Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ
Download 6.7 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- B. İran-Osmanlı İlişkisinde Mekke Olayı ve Kriz Alametlerine Engelleme
|
VI. Bölüm 1. II. Sultan Selim’in I. Şah Tahmasb İle İlişkileri ve Sonrası A. II. Sultan Selim’in I. Şah Tahmasb İle İlişkileri Sultan Süleyman oğlu Selim‟in tahta çıkması için iki sedrazam ve diğer oğullarını feda ettikten sonra Selim, rakipsiz olarak babasının yerine geçti. 2505
Sultan Süleyman Kanuni unvanını almasının nedeni, yaptığı iĢlerde uygunsuzluk yapmamasıydı. Ne kadar bu Hırvat asıllı sadrazam Rüstem PaĢa Devlet memurluklarını satsa ve paragöz olsa da, 2506
alıyordu. Bir tacir Kanuni‟ye altmıĢ bin Duka borç vermiĢti. Divana bir dilekçe yazdı ve oğlu için günde iki Asper maaĢla Cübbecilik iĢini rica etti. Bakanların desteğiyle bu dilekçe Sultan Süleyman‟a ulaĢtı. Sultan Süleyman kendi eliyle dilekçenin kenarına: “Atalarıma yemin ediyorum para için endişelenip konusu yargıcın emrinde
Sultan
Süleyman‟ın yanlıĢları örneğin Osmanlı Devleti‟nde görülmeyen damatlarına sedrazamlık yüksek makam bırakmasıdır. Bu da onların fazla mal ve hizmetçi sahibi olmasına ve imparatorluğun kaderini tayin etmeleri neneden olmuĢtu. Kanuni, eĢi Hürrem Sultan‟ı fazla sevmekten dolayı onun siyasi iĢlere müdahale etmesine göz yummuĢtu. Hürrem Sultan bu müdahaleye hem baĢbakandan damadı yoluyla hem de
2505
Ġsmail Hami DanıĢmend, a.g.e, s 363. 2506
Zuhuri DanıĢman, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Yeni Matbaa, Ġstanbul 1965, c. VII, s 47. 2507 Hammer Purgsthal, a.g.e, s 1334. 811
diğer yollardan hayatının sonuna kadar devam etti. 2508 Buna rağmen Sultan Süleyman hem Mekke, Medine, Kudüs‟e… Ġslam‟i ülkelerde hem de Anadolu ve Rumeli‟de birçok bina, kanal, camii vs. medeni eser bıraktığı için tarihçilere göre büyük bir padiĢahtır. 2509
Sultan Süleyman‟ın ölümünü veziri azam Sokullu Mehmet PaĢa sakladı. Kanuni‟nin defnedilmesine 2510
kadar saklamaya çalıĢtılar. Çünkü Sultan Süleyman‟ın iktidarlı kiĢiliğinin boĢluğu askerler üzerinde derin bir etki bırakabilirdi. Sokullu Muhammet PaĢa hemen Selim‟e haber gönderdi 2511
Selim Miladi 1566 Eylül ayının 24. günü Hicri 974 Rebiyülevvel ayının 9. Günü Ġstanbul‟a ulaĢtı ve II. Selim adıyla babasının yerine tahta geçti. 2512
Ġstanbul Muhafızı Ġskender PaĢa, ġeyhülislam Ebussuud Efendi vb. tarafından egemenliği tanındı. 2513 II. Selim, devlet idaresini Sokullu Mehmed Pasa, ġeyhülislam Ebüssuûd ve NiĢancı Celâl-zade Mustâfa‟ya devlet iĢlerini bırakarak saraya çekilmistir. 2514 Ġkinci Selim Belgrad tarafına giderken 2515
yol esnasında ġah Tahmasb‟a Türkçe bir mektup yazarak babasının ölümünü ona bildirdi. 2516 Ġkinci Selim mektubunda babasının Hıristiyanların 2508
Hammer Purgsthal, a.g.e,
s. 1346. 2509 Hammer Purgsthal, a.g.e, s. 1349-1350. 2510
. 2511
Ġsmail Hakkı Uzunçarsılı, Osmanlı Tarihi, c.III, Ankara 2003, s.40. 2512
Feridun Bey, a.g.e, s. 87 ve 90. 2513
Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Sultanları, Ġstanbul, 1999, s.149-160. 2514
ġerefettin Turan, “Selim II” (1566-1574), T.Đ.A. c.X, s. 436 2515
Ġsmail Hami DanıĢmend, Osmanlı Koronolojisi, c. II, T.T.K. s. 363. 2516
Hammer Purgsthal, a.g.e, s. 1353;
Feridun Bey, a.g.e, s. 87 ve 90. 812
kalelerini kuĢatmasını kiliselerini camiiye dönüĢtürülmesini anlatırken babasının vefatını da bu mektupta ġah Tahmasb‟a söylemektedir. 2517
Mektubun sonunda ikinci Selim babasının ardından dua eder. Allah‟tan, Peygamber‟den özellikle Allah‟ın aslanı Hz. Ali ki Zülfikar sahibidir ve çok fetihler yapmıĢtır onların babasına inayet edeceğinden bahsetmiĢtir. Ġkinci Selim bu mektubu, Muhammed Han aracılığıyla göndermiĢtir. Ġkinci Selim‟in elçisi Miladi 1567 yılı Mart ayının 20. Günü (Hicri 974 ġaban ayının 20. Günü) Safevilerin baĢkenti olan Kazvin‟e vardı. 2518 ġah Tahmasb onu iyi karĢıladı ve huzuruna davet etti ve ona çok önem verdi. Tahmasb Erivan hâkimi Ustaclu ġahkulu Sultan vasıtasıyla uzunluğu 70 Gez. 2519
(yaklaĢık 50 cm) bir mektup yazdı. 2520
Bu mektubu ġahkulu Sultan birçok değerli hediyelerle Ġkinci Selim‟e ulaĢtırdı. Hiçbir zaman hiçbir padiĢah bu kadar hediye göndermemiĢti. Bu hediyeleri Sadece ikinci Selim‟e göndermiĢti. ġah Tahmasb‟ın hediyelerini 34 deve, 300 altın giyimli süvarileri Edirne‟ye taĢıdılar. Hediye olarak 258 minyatür resim, inci, yakut, değerli kumaĢlar her ülkeden bir cilt değerli Kur‟an gönderdi. Bu Kuranı Hz. Ali kendi eliyle yazmıĢtı. Bir cilt
2517
Ferid Bek, Munşeatus-Selatin, Ġstanbul 1275hc. s. 117. 2518 Ahmet Gumi, Hulasetul-Tevarih, s. 460. 2519 Ahmet Gumi, a.g.e, s. 478; Rumlu, a.g.e, s. 441; Vale isfahani, Huld-ı Berin, s. 355. 2520
UzunçarĢılı. C. II kıtabında s. 76, ٌاـ ماًهٕذ (Togmag Han) yazıyor, Walter Hinz II. Şah İsmail eserinde s. 53 , ٌاـ م اًفذ ,(Ustaclu Tohmag Han) yazıyor. Ama Pourgeshtal, s. 1370, Bitlisi, s. 239; Ahmet Gumi, s. 477 bunların üçü de Ġran elçisinin adını “ġahkulu Sultan, yazıyorlar. Bize açık olan budur ki elçinin adının dıĢında” bu elçi kesin Erivan HâkimiymiĢ ve mektubu II. Selim‟e o götürmüĢtür. 813
Firdevsi‟nin ġehnamesini göndermiĢti. Tahmasb Ġran usulüne göre elçilerini çok görkemli bir Ģekilde gönderdi. Bu elçiler Erzurum Beylerbeyi tarafından karĢılanmıĢ; Tokat, Amasya, Merzifon, Osmancık ve Bolu üzerin Üsküdar‟a getirilmiĢtir. 2521
