Аниқ интегралга келтирилувчи масалалар. Аниқ интегралнинг таърифи ва унинг асосий хоссалари. Ньютон-Лейбниц формуласи. Аниқ интегралда
Download 348.99 Kb. Pdf ko'rish
|
04 - Маруза
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1-TA’RIF
- 6.3. Bo‘laklab integrallash usuli. u=u ( x )
- 2-TA’RIF
- 3-TA’RIF
2-TEOREMA: Agar F(x) uzluksiz f(x) funksiyaning biror boshlang‘ich funksiyasi bo‘lsa, u holda
) ( ) ( ) ( ) ( a F b F x F dx x f b a b a − = = (4) tеnglik o‘rinlidir. Izoh: (4) formulada F(x) sifatida f(x) funksiyaning ixtiyoriy bir boshlang‘ich funksiyasini olish mumkin. Bunga sabab shuki, f(x) funksiyaning ixtiyoriy ikkita F 1 (x) va F 2 (x) boshlang‘ich funksiyalari bir – biridan faqat biror C o‘zgarmas son bilan farqlanadi va F 1 (b)–F 1 (a)= F 2 (b)–F 2 (a) bo‘ladi. 1-TA’RIF: (4) tеnglik aniq integralni hisoblashning Nyuton-
Aniqmas va aniq integral tushunchalari bir-biriga bog‘liqmas ravishda kiritilgan edi. Aniqmas integral f(x) funksiyaning boshlang‘ich funksiyalari sinfi singari , aniq integral esa f(x) funksiyaning [a,b] kesma bo‘yicha integral yig‘indilarining limiti singari kiritilganligini eslatamiz. Ammo bu ikkala tushuncha orasida chambarchas bog‘lanish mavjudligi va ularning ikkalasi ham “integral” deb atalishi bejiz emasligini ko‘rsatish uchun Nyuton – Leybnits formulasini shartli ravishda quyidagicha yozamiz:
= + = = − = ) ( ] ) ( [ ) ( ) ( ) ( ) ( (5) Demak, aniq integralni Nyuton – Leybnits formulasi bo‘yicha hisoblash uchun dastlab uning chegaralarini “unutib”, uni aniqmas integral singari qaraymiz va hisoblaymiz. So‘ngra chegaralar borligini “eslab”, aniqmas integralni hisoblangan ifodasiga x o‘rniga yuqori chegara b va quyi chegara a qiymatlarini qo‘yamiz. Natijada hosil bo‘lgan sonlar ayirmasini olib, berilgan aniq integral qiymatini topamiz. Bunda aniqmas integral javobidagi ixtiyoriy C o‘zgarmas sonni hisobga olmasak ham bo‘ladi.
Misol sifatida, f(x)=x α (α≠–1) darajali funksiyadan [a,b] kesma bo‘yicha olingan aniq integralni (4) Nyuton – Leybnits formulasi yordamida hisoblaymiz: 1 1
1 1 + − = + = + + +
b x dx x b a b a .
Bevosita ta’rif bo‘yicha hisoblangan (1) natija bu yerdan α=1 bo‘lganda kelib chiqadi. 6.3. Bo‘laklab integrallash usuli. u=u(x) vа
v=v(x) diffеrеntsiallanuvchi funksiyalar bo‘lsin. Bu holda (иv)′=u′v+иv′ ekanligidan иv funksiya u′v+иv′ uchun boshlang‘ich funksiya bo‘ladi. Shu sababli, Nyuton – Leybnits formulasiga asosan, b a b a uv dx v u v u = + ] [
tenglikni yozish mumkin. Bu yerdan, aniq integralning II xossasi va u′dx=du, v′dx=dv ekanligidan foydalanib, ushbu natijalarni olamiz: = + = + b a b a b a b a b a b a uv udv vdu uv dx v u vdx u u vd uv udv b a b a b a − = (6) 2-TA’RIF: (6) tеnglik aniq integralni bo‘laklab integrallash formulasi dеb ataladi. Aniq integralda o‘zgaruvchini almashtirish usuli. Berilgan uzluksiz y=f(x) funksiyadan [a,b] kesma bo‘yicha olingan
a dx x f ) ( aniq integralni ba’zi hollarda biror x= (t) differensiallanuvchi funksiya orqali “eski” x o‘zgaruvchidan “yangi” t o‘zgaruvchiga o‘tish usulida hisoblash mumkin bo‘ladi. Bunda (t) funksiya almashtirma deb ataladi va unga quyidagi shartlar qo‘yiladi: 1.
()=а , ()=b ; 2.
(t) vа ′(t) funksiyalar t[ ] kesmada uzluksiz ; 3. f [ (t)] murakkab funksiya [ ] kesmada aniqlangan va uzluksiz. Bu shartlarda ushbu formula o‘rinli bo‘ladi:
= b a dt t t f dx x f ) ( ) ( ) (
3-TA’RIF: (7) tеnglik aniq integralda o‘zgaruvchilarni almashtirish formulasi dеb ataladi. Download 348.99 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling