Angilyada kapitalizimning qishloq xo‘jaligiga tasiri. Reja: I. Kirish. II. Asosiy qism

3.Qishloq xo'jaligida kapitalistik munosabatlar bilan birga agro 
texnikaning joriy etilishi
Feodalizm emirilib , uning asosida kapitalistik ukladning paydo 
bo`lishi bilan bog`liq feodal jamiyatining iqtisodiy va ijtimoiy tizimidagi 
(struktura) chuqur siljishlar tufayli feodal davlatining shakli o`zgaradi – 
ko`plab mamlakatlarda toifaviy monarxiya absolyut monarxiya bilan 
almashadi . Qirol hokimiyati feodal aristokratlarini bo`ysundirib ,
byurokratik apparat yordamida yakka o`zi mamlakatni boshqara 
oladigan darajada kuchayadi . Avval paydo bo`lgan toifa – vakillik 

---

13 
muassasalari ( Bosh Shtatlar , Parlament va h. )ahamiyatini yo`qotadi 
yoki umuman chaqirilmay qo`yiladi. Qonun chiqarish, soliqlar joriy 
qilish, tashqi siyosat markaziy hokimiyat ixtiyoriga o`tib , qirol va unga
yaqin bo`lgan tor doiradagi mansabdorlar bilan hal qilingan . Qirol 
cherkovni ham bo`ysundiradi , uning boyliklari ustidan nazorat 
o`rnatadi .
Dehqonlardan , shaharliklardan , burjuaziyadan olinadigan soliqlar 
orqali absolyut monarxiyalar qo`lida katta mablag` to`planadi. Bu 
monarxlar uchun ko`p sonli amaldorlar apparati va doimiy armiyani 
saqlashga , faol tashqi siyosat olib borishga imkon bergan . Absolyut 
monarxiyalar dvoryanlar va burjuaziya manfaatida har qanday 
qarshiliklarini bostira olgan . Dvoryanlar absolyut monarxiyaning 
ijtimoiy tayanchi hisoblangan , u dvoryanarning manfaatini himoya 
qilgan . Lekin iqtisodiy va siyosiy haq – huquqlarini yo`qotishni 
istamagan feodallar va dvoryanlar qirol hokimiyati va uning byurokratik
apparatining kuchayib ketishini ham xohlamaganlar . Bu qarshiliklarni 
engish uchun qirol feodallarga qarshi bo`lgan siyosiy kuchlardan – 
burjuaziyadan tayanch topgan . Demak , absolyutizm paydo bo`lishi
kapitalistik munosabatlarning ma`lum darajada rivojlanishini
taqazo qiladi . Burjuaziya absolyut monarxiyani kadrlar va mablag`lar 
bilan ta`minlagan.
(Proteksionizm va merkantilizm orqali olinadigan daromad o`rniga) 
Ma`lum bir vaqtgacha bunday ittifoq burjuaziyani qanoatlantirgan va 
burjuaziyani o`zini o`nglab olishiga imkonbergan .
Absolyut monarxiyalar Evropa davlatlarida milliy sanoat va savdoni 
rivojlantirish uchun va siyosiy markazlashuvni tugallanishi uchun ijobiy 