geçirilmiĢ ve iskele de yeniçeriler heyeti karĢılayıp Atmeydandaki Hançerli Sultan Sarayı‟nda misafir edilmiĢtir. 2522 Ġran elçilerne teĢrifat hizmetine memur olan Rumeli Beylerbeyi tayin edilmiĢtir. BaĢta vezirler tarafından kabul edilen elçil Miladi 1568 yılı ġubat ayının 16. Günü Edirne‟ye II. Selim Huzuruna ulaĢmıĢtır. Ustaclu ġahkulu ikinci Selim‟in yanına vardığı zaman bütün vücudu altından kaplıydı, o kadar ki herkes hayret etti ve gözleri ĢaĢa kaldı. ġah Tahmasb‟ın bu mektubu uluslararası iliĢkide çok ĢaĢırtıcı bir mektuptur. Tahmasb mektubu yazmak için 8 ay zaman harcamıĢ ve tüm faziller, Ģairler, yazarlar kâtipler, onu yazmak için görevlendirmiĢti. Bunlar önce yazdıklarını ġah Tahmasb‟a okutturuyor. ġah hangisi hoĢuna giderse onun yazılmasını emrediyordu. Tarihçi Ahmed Gumi ve babasının bu mektubun yazımında önemli rolleri vardı. Çünkü Ahmed Gumi hızlı yazmakta uzmandı. Tahmasb bu konunun sorumluluğunu ona bırakmıĢtı. 2523 Ahmed Gumi kendi tarih kitabında bu mektubun 66 sayfa olduğunu yazmıĢtır. Bu mektupta 1149 beyit Ģiir (95 beyit Türkçe)vardı. 2524 Ahmed Gumi mektubun sonunda olan 26 beyit Ģiiri kendi 2521
Bekir Kütükoğlu, Osmanlı-İran Siyasi Münasebetleri, (1579-1612), Fetih Cemiyeti, Ġstanbul 1993, s. 4; UzunçarĢılı, a.g.e, c.II, s. 361. 2522
Bekir Kütükoğlu, a.g.e, s. 5.
2523
Ahmet Gumi, Hulasetul-Tevarih, s. 478; Budag Kazvini, s. 335. 2524
Ahmet Gumi, a.g.e, s. 478. 814
kitabında dile getirmemiĢtir. 2525 Bütün Ġran ve dünya tarihinde hiçbir yerde bir Ģairin bir kasidede bir padiĢah hakkında 1000 beyitten fazla hakkında metihiye görülmemiĢtir. Mektup Allah‟ın methiyle baĢlamıĢ sonra Sultan Süleyman‟ın methedilmiĢtir. 2526
Tahmasb, Sektuvar kalesini 2527
çok sağlam bir kale olduğunu ve yüksekliğinin 7 gökten fazla olduğunu ve eĢi benzerinin olmadığını yazmıĢtır.Beyit: ٕک ناكُپي قهپ هی اٚ هٍَ هگا ٌهه كٔٔ ق قهت ُظهت ّت ِن
“Dosed gern eger nesrı tayır pered Mepindar kor eh be borceĢ bered” “Eğer çok yükseklerden uçan iki yüz esir Akbaba uçsa bile Zigetvar kalesinin kulesine yetiĢmeyi hayal edemez” 2528
ġah Tahmasb Sektuvar savaĢını kendisi ordaymıĢ gibi anlatmıĢtır. Sonra mektubunda esirler, kullar ve yüksek boy güzel kadınlar hakkında yazmıĢ ve Ġkinci Selim‟in padiĢah olduğunu duyduğum zaman çok görkemli bir tören yaptım Ģarkıcılar ve müzikçiler çaldılar kadınlar da oynamaya baĢladı. Tahmasb ki 36 yıl önce tövbe etmiĢti ve herhangi bir haram iĢ yapmıyordu müzik aleti çalanların elini kesiyordu. ġimdi ise ikinci Selim‟in padiĢahlığı için herkesin bu yasak ve haram iĢleri yapmasına izin vermiĢ ve sonra mektubunda dostluğumuz ve arkadaĢlığımız kıyamete kadar devam edecektir demiĢtir. Ahmed Gumi‟nin kitabında yazdığı bir mektup önemlidir. Çünkü mektubu kendisi yazmıĢtır. Ama Feridun Bey, MünĢeatü's- Selâtin eserinde bu mektubu kısa (Sadece 5 sayfasını) ve sayfasını eksik olarak
2525 Ahmet Gumi mektubun tümünü kendi kıtabında s. 478-544‟a kadar kayıt etmiĢtir. 2526 Hammer Purgsthal, a.g.e, s. 1372. 2527 Ahmed Feridun Bey, Nüzhetul-Asrarul-Ahbar (Süleymanname), Hattı Nüsha, s. 12. 2528
