ya’ni tanish-bilishlik tufayli, professional buxgalter boshqalarning manfaatlariga haddan tashqari hamdardlik bildirsa, uchrashish xavfi;
(e) agar professional yoki buxgalter real yoki idrok qilinadigan tahdidlar tufayli ob'ektiv ravishda ish tutolmasa, vujudga keladigan qo'rqitish tahdidi.
Professional muhit, qonunlar yoki qoidalar tomonidan ishlab chiqilgan ehtiyot choralari quyidagilarni o'z ichiga oladi, ammo ular bilan cheklanmaydi:

• 
  Kasbga qo'shilish uchun ta'lim, o'qitish va tajribaga qo'yiladigan talablar;
  
• 
  Doimiy kasbiy rivojlanish talablari;
  
• 
  Korporativ boshqaruv talablari;
  
• 
  Kasbiy standartlar;
  
• 
  professional yoki boshqaruv organlari tomonidan nazorat tartiblari va intizomiy choralar;
  
• 
  qonuniy vakolat berilgan uchinchi tomon tomonidan o'tkazilgan tashqi tekshiruvlar, professional hisobchi tomonidan taqdim etilgan hisobot, deklaratsiya, xabar yoki ma'lumot.
  

2.