Angilyada kapitalizimning qishloq xo‘jaligiga tasiri. Reja: I. Kirish. II. Asosiy qism

 
 
 

---

4 
1.Qishloq xo'jaligida ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishiga 
feodal tartiblarining g‘ov bo‘lishi 
Evropada so`nggi o`rta asrlar XVI asr va XVII asrning birinchi yarmini 
o`z ichiga oladi.Bu davrning eng muhim voqeasi – feodal 
munosabatlarning emirilishi va kapitalistik munosabatlarning paydo 
bo`lishi hisoblanadi . Angliya va Niderlandiya kabi davlatlarda bu
jarayonlar nisbatan jadal rivojlanadi .
Kapitalistik munosabatlar paydo bo`lishining asosiy sharoiti ishlab 
chiqaruvchi 
kuchlarning 
rivoji 
va 
mehnat 
qurollarining 
mukammallashishi edi . XVI asr boshlarida hunarmandchilikning ba`zi 
sohalarida rivojlanish sodir bo`ladi . Sanoatda suv g`ildiragi tobora keng 
ishlatila boradi . Antik davrdan boshlab qo`llaniladigan suv tegirmoni 
o`rniga XIII asrdan boshlab yuqoridan aylantiriladigan g`ildirak 
qo`llanila boshlanadi . Bunday g`ildirak movutsozlikda , konchilikda , 
metallurgiyada , qog`oz ishlab chiqarishda tarqala boradi .
To`qimachilikda ham rivojlanish kuzatiladi . Yigiruv ishlari 
takomillashadi . Vertikal to`qimachilik stanoklari takomillashgan 
gorizontal stanoklar bilan almashtiriladi . 
Qator Evropa davlatlarida ipak va ip – gazlama ishlab chiqarish 
yo`lga qo`yiladi . Yangi bo`yoqlar tayyorlanib , bo`yash jarayonining 
o`zi takomillashadi
1
. 
Konchilik ishlarida va metallurgiyada muvaffaqiyatlarga erishiladi . 
Mehnat qurollariva qurol– yarog`lar ishlab chiqarish uchun qora 
metallga ehtiyoj ortishi chuyan, mis, temir, qazib olishni ko`paytirishni 
talab qiladi . Yer ustidagi foydali qazilmalar bu davrda tugagani uchun , 
1
I Umumiy tarix . T. 4 . M., 1953. 

---

5 
XV asrdan ko`p tarmoqli chuqur shaxtalar qazila boshlangan . O`tga 
chidamli g`ishtdan katta domna pechkalari qurilib , unga suv g`ildiragi 
bilan havo purkash tufayli yuqori temperatura hosil qilingan . ( chuyan 
olingan ) Chuyandan to`p va o`qlar
quyilgan . Suv bilan og`ir mexanik bolg`alar haraktga keltirilgan .
Kitob bosishning ixtiro qilinganidan keyin tipografiya ishlari 
rivojlanib ketadi . Bu vaqtda avtomatik mexanizmlardan prujinali va 
mayatnikli soatlar ma`lum bo`lgan . XV asrdan pista ko`mir o`rniga 
toshko`mir ishlatila boshlanadi .
Ishchilarning mahorati va ish tajribasi oshishi ham muhim 
ahamiyatga ega edi . Ishlab chiqarish texnoligiyasi murakkablashuvi 
bilan mehnat taqsimotining oshishi ixtisoslashuvning chuqurlashuviga, 
yangi kasblarning ajralishiga, ish asboblarining takomillashuviga va 
mehnat unumdorligining oshishiga olib keladi .
XIV – XV asrlarda kemasozlikda va dengizchilik ishlarida yutuqlar 
qo`lga kiritiladi . Kemalar hajmi kattarib , ularning texnik jihozlanishi 
yaxshilanadi . Natijada dunyo savdosi kengayadi . 
Sanoat rivojlanib , qishloq xo`jalik mahsulotlariga talab kuchayadi va 
qishloq xo`jalik 
mahsulotlari tayyorlanishi va uning tovarligi oshadi . Lekin qishloq 
xo`jaligida sanoatda 
bo`lganidek keskin rivojlanish kuzatilamaydi . Feodal ekspluatatsiya 
dehqonlar mehnati- 
ning samaradorligiga yo`l qo`ymagan . 
Qishloq xo`jalik qurollari o`zgarishsiz qolsada , endi takomillashib , 
yaxshi metalldan

---

6 
tayyorlana boshlanadi , engil va qulayroq ko`rinish oladi . 
XV asr II yarmidan boshlab 1– 2 ot qo`shilgan engil pluglardan 
foydalana boshlaydilar. 
Qishloq xo`jaligida ham ma`lum siljishlar ro`y beradi: hosildorlik 
oshadi, ekin maydonlari kengayadi. Ekin maydonlarini kengaytirish 
uchun ko`l va botqoqliklarni , dengiz toshib tu- 
radigan tekisliklarni quritish injenerlik hisoblarini taqozo qilar edi . 
Agrotexnika yaxshilanadi. Tuproqni toqf, go`ng, kul va b. bilan 
o`g`itlash tarqaladi. Uch dalali almashlab ekish 
bilan bir qatorda ko`p dalali almashlab ekishga o`tiladi .
Chorvachilik ham rivojlanadi . Niderlandiya , Angliya , Germaniya 
kabi davlatlarda chorvani bir joyda saqlab boqish qo`llaniladi , uning 
zotdorligi oshadi . 
Uzumchilik, 
polizchilik, 
bog`dorchilik 
rivojlanadi. 
(Ayniqsa 
shaharlarga yaqin yerlarda) Ekin navlari yaxshilanadi . 
Qishloq xo`jaligi mahsulotlari tayyorlash bo`yicha hududlarning 
ixtisoslashuvi kuzatiladi. M., Gollandiya- sut chorvachiligi bo`yicha 
ixtisoslashadi ( sut va pishloq eksport qilgan ) , Germaniyaning Reyn 
viloyatlari - uzumchilik va vinoning ba`zi turlarini
tayyorlashga, Valensiya va Granada – ipak tayyorlashga , Kastiliya – 
ingichka tolali qo`ychilik va yung sotishga ixtisoslashadi . 
Umuman 
qishloq 
xo`jaligida 
o`zgarishlar 
kapitalistik 
munosabatlarning paydo bo`lishiga olib keladi . Biroq feodal tartiblar 
hali qishloq xo`jaligida tub o`zgarishlarga
yo`l qo`ymaydi . 

---

7 
Shahar va qishloqlarda tovar xo`jaligining kengayishi yakka ishlab 
chiqarishning yirik
kapitalistik ishlab chiqarish bilan almashinuviga shart – sharoit yaratadi .
Mayda feodal ishlab chiqarish o`z sodda ish qurollariga ega bo`lgan 
krepostnoy va qaram dehqonlarga yer berish orqali tashkil qilingan . 
Tsex va qishloq hunarmandlari ham o`z ish qurollariga va xom– ashyoga 
ega bo`lganlar . Kapitalistik ishlab chiqarish usuli esa 
nisbatan yirik korxonalarda ishlab chiqarish vositalaridan mahrum 
bo`lgan shaxsan erkin kishilarning yollanma mehnatiga asoslanadi . 
Shuning uchun ishlab chiqaruvchilarning
ishlab chiqarish vositalaridan mahrum bo`lishi kapitalistik ishlab 
chiqarishning shart– sharoiti hisoblanadi. Kapitalist feodaldan farqli 
ravishda yollanma ishchini sotishi va sotib olishi mumkin emas . Bu 
shart – sharoitlar dastlabki kapital jamg`armalar jarayonida yarati- 
ladi .