Ahmet Gumi, a.g.e, s. 545. 815
“Elcevab” baĢlık unvanıyla kaydetmiĢtir ve içeriği de farklıdır. 2529 Feridun Bey‟in yazdığı mektupta Tahmasb Allah‟ın adını anarak hemen Sultan Süleyman‟ı methederek Ģöyle demiĢtir: Sultan Süleyman, karagün, melun ve düzenbaz Avrupalılarla cihat etmiĢ ve Hz. Peygamber‟in dinini ve Ġslam‟ı yaymak için Hristiyan topraklarına gitmiĢtir ve Avrupa‟yı kâfirlerden temizlemek için kiliseleri mescitlere dönüĢtürmüĢ ve o melunlardan Müslüman olmak istemeyenleri katletmeye gitmiĢtir. Daha sonra: “Senin Avrupa‟ya gittiğini haberini aldığımda, o kâfirleri mağlup etmen için sana dua ettim. 2530
Bu nedenle tüm Ġran benim egemenliğimde olan kasaba ve Ģehirlerde bulunan âlimlere, muhlis hayırseverlere” zahitlere ve abidlere emrettim ki Kuran tilavet etsinler ve kendim de senin için Kuran‟ı hatmetmekle meĢgulüm, demiĢtir. Tahmasb Sultan Süleyman‟ın ölüm haberini duyduktan sonra gözlerinden yaĢlar akıttığını ve çok üzüldüğünü belirtir. Ardından Sultan Selim‟e babasının Ģerefli halefi demiĢ ve mektubun sonunda onun padiĢahlığının yüzlerce yıl devam etmesi için dua ettiğini söylemiĢ ve mektubu bitirmiĢtir. 2531 Ustaclu ġahkulu Sultan Tahmasb tarafından II. Selim ile Kanuni Süleyman ile yapıldığı gibi Amasya antlaĢmasını teyid ve aynen yapılmıĢtır. Bu barıĢın devamini II. Selim‟in hükümdarlığının sonuna kadar sağlamlaĢtırması için yeniden bir anlaĢma metni düzenlemiĢtir. 2532
Bu gayeleri yerine getirdikten sonra Ġran heyetinin dönmesine müsaade edilmiĢtir. 2533
2529 Feridun Bey, Munşeatus-Selatin, Ġstanbul 1275hc. s. 90-95; 2530
Hammer Purgsthal, a.g.e, s. 1363-1365. 2531
Feridun Bey, a.g.e, s. 90-95; Nevayi, a.g.e, s. 460-471. 2532
Ġsmail Hami DanıĢmend, İzahlı Osmanlı Tarihi koronolojisi, Ġstanbul 1948, c. II, s. 376.
2533
Bekir Kütükoğlu, a.g.e, s. 6. 816
B. İran-Osmanlı İlişkisinde Mekke Olayı ve Kriz Alametlerine Engelleme Bu esnada bir olay nedeniyle Ġran-Osmanlı iliĢkileri krize girecektir. Bu olay, bir grup Ġranlı Hacı‟nın Mekke‟de Osmanlı askerleri tarafından öldürülmesidir. ġah Tahmasb‟ın akrabalarından olan Masum Bek Safevi, baĢlangıçta „KorucubaĢı‟ görevindeydi; sonradan Safeviler‟in kutsal mekânları Erdebil Hanegah‟ının mütevellisi olmuĢtur. Miladi 1550 (Hicri 957) Tahmasb ona Emir-i Divan görevini devretti. Üç yıl sonra idari makamlardan en yükseği olan Vekil makamını ona vermiĢtir. 2534 O çoğu savaĢlara katılmıĢ Miladi 1569,(Hicri 976)‟da Tahmasb‟dan izin alıp oğlu Han Mirza ile Mekke ziyaretine gitmiĢtir. Onunla birlikte elli kiĢi vardı. Ġhram esnasında Fatma Vadisi denilen bir mahallede Osmanlı Türkleri Arap elbiseleriyle Miladi 1569 Hicri 976‟da onlara ki hepsi silahsızdılar, saldırıp hepsini öldürdüler ve olayı Arapların onları öldürdüğü Ģeklinde gösterdiler. Onların Allah‟ın evinde bu Ģekilde öldürülmesi çok üzüntü vericidir. Osmanlı vezirleri Ġkinci Selim‟e Masum Bek Safevi‟nin asıl amacının Anadolu Alevilerini Osmanlı devletine karĢı kıĢkırtmak olduğunu ilettiler. Bu nedenle Sultan Selim de ġam Beylerbeyi olan DerviĢ PaĢa‟ya Masum Bek ve adamlarının gizlice öldürülmesi için emir vermiĢtir. DerviĢ PaĢa da Arap elbisesi giymiĢ iki yüz kadar adamıyla, ihram zamanında silahsız olan Ġranlıları öldürdüler. 2535 Ġkinci Selim Ġran‟la iliĢkilerinin dostluk 2534
Ahmet Gumi, a.g.e, s. 344, 367, 559. 2535
Muhammed Emin Riyahi, Sıfaretnamehaye İran, s. 37; Bitlisi, a.g.e, s. 239-240; Faruk Sümer, a.g.e, s. 132-133; Budag Kazvini diyor ki Masum Bek Mekke de konaklıklar vermiĢti ve halka bahĢiĢler de bulunmuĢtu, “bu nedenden o diyarın halkı Ģüphelenip Masum Bek ziyarete gelmeyip” baĢka amacı var dediler, s. 336. 817
Ģeklinde yürütülmesini istiyordu, özür dilemek için Ali Ağa ÇavuĢbaĢı‟yı Tahmasb‟ın yanına gönderdi. ġah Tahmasb olayın gerçek yüzünü biliyordu ve Masum Bek Safevi, Safevi Devleti‟nin en yüksek makamında olmasının yanında, Tahmasb tarafından çok sevilen ve değer gören biriydi. Ġslam ülkesi olan komĢusuyla barıĢı korumak için özrü kabul etti. Alevilerin kıĢkırtması Safeviler‟in en yüksek makamını taĢıyan ve öldürülen Masum Bek‟tir 2536 ama bu tam kesin değildir. Çünkü ġah Tahmasb bu iĢi gönderdiği Halifelerle kolayca yapabiliyordu. Hem de Alevilerin kıĢkırtılması için çok vakit harcamak istiyordu. Hâlbuki Masum Bek Safevi, yolculuk esnasında bu Ģehirden o Ģehre geçiyordu ve bu iĢi yoldayken yapması zordu. Ayrıca onun dıĢında Osmanlı Hâkimleri bütün yolları kontrol altında tutuyorlardı. Ama en önemli neden ġah Tahmasb Amasya anlaĢmasını Osmanlılarla çok zor Ģartlarda yapmıĢtı ve ona ağır zararlar vermiĢti. Masum Bek Safevi‟nin Alevileri tahrik etmek istemesi aslında kendi uğraĢlarının boĢa gitmesi manasına geliyordu. Tahmasb‟ın gösterdiği davranıĢlar ve Osmanlı Sultanlarına yazdığı mektuplar, Amasya anlaĢmasına derin bir inancı olduğunu gösterir. Bu nedenle diyebiliriz ki Osmanlı vezirleri ikinci Selim‟e yanlıĢ rapor vermiĢlerdir. Kıbrıs adası Ģaraplarıyla ünlüdür. Ġkinci Selim içki içmeyi çok seviyordu. 2537
Hristiyanları oradan def etmek hem de içkisinii kullanmak için Miladi 1570, 15 Mayıs (Hicri 977 Zilhacce ayının 9. Günü) yılında Sokullu Mehmet PaĢa'nın itirazlarıyla Avrupa'da yeni bir Haçlı ittifakının zuhur Edeceği Öte yandan Avusturya ve Macaristan sınırlarındaki anlaĢmazlıklar ile Yemen'deki meseleler bir çözüme
2536 Faruk Sümer, a.g.e, s. 132. 2537 Hammer Purgsthal, a.g.e, s. 1421-1422. 818
kavusturulmadan iyi bir sonucu olamayacağını düĢünuyordu. Buna rağmen ġeyhülislâm Ebussuud Efendi'nin fetvası üzerine Kıbrıs'a sefere karar verildikten sonra
2538 II. Selim adayı feth etti. 2539 Binaen gerek Anadolu'nun güneyi, Mısır ve gerekse Suriye sahillerini kontrol edebilecek konumdaydı. Dünyanın belli baslı ticaret yollarını kontrol edebilir bir konumda bulunması bakımından da önemliydi. Bundan dolayı baĢta Venedik korsanları olmak üzere Malta, Girit, Sicilya korsanları da Kıbrıs'ta üstleniyor ve büyük kısmı Müslümanlara ait olan ticaret gemilerine saldırıyorlardı. 2540
Venedikliler Osmanlılara karĢı direniĢ yapamıyorlardı. Vincenito d‟Alessandri adına bir elçiyi ġah Tahmasb‟a gönderdiler ve Ġran‟la Osmanlı‟ya karĢı askeri anlaĢma yapmak istediler. D‟Alessandri Miladi1571 Ağustos ayının 14. Günü,(Hicri 979) Rebiyülevvel ayının 20. günü Kazvin‟e vardı. D‟Alessandri Ġran ile Osmanlı‟ya karĢı bir anlaĢma yapmak için çok uğraĢtı. Ġran‟ın büyük politikaları ve komutanlarıyla adamlarıyla da bu konuda konuĢtu ve onlara Osmanlılar anlaĢmaya uymuyorlar ve fırsat buldukça saldırıyorlar dedi. D‟Alessandri, Venedik cumhuriyeti, Avrupa hâkimleri ve Papazlar Osmanlıya karĢı askeri bir birlik kurmuĢlardı. Doğudan Ġran ile batıdan Venedik cumhuriyetiyle birleĢenlerin karadan ve denizden Osmanlı topraklarına saldırması Ġran‟ın önceden kendi tasarrufunda olan Diyarbakır
2538 Kâtib Çelebi, Tuhfetü‟l-Kibâr Fî Esfâri‟l-Bihâr (Deniz Seferleri Hakkında Büyüklere Armağan), (hazarlayan: Đdris Bostan), Ankara 2008, s.110, 2539
Gelibolu Mustafa Ali, Künhül-Ahbar‟nda II. Selim, III. Murat ve III. Mehmet, c. I, Kayseri 2000. S 166-167; Hammer, s. 1423-1424. 2540 Recep Dündar, “Kıbrıs‟ın Fethi” Türkler, c. IX, s. 667; Ali Efdal Özkul, Doğu Akdeniz‟in Anahtarı Kıbrıs Adası, “Doğu Batı” sayı 34, s.97 819
ve Bağdat‟ı ele geçirmesi için iyi bir fırsat var demiĢtir. Ama ġah Tahmasb D‟Alessandri‟nin sözlerine önem vermedi. 2541
Tahmasb durumu iyice inceledikten sonra Avrupalı bir ülke ile Ġslami bir ülkeye karĢı anlaĢma yapmadı. Tahmasb Osmanlıyla anlaĢmasını Avrupa Hristiyanları ile anlaĢmasına tercih etti. ġah Tahmasb, Osmanlılarla Avrupalılar arasındaki gergin politikalara ve II. Selim‟in yaptığı kiĢisel yanlıĢlara rağmen Avrupalılarla anlaĢma yapmadı. Zira bu anlaĢma Ġslam dünyasına zarar verecekti. Selim‟in yaptığı yanlıĢı Tahmasb yapmadı. Tahmasb yanlıĢ yapsaydı, Ġslam dünyasına liderlik yapan ve Ġslam‟ın resmi gücü olan Osmanlıyla anlaĢmasını bozsaydı tüm Ġslam dünyasını tehlikeye sokup bütün Ġslam dünyasına zarar verecekti. Onun dıĢında Tahmasb çok dindardı. Hıristiyanlarla cihat etmeye itikadı vardı ve onlarla yani Hıristiyanlarla bir devleti Ġslam‟a karĢı anlaĢma yapamıyordu. Babası Ġsmail‟in çaldıran savaĢından sonraki yanlıĢını yapmak istemiyordu. 2542 Diğer nedende hayatının sonlarında sürekli ömrünü harem de kadınlarla geçiriyordu ve savaĢtan uzaklaĢıyordu.
