Aniq-tabiiy fanlar va jismoniy madaniyat fakulteti tabiiy fanlar kafedrasi

6-MAVZU. KICHIK BIZNES VA TADBIRKORLIK SUB’EKTLARIGA XIZMAT KO‘RSATUVCHI BOZOR INFRATUZILMALARI


Reja:

1. 
   Infratuzilma tushunchasining mohiyati va mazmuni
   
2. 
   Kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishda banklarning roli
   
3. 
   Kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarini soliqqa tortish, ulardan olinadigan soliq turlari va soliq imtiyozlari
   

1. 
   Infratuzilma tushunchasining mohiyati va mazmuni
   

Respublikamizda kichik tadbirkorlik subyektlarining samarali faoliyat yuritishi va rivojlanib borishi ko‘p jihatdan ular uchun yaratilgan shart-sharoitlarga bog'liq. Kichik tadbirkorlik rivojiga qulay im koniyat yaratuvchi sh art-sh aro itlar orasida infratuzilm a xizmatini alohida ajratib ko'rsatish lozim. Kichik tadbirkorlik subyektlarida ishlab chiqarish kengayib borishi bilan ularning texnik ta’mirlash, moddiy-texnika ta ’minoti, m ahsulotlam i saqlash, qayta ishlash va sotish, kommunikasiya va aloqa, maslahat va axborot kabi bir qator xizmat turlariga talabi ortib boraveradi. Chunki kichik tadbirkorlik subyektlariga yuridik shaxs maqomini berish bilangina ish bitmaydi. Ularning to ‘laqonli faoliyatini faqat mukammal tashkil etilgan infratuzilma bo'linmalari orqaligina tasaw ur etish mumkin. Infratuzilma iqtisodiy tizimning bir qismini tashkil etib, u ishlab chiqarishning bir m arom da faoliyat yuritishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratadi.
«Infratuzilma» so'zi lotin tilidan (infrastructure) tarjima qilinganda «tuzilmadan tashqarida» m a’nosini anglatadi. Iqtisodiy nuqtai nazardan infratuzilma mohiyatiga quyidagi izoh ko'proq mos keladi: «inson hayoti va ijtimoiy ishlab chiqarish jarayonida faoliyatlar almashinuvi ta ’minlovchi tovar va xizmatlar yaratishda o'ziga xos mehnat jarayonlari majmuasi«. Keyingi yillarda infratuzilma yuqori sur’atlar bilan rivojlanib borm oqda. Buni bir qator om illar bilan izohlash mumkin. Xususan, ishlab chiqarishning o ‘sish sur’atlari infratuzilmalar rivojidan oldinda borm oqda va bu iqtisodiyotning rivojlanishiga ham o'z ta’sirini o'tkazmoqda. Infratuzilm a juda keng qarmovli tushuncha bo‘lib, bu, aw alo, ishlab chiqarish jarayoniga har tom onlam a xizmat ko'rsatadigan xizmat turlarini yaratish bilan bog'liq. Infratuzilm a bo'linm alari rivojlanib borishidan kichik tadbirkorlik subyektlari katta manfaat ko'radi, chunki bunday bo'linm alar ularni ishlab chiqarishga xizmat ko'rsatish bilan bog'liq ishlardan ozod etib, kuch-g‘ayratini asosiy faoliyatiga qaratishga imkon yaratadi.
Infratuzilma tomonidan yaratiladigan sharoitlami o'z navbatida quyidagicha turkum lash mumkin: • bevosita ishlab chiqarish jarayoniga xizmat ko'rsatuvchi moddiy texnika ta ’minoti va tayyor mahsulotni sotish, axborotni yig'ish va qayta ishlash, buxgalteriya xizmati.
Texnologik, boshqaruv masalalari bo'yicha maslahat xizmati va boshqalar;
• ishchi kuchini takror ishlab chiqarish shart-sharoitlari ishchi va xizmatchilaming sog'lig'ini, ta’lim olishi va kasbiy tayyorgarligi, dam olishlarini qo'llab-quwatlash. Shu paytga qadar infratuzilmani ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmalar yig'indisidan iborat deb qarab kelingan. Bozor iqtisodiyotiga asoslangan iqtisodiy tizim kirib kelishi bilan ishlab chiqarish infartuzilmasi ko'lami kengayib, «bozor infratuzilmasi» va «institusional infratuzilma» so'zlari iste’molga kirib bormoqda. Bozor infratuzilm asi bevosita ishlab chiqarish jarayoniga xizmat ko'rsatuvchi tarm oqlarni o'z ichiga oladi. Uning tarkibiga yuk tran sp o rt, elektr, gaz va suv ta ’m inoti, om bor xo'jaligi, aloqa, axborot, m oddiy-texnika ta ’m inoti, mahsulotni tashish, saqlash va qayta ishlash, texnik xizmat ko'rsatish, marketing va reklama, axborot-masla hat, auditorlik, moliya-kredit va investision kabi xizmat turlari kiradi.
Ijtimoiy infratuzilma ishlab chiqarish jarayonida ishchi va xizmatchilarga norm al mehnat faoliyati yaratish va ishchi kuchini takror hosil qilish, shuningdek tadbirkorlarning turli maishiy xizmat turlariga talabini qondirish uchun xizmat qiladi. Institusional infratuzilma iqtisodiyot rivojlanishining optimal makroiqtisodiy nisbatlarini qo'llab-quwatlovchi va tartibga soluvchi sohalar faoliyat turlarini o'z ichiga oladi. Unga iqtisodiyotni tartibga solib turuvchi davlat va nodavlat boshqaruv organlari va boshqalar kiradi.
Kichik va o'rta tadbirkorlik subyektlarini tartibga solib va qo'llab quvvatlovchi bozor infratuzilm alarini shakllantirish m uhim ahamiyat kasb etadi. Buni yuqori darajada rivojlangan mamlakatlar tajribasi ham tasdiqlaydi. Masalan, AQShda 1953-yili Kichik va o ‘rta biznes ishlari bo'yicha m a’m uriyat (KBM ) tashkil etilgan bo'lib, uning zimmasiga kichik va o'rta biznesni qo'llab-quwatlash bo'yicha barcha vazifalar (moliyaviy yordam, texnik va maslahat xizmati, davlat buyurtmalarini olishga ko'maklashish va boshqalar) yuklatilgan. KBM tarkibi uch bosqichdan AQSh poytaxtidagi shtabkvartira, 10 ta hududiy boshqarma va 100 dan ortiq mahalliy bo'linmadan iborat. Ular butun mamlakat bo'ylab keng tarqalgan tarm oqqa ega bo'lib, mahalliy davlat hokimiyati organlari, kollejlar, universitetlar, korxona va jam oat tashkilotlari bilan yaqin aloqada faoliyat yuritadi. AQShda kichik va o'rta biznesni qo'llab-quw atlash bilan boshqa idoralar, xususan, Ichki ishlar vazirligi, Uy-joy qurilishi va shaharlar rivojlanishi vazirligi, milliy ilm fondi, Fermerlik bo'yicha m a’muriyat, kichik biznesni rivojlantirish markaz va institutlari, savdo-sanoat palatasi kabi 2700 dan ortiq federal idorashug'ullanadi.
Keyingi yillarda respublikamizda bozor infratuzilmalarini faol shakllantirish jarayoni boshlandi. Bu jarayonning natijalari sifatida kichik tadbirkorlik subyektlariga xizmat ko'rsatuvchi brokerlik idoralari, kichik ulguiji va chakana savdo tuzilm alari, lizing, konsalting kompaniyalari, axborot-maslahat markazlari, injiniring, auditorlik firmalari, sug'urta kompaniyalari, transport-ekspedisiya korxonalari, axborot-reklam a byurolari va boshqa turli xil infratuzilmalar tizimi faoliyat yuritadi.

2.