Aniq va tabiiy fanlar” kafedrasi “genetika” fanidan kurs ishi mavzu: hujayra sikli va rak hujayralari bajardi

Kurs ishining dolzarbligi. Yangi hosil bo‘lgan hujayralar hayot siklini o‘taydi. Hayot sikli hujayraning yangi hujayra hosil bo‘lishidan uning keyingi bo‘linishigacha qadar yoki uning o‘lishigacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. Hujayra o‘z hayoti davrida bo‘linishi o‘sishi, differensirovkaga uchrashi kuzatiladi. Shuning uchun hujayraning hayot sikli jarayonlari ikki guruhga bo‘lish mumkin. Birinchi guruhga hujayraning bo‘linishi bilan bog‘liq jarayonlar kirib, uni avtosintetik interfaza deyiladi. Ikkinchi guruhga esa, hujayraning o‘sishi, differensirovkasi ma’lum vazifasini bajarishga ixtisoslanishi mansubdir (geterosintetik interfaza). Differensirovkaga uchragan hujayra ixtisoslangan hujayra bo‘lib, u ma’lum vazifani bajarishga moslashlgan. Ular ko‘pincha bo‘linish qobiliyatini yo‘qotadi. Masalan, differensiallangan qon hujyralari-eritrositlar, nerv hujayralari va hakozo. Ba’zi hujayralar differensirovka holatida bo‘linish qobiliyatiga ega bo‘ladi (jigar hujayralari). (15-rasm).
Embrional takomillashish davrida epiteliy, biriktiruvchi to‘qima, mushak va nerv hujayralari embrional varaqalardan rivojlansa, yetilgan davrda differensirovkaga, a’zolarining turli qismlarida joylashgan kambial hujayralar uchraydi. Qon ishlab chiqaruvchi organlardagi kambial hujayralar “o‘zak hujayralar” deb yuritiladi.
Kurs ishining ilmiy o’rganganligi. Yadrodagi o‘zgarishlar oq ibatida (birga) sitoplazmada ham qaytarib bo‘lmas o‘zgarishlar yuz berib, buning natijasida hujayra halok bo‘ladi.
Adabiyotlar tahlili. Turli hujayralar Geydengayn temir gematoksilini bilan bo‘yalganda sentrosoma ikkita sentrioladan iborat ekanligi kuriladi. Senriolalar sferik massa markazida joylashib, bu massa senroplazma yoki sentrosfera deb ataladi. Sntriolalar zich donachalar (kattaligi 0,2-0,8 mkm) holida ko‘rinib, o‘zaro ingichka tortma-sentrodesmoza bilan bog‘langan. Interfaza holatidagi hujayralarda hujayra markazi ikkita sentrioladan (diplosomadan) iborat. Bo‘linish davrida esa uning tuzilishi murakkablashib, atrofida nurli zona-astrosfera hosil bo‘ladi. Hujayra markazining tuzilishi to‘qrisidagi asosiy ma’lumotlar elektron mikroskopik tadqiqotlar natijasida mukammalashdi. Sentriola silindirsimon tanacha bo‘lib, uzunligi 0,3-0,6 mkm va diametri 0,1-0,15 mkm Tanachaning devori bir-biriga parallel yotgan naychalardan tashkil topgan bo‘lib, bir-biridan gomogen, zich oraliq modda bilan ajralib turuvchi 9 guruh bo‘lib joylashadi. Xar bir guruh 3 mikronaychadan tashkil topgan bo‘lib, ularni triplet deb yuritiladi. Tripletning birinchi mikronaychasi (A-mikronaycha)diametri 250 nm, devor qalinligi 5 nm bo‘lib, 13 globulyar subbirlikdan tuzilgan. Xar bir triplet uzunligi senriola uzunligiga teng. Ikkinchi va uchinchi (V va S-mikronaychalar) A mikronaychadan farq qilib, ularning devori 13 emas, balki 11 globulyar subbirlikdan tashkil topgan. Uchala mikronaycha zich yotadi. Senriolada mikronaychadan tashqari yana qo‘shimcha tuzimlar bor A mikronaychadan ikki o‘siqcha (kulcha) lar chiqib, ularning biri qo‘shni tripletning S mikronaychasiga, ikkinchisi esa sentriola markaziga yo‘nalgan. Sentriola silindirning markazida “arava G‘ildiragi” singari tuzilma bo‘lib, u “o‘q qism” va 9 ta spisadan tashkil topgan. Spisaning har biri tripletning A mikronaychasiga qarab yo‘nalgan.