Osmanlı Devleti'nin Kıbrıs adasını alması, Avrupa'da büyük tepkilere yol açtı.
Bunun sonucu
olarak Papa
V. Pius,
Ġspanyakralı ve Venedik dukası, Osmanlılara karĢı birleĢtiler. Miladi 1571 yılı 15 Mayıs,(20 Zilhacce 978 Salı günü) bu birleĢmeyi imza ile de onayladılar. Kutsal Ġttifak adı verilen bu antlaĢmayı, 2543 Osmanlılar gizlice öğrendiler. Dîvan'da, bu tarihlerde, bazı görüĢ ayrılıkları yüzünden anlaĢmazlık vardı. Bu durum, alınacak tedbirleri
2541 Anonim, Sefernamehaye Veneziyan Dar İran, s 438; Navayi, İran ve cıhan, s. 168. 2542
Ali ġeriati, Ali Şiası-Safevevi Şiasi, ÇapbahĢ yayınları, Tahran 1975, s. 35-48. 2543
Nicolae Jorga, Osmanlı Đmparatorluğu Tarihi, c.III, Đstanbul 2005, s. 136 820
durduruyor, Donanmayı Hümayun amiralliğinin, Preveze'den yazdığı yardım isteklerini cevapsız bırakıyordu. Sonunda Dîvan, Avrupa karĢısına güçlü bir donanma ile çıkma konusunda karara vardı ve bu hususla ilgili olarak Varna ve Ahyoli kâdîlarına yazılan hükümde hazırlıkları yapıyordu. 2544
Ancak Dîvandaki anlaĢmazlık yüzünden, Osmanlı donanmasının baĢına, bir kara ordusu kumandanı olan Müezzinzade Ali PaĢagetirildi. Ġstanbul'a gelen ikinci bir haber, Osmanlı sularına gelmekte olan Haçlı donanması ile ilgiliydi. Sokollu, bu donanmayı durdurmak görevini de gene bir kara ordusu kumandanı olan Pertev PaĢa'ya verdi. I.Tahmasb Avrupalılarla Osmanlıya karĢı anlaĢmamasına rağmen D‟Alessandri‟nin Kazvin‟e varmasından 64 gün sonra Arnavut sahilinde olan 7 Ekim 1571 (17 Cemazıyulevva l979) tarihinde Pazar Osmanlı Devleti ile Haçlı donanmaları arasında Korint Kıstağı'nda, Ġnebahtı yakınlarında Lepante (Leponta) körfezinde meydana gelen “Ġnebahtı SavaĢında” (Sıngın ) Osmanlı deniz kuvvetleriyle savaĢıp yendiler. 2545
Müezzinzade Ali PaĢa ile Pertev PaĢa'nın yanlıĢ tutumları, Osmanlı denizcilerinin karĢı koymalarına sebep oldu, ancak, yapılan tartıĢmalar sonunda Kaptan-ı Deryanın görüĢü uygulandı ve Osmanlıları yenildiler. Vuku bulan dünyanın büyük gemi savaĢlar arası bu savaĢta 142 Osmanlı gemisi battı ve 50‟e kadar da Avrupalıların eline geçti ve 4 saat içinde 20000 Osmanlı askeri öldü veya tutsak oldu. Ölenlerin arasında bir çok komutan Müezzinzade Ali PaĢa baĢta olmak üzere birçok Osmanlı paĢası ve beylerbeyi de vardı. Ġspanyol Don KiĢot
2544 BOA. MD.10, 500. 2545 Faris Çerçi, Gelibolulu Mustafa Âlî ve Künhü‟l-Ahbâr‟ında II. Selim, III. Murat ve III. Mehmet Devirleri, s.82. 821
yazarı Miguel de Cervantes bu savaĢta elinden ve göğsünden yaralanmıĢtır. Avrupalılar büyük bir tören yaptılar ve büyük bir bina inĢa ettiler. Avrupalılar‟ın bu savaĢtaki komutanlar, beĢinci Karl‟ın oğlu Ġspanya padiĢahı ikinci Philip‟in kardeