Anjuman: Resurstejamkor qishloq va suv xo‘jalik mashinalarini yaratish va ulardan foydalanish samaradorligini oshirish

Anjuman: Resurstejamkor qishloq va suv xo‘jalik mashinalarini yaratish va ulardan 
foydalanish samaradorligini oshirish
 
 
82 
etilishi, tuproq qarshiligining kattaligi hamda ariq tubining еtarli darajada 
zichlanmasligi evaziga suv shimilishining yuqoriligidir [2]. 
1-rasm. Takomillashtirilgan ariqqazgichning konstruktiv sxemasi 
1 - ariqqazgich osish qurilmasi; 2 - ariqqazgich osish qurilmasi bilan jihozlangan 
rama; 3 - asosiy ish jihoz ramasi; 4 - ag‘dargich; 5 - ishchi jihoz old qismiga 
o‘rnatilgan aylanuvchi yassi markaziy va yondosh disklar 7,8 - zichlovchi 
g‘altakmola va bosim prujinasi; 9 - tayanch g’ildiraklar 
Yuqoridagilarni inobatga olib muvaqqat ariq qazgich ish samaradorligini 
oshirish maqsadida ag’dargichining old qismiga tuproqni yumshatish qarshiligini 
kamaytirish, tuproq fraksiyasi va nishabligi sifatini yaxshilash maqsadida yassi 
diskli pichoqlar o’rnatildi (1-rasm). 
Olib borilgan tadqiqotlarimiz natijasiga ko’ra diskli pichoqqa beriladigan tik 
yuklanishni u belgilangan chuqurlikka botib ishlashi shartidan yuqorida qabul 
qilingan belgilanishlarni hisobga olganda quyidagi ifoda bo‘yicha aniqlaymiz [3;49]
+
−

−
−
−
+
=













p
R
p
h
p
R
p
h
p
R
p
h
p
h
p
R
p
R
kV
c
q
Q
arccos
)
(
2
2
)
2
1
(

−
−
−
−
−

−
−
−
+








































2
2
2
4
2
2
2
2
p
h
p
R
p
i
ctg
p
t
p
R
p
i
ctg
p
t
p
R
p
R


,
2
sin
2
cos
1
2
4
arccos







































+

−
−
−

−
−
p
i
f
p
i
p
i
ctg
p
t
p
R
p
h
p
R
p
h
p
R

(1) 
Bunda: 
c
q
- tuproqning statik hajmiy ezilish koeffitsienti, N/m
3
; 
k
- proporsionallik koeffitsienti, 
2
2
m
s
; 
V
- ariqqazgichning harakat tezligi, 
s
m
; 

---

Anjuman: Resurstejamkor qishloq va suv xo‘jalik mashinalarini yaratish va ulardan 
foydalanish samaradorligini oshirish
 
 
83 

- diskli pichoq tig‘ining qalinligi, m; 
p
R
- 
p
D
5
,
0
- diskli pichoqning diametri, m; 
f
- tuproqning diskli pichoqning faskasiga ya’ni o‘tkirlangan qismiga 
ishqalanish koeffitsienti; 
p
h
- diskli pichoqning tuproqqa botish chuqirligi, m. 
6
10
2 
=
c
q
3
m
N
[4; 121-b.], 
08
,
0
=
k
2
2
m
s
[5; 33-34-b.], 
f
= 0,5 [4; 16-b.] va 

= 0,001 m qabul qilib hamda diskli pichoqning yuqorida aniqlangan 
parametrlarini (1) ifodaga qo‘yib, takomillashtirilgan ariqqazgichga o‘rnatilgan 
markaziy pichoqqa 1,7 – 2,2 m/s harakat tezligida 3416-3849 N oralig‘ida, yondosh 
pichoqlarning har biriga esa 1575-1775 N oralig‘ida tik yuklanish berilishi 
lozimligini aniqlaymiz. Bunda har uchchala diskka beriladigan tik yuklanish 6566-
7399 N oralig‘ida bo‘lishi aniqlandi.
Demak, muvaqqat ariq qazish jarayonida bir-biriga nisbatan ma’lum oraliqda 
joylashtirilgan kesuvchi yassi disklar (diskli pichoqlar) tuproqqa botib, tuproq bilan 
ilashishi natijasida o‘z o‘qi atrofida aylanma harakat qilib belgilangan chuqurlikda 
ag‘dargich oldidagi tuproqni kesib beradi. Kesilgan tuproq qatlami ag‘dargich 
yordamida yon tomonga surilib ariq hosil qilinadi. Natijada agregatning ishlash 
jarayonida tortishga qarshilik kuchi kamayadi. Ariq qazish jarayonida disklar 
yordamida tuproq qatlamining kesib berilishi hisobiga geometrik shaklining bir 
xilligi ta’minlanadi, tuproqning uvalanish sifati yaxshilanishi hisobiga esa sifatli 
dambalar hosil bo‘ladi.