"aniq va tabiiy fanlar" kafedrasi

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI 
 
FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI 
 
“ANIQ VA TABIIY FANLAR” KAFEDRASI 
 
Biologiya yo‘nalishi 3-kurs 20.51 - guruh talabasi 
Ro'zaliyeva Mohiraning “Genetika va genomika” fanidan 
 
MUSTAQIL ISHI
 
 
 
 
Mavzu:
 
Rekombinatsiya mexanizmlari
 
 
Topshirdi: __________ _________________ 
Qabul qildi: __________ ________________ 
 
 
2022-2023-o‘quv yili
 

---

REKOMBINATSIYA 
MEXANIZMLARI 
 
Reja: 
1. Genetik rekombinatsiya 
2. 
Gomologik bo'lmagan rekombinatsiya
3. Rekombinatsiyaning ahamiyati 
4. Adabiyotlar 
 

---

 
Tarkib: 

Ta'rif
 

Kiyazma va krossover
 

Genetik rekombinatsiya turlari
 

- Saytga xos rekombinatsiya
 

Escherichia coli va lambda
 

-Homologik rekombinatsiya
 

Umumiy rekombinatsiya
 

Rekombinatsiya V (D) J
 

-Gomologik bo'lmagan rekombinatsiya
 

Rekombinatsiyaning ahamiyati
 

Sabab sifatida ahamiyati: DNKning ko'payishi va tiklanishi
 

Natijada bo'lgan ahamiyat: irsiy o'zgaruvchanlikni yaratish
 

Rekombinatsiya va sog'liq
 

Adabiyotlar
 
genetik 
rekombinatsiya bu 
nuklein 
kislota 
molekulalarining 
bo'laklarni 
almashinishi va yangi molekula hosil qilish jarayoni. Bu DNKda juda keng 
tarqalgan, ammo RNK ham rekombinatsiya uchun substratdir. Rekombinatsiya, 
mutatsiyadan so'ng, genetik o'zgaruvchanlikni hosil qilishning eng muhim manbai 
hisoblanadi. 
DNK turli xil biokimyoviy jarayonlarda qatnashadi. Replikatsiya paytida u ikkita 
yangi DNK molekulalarini yaratish uchun shablon bo'lib xizmat qiladi. 
Transkripsiyada, promotor tomonidan boshqariladigan ma'lum hududlardan RNK 
molekulalarini hosil qilish mumkin. 
Ammo DNK bunga qo'shimcha ravishda parchalar almashinishga ham qodir. 
Ushbu jarayon orqali u avvalgi ikki jarayonning ham, o'g'itlashning ham mahsuli 
bo'lmagan yangi kombinatsiyalar hosil qiladi. 
Barcha rekombinatsiya jarayoni bu jarayonda ishtirok etadigan DNK 
molekulalarining sinishi va qo'shilishini o'z ichiga oladi. Ushbu mexanizm 

---

rekombinatsiya substratiga, jarayonda ishtirok etadigan fermentlarga va uning 
bajarilish mexanizmiga qarab o'zgaradi. 
Rekombinatsiya odatda rekombinatsiya qiluvchi molekulalar orasidagi bir-birini 
to'ldiruvchi, o'xshash (bir xil bo'lmasa) yoki gomologik mintaqalarning 
mavjudligiga bog'liq. Gomologiya ko'rsatmasidagi jarayonlarda molekulalar 
rekombinatsiya qilinadigan bo'lsa, rekombinatsiya bir xil bo'lmagan deyiladi. 
Agar gomologiya ikkala molekulada mavjud bo'lgan juda qisqa mintaqani o'z 
ichiga olsa, rekombinatsiya saytga xos deb aytiladi. 
Ta'rif 
Rekombinatsiyada 
gomologiya 
deb 
ataydigan 
narsa, 
ishtirok 
etuvchi 
molekulalarning evolyutsion kelib chiqishini anglatmaydi. Aksincha, biz 
nukleotidlar ketma-ketligining o'xshashlik darajasi haqida gapiramiz. 
Reparativ bo'lmagan rekombinatsiya, masalan, meyoz jarayonida eukariotlarda 
uchraydi. Shubhasiz, bitta hujayradagi juft xromosomalar orasidagi kattaroq 
gomologiya bo'lishi mumkin emas. 
Shuning uchun ham ularni gomologik xromosomalar deyishadi. Biroq, hujayraning 
DNKsi begona DNK bilan material almashadigan holatlar mavjud. Ushbu DNKlar 
rekombinaga juda o'xshash bo'lishi kerak, ammo bunga erishish uchun ular bir 
ajdod (gomologiya) bilan bo'lishishlari shart emas. 
Kiyazma va krossover 
Ikki DNK molekulasi orasidagi birikish va almashinish joyi xiyazma, jarayonning 
o'zi esa o'zaro bog'liqlik deb ataladi. Krossover paytida ishtirok etgan DNKlar 
o'rtasida tasmalar almashinuvi tekshiriladi. 
Bu fizik jihatdan birlashtirilgan ikkita DNK molekulasi bo'lgan kointegrat hosil 
qiladi. Kointegrat "rezolyutsiya" etganda, umuman o'zgargan (rekombinant) ikkita 
molekula hosil bo'ladi. 
Rekombinatsiya sharoitida "hal qilish" uchun kointegratning tarkibiy qismi DNK 
molekulalarini ajratish kerak. 
Genetik rekombinatsiya turlari 
- Saytga xos rekombinatsiya 

---

Joyga xos rekombinatsiyada odatda homolog bo'lmagan ikkita DNK molekulasi 
ikkalasi uchun ham qisqa ketma-ketlikka ega. Ushbu ketma-ketlik ma'lum bir 
biriktiruvchi fermentning maqsadidir. 
Ushbu ketma-ketlikni tanlab olishga qodir bo'lgan ferment, boshqasini emas, uni 
ikkala molekuladagi ma'lum bir joyda kesadi. Boshqa ba'zi omillar yordamida u 
ishtirok etuvchi ikki molekulaning DNK tasmalarini almashtiradi va kointegrat 
hosil qiladi.