---

14 
ahamiyatga egabo`ldi . Bu vazifalarni absolyut monarxiya territorial 
birlik va ma`lum darajadagi iqtisodiy rivojlanish mavjud bo`lsagina 
amalga oshira olgan . Angliya va Frantsiya kabi davlatlarda shunday 
sharoitlar bo`lgan va ular XVI asrdayoq markazlashgan milliy 
davlatlarga aylangan edi . 
Ispaniyada kapitalistik uklad kuchsiz , mamlakat siyosiy birlashuvi 
tugallanmagani uchun absolyutizm xo`jalik taraqqiyotiga va mamlakat 
jipslashuviga doir masalalarni hal qila olmagan . Germaniya , Italiya 
kabi tarqoq mamlakatlarda absolyutizm faqat territorial birlashmalarda 
vujudga keladi. Bunday territorial– knyazlik absolyutizmni etnik 
jipslashuvga yordam bermagan , milliy jipslashuvga to`siq bo`lgan . 
Burjuaziya va absolyutizmning vaqtinchalik ittifoqi uzoqqa bormaydi. 
Feodal jamiyatida kapitalistik ukladning tinch – totuv yashashi ham 
mumkin bo`lmay qoladi . Kapitalistik ukladning va burjuaziyaning
rivojlanishi feodal tuzumga xavf soladigan vaqt yetib keladi . Burjuaziya 
kuchayib, siyosiy hokimiyatga da`vo qila boshlaganda, absolyutizm 
burjuaziyani talash va bostirish payiga tushadi. Burjuaziya ham o`z 
davrining progressif kuchlarining manfaatini ifoda qilib , absolyutizmga 
qarshi kurash olib boradi . Bu mojaro burjua inqiloblarida o`z yechimini
topadi . Dehqonlar va shahar plebsi feodalizmni yuqotilishidan 
manfaatdor bo`lgani uchun bu inqiloblarning asosiy kuchini tashkil 
qiladi. Germaniyadagi Dehqonlar urushi va Reformasiya amalga oshmay 
qolgan dastlabki burjua inqilobi edi . 1566 – 1609 yilgi Niderlandiya 
burjua inqilobi natijasida Evropada birinchi burjua respublikasi – 
Gollandiya Respublikasi qaror topadi .
Konlardan temir ishlab chiqarish 
tez sur'atlar bilan o'sishni boshladi. Ammo u qishloq xo'jaligi asboblarini 

---

15 
ishlab chiqarish va sanoat elementlarini ishlab chiqarish uchun eng 
muhim metall edi. Ayrim korxonalarda yuqori pechlar paydo bo'la 
boshladi. Ular juda kichik bo'lsa-da, ular keyinchalik po'lat va hatto 
temirga ishlangan quyma temir ishlab chiqarishda ustun edilar. Vino, 
qalay va mis ishlab chiqarish darajasi ham oshdi. Tog'-kon sanoati ulkan 
o'zgarishlarga duch keldi. Odamlar eng chuqur konlarda ishlashni 
o'zlashtirgan. Shuningdek, ular kislorodni chuqurlikka yetkazishni 
o‘rgandilar va hatto to‘plangan suvni nasos bilan chiqarish vositalarini 
ishlab chiqdilar. Ular pastki g'ildirakli suv yaqinidagi oddiy tegirmonlar 
o'rniga, to'ldirish g'ildiraklari bilan suv bilan ishlaydigan dvigatellarni 
ishlab 
chiqishni 
boshladilar.Transport 
qatnovida 
ham 
muhim 
o'zgarishlar ro'y berdi. Endi kompas yordamida kemani qirg'oqdan 
uzoqroq masofalarga okeanning ochiq suvlariga jo'natish mumkin edi. 
Shuningdek, eng yangi yelkanlar ishlab chiqilgan bo'lib, ular o'zlarining 
noyob tikuv texnikasi tufayli kemani hatto shamolga qarshi ham suzib 
yurishga imkon berdi. Ushbu kichik kashfiyotlar tufayli mumkin bo'lgan 
Buyuk geografik kashfiyotlar mumkin bo'ldi, bu esa Evropaning 
ufqlarini juda keng kengaytirishga imkon berdi.Bu davrda Yevropa 
kemalari yangi mamlakatlarni kashf eta oldi. Ular yangi dengiz yo'llarini 
asfaltlashdi. 
Bu 
kartograflarni 
orollarning 
aniq 
chegaralarini 
ko'rsatadigan aniqroq xaritalar chizishga undadi. 1492 yil boshida, 
bunday yangiliklar tufayli Kristofer Kolumb Amerikani kashf etdi, u o'z 
nomini Amerigo Vespuchi bo'lgan shaxsning nomi sharafiga oldi. 1597 
yilda Vasko da Gama butun Afrikani aylanib o'tib, Hindiston 
qirg'oqlariga etib bordi.G'arbiy Yevropa mamlakatlarida mutlaq 
monarxiya va uning xususiyatlari.

---

16