Aniqlash usullari

Rn-222 ning har xil muhitdagi diffuziya koeffitsienti

Muhit va tuproq turlari	D (/sek)
Havo
Iirik shag‘al
Quruq qum
Nam kum	2,5∙
Tillь	5∙-2,5∙
Tuproqli tillь	8∙
Suv

1.9-jadvalga asosan, yirik shag‘alli g‘ovaklardagi radon diffuziyasi xuddi havodagi kabi engil kechsa, g‘ovaklari suvga to‘lgan tuprokda radon diffuziyasi marta og‘ir kechadi. CHuqur er osti gorizontal qatlamlarida hosil bo‘lgan radonning diffuziya masofalari: suvda - 5 sm, namligi o‘rtacha bo‘lgan qumli tuprokda - 200 sm va havoda - 500 sm to‘g‘ri keladi va bu masofalarni o‘tish vaqtida 90% ²²²Rn parchalanib ketadi (UNSCEAR, 1982) [33]. ²²⁰Rn, ya’ni toronning T_1/2=56 sek bo‘lgani uchun, uning tuproq muhitidagi ko‘chish masofasi (D deyarli juda qisqadir. CHuqurligi 2 m va D qiymatlari har xil bo‘lgan shag‘al, namli qum va tallь cho‘kmasidagi radonning o‘zgarish chiziqlari 1.3-rasmda keltirilgan.

1.3-rasm. CHuqurligi va D har xil bo‘lgan cho‘kmalar:

1 — shag‘al, 2 — namli kum va 3 — tillьda radon mikdorining o‘zgarishi.

Erning pastki, ustki va atmosfera qatlamlaridagi radon diffu-ziyasi qiymatlarini bilish shu qatlamlarning RHAsini aniqlashda zaruriy katgalikdir. 1.3-rasmga asosan, erning pastki qatlamidan uning yuzasi tomon D oshib borishi bilan radon aktivligining ka-mayishi kuzatildi [29]. Ikki metr chuqurlikda, shag‘alga kirayotgan va chiqayotgan radonlar soni o‘zgarmaydi, ya’ni muvozanatda bo‘ladi. Ammo 1 m chuqurlikdagi shag‘aldan chiqayotgan radonlar soni 2 marta ko‘payadi. Ikki metr chuqurlikdagi qumli tillьda radon muvozanatda bo‘lsa, 1 m chuqurliqsa 80% radon yuzaga chiqib ketadi.

Bundan ko‘rinadiki, er yuzasiga yaqinlashgan sari tashqi gradient-lar va shamol oqimlarining radon chiqishiga ta’siri ko‘payar ekan.

1.4-rasmda havo almashish tezligining radon mikdoriga (nis. b.) ta’sir etish egri chizig‘i keltirilgan.

1.4-расм. Ҳаво алмашиш тезлигининг радон миқдорига таъсири: