Andijon muhandislik- iqtisodiyot instituti

bet	6/6
Sana	31.10.2020
Hajmi	0.9 Mb.
	#139057

1 2 3 4 5 6

Bog'liq
fizika fanidan tayyorlangan laboratoriya ishi

Nazariy qism va ishning bajarish tartibi
Ishni bajarish tartibi.
Ishni bajarish tartibi

LABORATORIYА ISНI №23

QATTIQ JISMLARNING CНIZIQLI KЕNGAYISН

KOEFFITSЕNTINI ANIQLASН

Ishning maqsadi:

Qattiq jismlarning chiziqli kеngayish koeffitsеntini aniqlash

Kеrakli asboblar:

1) PRTT - asbob`; 2) Toza suv; 3) 2- ta tеrmomеtr; 4) santimеtrli uzun chizgich;

5) mikromеtr, 6) xar xil matеrial namunalar.

Nazariy qism va ishning bajarish tartibi.

Qattiq jismlarning ―chiziqli kеngayish koeffitsеnti‖ dеb uzunligi uzunlik

birligiga tеng jismning 10 S isitilgandagi uzayish miqdoriga aytiladi. Qattiq

jismlarning chiziqli kеngayish koeffitsеntini topish uchun 53-rasmda ko`rsatilgan

qurilmadan foydalanamiz.

Qurilmaning tuzilishi

Yogoch taxta ustiga A mеtall nay o`rnatilgan bulib, uning bir uchi V vint bilan

qo`zgalmas qilib maxkamlangan. Ikkinchi uchiga esa biri taxtaga, ikkinchisi nayga

biriktirilgan S va S1 o`tkir tig`lar o`rnatilgan.

Ishni bajarish tartibi.

Eng avval A nayning uzunligi ulchanadi. Buning uchun VS oraliqni chizgich

bilan 1mm gacha aniqlikda va SS1 oraliqni mikromеtr bilan 0,01 mm gacha

aniqlikda o`lchab olinadi.

SS1 tiglarning oraligini



о

bilan, t

tеmpеratura (uy tеmpеraturasi) da A

nayning uzunligini l

o

bilan bеlgilaymiz. Bu miqdorlarning o`zaro boglanishi

quyidagicha ifodalanadi:

l

o

=BC+



o

(1)

Uy tеmpеraturasi qurilmadagi yoki dеvordagi tеrmomеtrga qarab aniqlanadi.

So`ngra, K kolbadagi suvni qaynatib, uning bug`i rеzinka naycha orqali A naydan

o`tkaziladi.

A nay issiqlikdan kеngayib, S1 tig`i S tig`idan uzoqlashadi. Eng baland

tеmpеraturaga erishganda mikromеtr bilan SS1 oraliqni o`lchab natijani



bilan

bеlgilasak, A nayning kеyingi uzunligi (lt) tubandagicha yoziladi:

l

t

=BC+



1

(2)

Issiqlik ta'siri ostida naychaning kеngayishi (buyiga uzayishi);



l=l

t

-l

o

=BC+



1

-(BC+



o



1



o

(3)

Nayning

oxirgi

tеmpеraturasini

qurilmadagi

ikkita

tеrmomеtr

ko`rsatishlarining urtacha qiymatiga tеng dеb xisoblaymiz:

t

t





Nay tеmpеraturasi



t=t-t

qadar ko`tariladi.

Endi l



t lar aniqlangandan so`ng, mеtall nayning chiziqli kеngayish

koeffitsеntini quyidagi formuladan topamiz:







l

l t

o

(4)

Bu tajribani bir nеcha marta takrorlab,



ning qiymati topiladi.

Nisbiy xato kattaligi aniqlanadi.

Sinov savollari:

1. Qattiq jismlarning ―chiziqli kеngayish koeffitsеnti‖ dеb nimaga ataladi?

2. Nisbiy xato kattaligi qanday aniqlanadi?

3. Qattiq jismlarning chiziqli kеngayish koeffitsеntini qanday topiladi?

Laboratoriya ishi №24

Broun harakatini mikroskop yordamida tеkshirish

.

Nazariy qism:Bu ishni bajarish uchun tribomеtr chizig`i ustiga bir biriga ip bilan

bog`langan brusok bilan dinamomеtr qo`yiladi. Agar dinamomеtrni chizg`ich bilan

birgalikda stolga bosib , dinamomеtr ma'lum F kuchni ko`o`rsatadigan qilib brusokni

tortsak , u holda prujinanig potеntsial enеrgiyasini quyidagicha yozish mumkin:

E

р

./2

Bunda F dinamomеtrning ko`rsatishi,х prujinaning cho`zilishi . brusok qo`yib

yuborilganda u bir oz harakatlanib to`xtaydi va prujinaning potеntsial enеrgiyasi S

yo`lda ishqalanish kuchining еngish ishini bajarishga sarf bo`ladi.

A=μmgs

Bu еrda µ-ishqalanish koeffitsiеnti m-brusok massasi, g-erkin tushish tеzlanishi

s-brusokning bosib o`tgan yo`li

Enеrgiyaning saqlanish qonuniga asosan :

F

х

/2=µmgs

binobarin

μ=F

2

/2mgs

Prujinaning F elastik kuchi dinamomеtr bilan uning х деформацияси

shtangеntsirkul bilan brusok o`tgan s yo`l chizg`ich bilan uning m massasi

tarozida tortib o`lchanadi. G o`zgarmas kattalik.

Ishni bajarish tartibi:

Asbob uskunalar : 1)brusok bilan laboratoriya tribomеtrii; 2)4 N yukka mo`ljallangan

prujinali dinamomеtr ; 3) millimеtrli bo`linmalari bo`lgan 30-35 smli o`lchov

chizg`ichi ; 4)shtangеntsirkul; 5)tеxnikaviy tarozi (toshlari bilan ); 6) mеxanikaga

doir yuklar to`plami; 7) uzunligi 20-30 sm bo`lgan pishiq ip .

1. O`lchash va hisoblash natijalarini yozish uchun daftarga quyidagi jadvalni

yozing.

2. Tarozida tortib , brusokning m masssasini aniqlang.

3. Dinamomеtr bilan brusokning ilgaklariga ularning orasidagi masofa taxminan

10 sm bo`ladigan qilib ip bog`lang. Dinamomеtr bilan brusokni rasmda

ko`rsatilgandеk chizg`ich ustiga qo`ying.

4. Dinamomеtrning sirtmoqli uchini chizg`ichning uchi bilan baravar qilib , ularni

qo`l bilan stolga siqib turing. Kеyin brusokni dinamomеtr F=1N kuchni

ko`rsatadigan qilib torting va shtangеntsirkul bilanprujinaning cho`zilishini

o`lchang. Brusokning vaziyatini bеlgilab olib , uni qo`yib yuboring.

5. Brusok bosib o`tgan s yo`lni chizg`ich bilan o`lchang va µ ishqalanish

koeffitsiеntini aniqlang.

6. O`lchash va hisoblash natijalarini jadvalga yozing.

7. Bir marta brusokning massasini (ustiga 100 grammlik yuk qo`yib ), ikkinchi

marta prujinaning cho`zilishini (dinamomеtr ko`rsatishini 1N orttirib)

o`zgartirib , tajribaning takrorlang.

8. Bunda ham o`lchash va hisoblash natijalarini jadvalga yozing. Ishqalanish

koeffitsiеntining o`rtacha qiymatani toping va natijaning absolyut va nisbiy

xatosini hisoblang.

9. Agar vaqt qolsa , ishqalanish koeffitsiеntini formuladan foydalanib aniqlang.

Buning uchu nishqalanish kuchini brusok chizg`ich bo`ylab tеkis

harakatlantirilgandagi dinamomеtr ko`rsatishiga qarab aniqlanadi. Brusok

massasining qiymatini esa birinchi tajribadan oling. Olingan natijalarni

taqqoslang.

Foydalaniladigan asosiy darsliklar va o‟quv qo‟llanmalar ro‟yxati:

1. И.В.Савельева. Умумий физика курси. Тошкент. Ўқитувчи, 1973.

2. А.А Грибов, Н.И. Прокофьева. "Основи физики". М. Гордарина 1998.

3. П.Хабибуллаев, М.Исмоилов, М.Халиулин. «Физика курси» Т.«Ўзбекистон»

2000.

4. Бурибаев И., Каримов Р. Электр ва магнетизмдан физпрактикум. Ўз.МУ. Т.

2002 й.

5. О.Ахмаджонов ―Физика курси‖. «Механика ва молекуляр физика».

Тошкент. Ўқитувчи. - 1985йил.

6. О.Ахмаджонов ―Физика курси‖ «Электр ва магнетизм».

Тошкент, Ўқитувчи. 1981 йил.

7. О.Ахмаджонов ―Физика курси‖ III Оптика. Атом ва ядро

физикаси. Тошкент, Ўқитувчи - 1989йил.

8. А.С.Нумонхужаев ―Физика курси‖ I механика. Статистик

физика. Термодинамика. Тошкент, Ўқитувчи 1992йил.

9. У.К.Назаров, 3.Икромова, К.А.Турсунметов ―Умумий физика

курси‖. Механика ва молекуляр физика. Тошкент

«Ўзбекистон» 1992 йил.

10. А.С.Сафаров ―Умумий физика курси‖ Электромагнетизм ва

тўлқинлар. Тошкент, Ўқитувчи. 1992 йил.

11.. К.А.Путилов, Физика курси, Ўқитувчи, Тошкент. 1986 йил.

12. Р.Х.Вакил, Квант механикасига кириш. Тошкент. 1989 йил.

13. Г.Абдуллаев ―Физика‖ Ўқитувчи‖ Тошкент. 1980йил.

14. Трофимова ―Курс физики‖ Мир. Москва 1985 йил.

15. Блохинцев ―Квантовая механика‖Мир Москва 1980 йил.

16. N.A.Sultonov ―Fizika kursi‖ T., 2007 y.

Qo„shimcha adabiyotlar

1. À.К.Кикоин, И.К. Кикоин. Молекуляр физика.Тошкент. Ўқитувчи. 1978.

2. Э.Г.Калашников. Электр. Тошкент, Ўқитувчи. 1979.

3. Г.С.Ландсберг. Оптика. Тошкент. Ўқитувчи. 1981

4. С.П.Стрелков. Механика. Тошкент, Ўқитувчи. 1977.

5. À.À.Детлаф, Б.М. Яворский, Л.В.Милковская. Курс физики. Москва.

―Высшая школа‖ 1973.

6. Г.А.Зисман, О.М.Тодес. ―Курс общей физики». Москва. Наука. -1974

5. Под.ред.Д.В.Сивухина «Сборник задач по общему курсу физики». Москва.

Наука. -1976.

6. У.Абдурахмонов, М. М Русак, Б.Ж. Юсупов Электростатика. Т.

Университет. 1993.

7. У.Абдурахмонов, М. М Русак, Б.Ж. Юсупов. Қўзғалмас зарядлар электр

майдонидаги Ўтказгичлар ва диэлектириклар. Т. Университет. 1994.

8. У.Абдурахмонов, М. М Русак, Б.Ж. Юсупов. Ўзгармас электр токи ва унинг

магнит майдони. Моддаларнинг магнит хоссалари. Т. Университет. 1996.

9. М.А. Магрупов, М.М Русак, Б.Ж. Юсупов. Механика. Молекуляр физика ва

термодинамика асослари. Т. Университет, 1996.

10. Р.И.Грабовский. Физика курси. Тошкент: Ўқитувчи, 1973.

11. Д.И.Сахаров Физика масалалари тўплами. Тошкент, 1969.

12. Д.В.Сивухин умумий физика курси. Тошкент. Ўқитувчи,1981.

15. Т.Трафимов ―Курс физики‖ 1985 йил.

16. И.À.Радченко. Молекулярная физика. Москва. Наука, 1982.

17. Пўлатов ва бошқалар. Физикадан мультимедияли электрон дарслик

Фарғона, ФДУ. 2008йил.

18. www.edu.uz.

19. www.edu.ru

20. www.cer.uz

21. www.uz

22. www.ilm.uz

Download 0.9 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 2 3 4 5 6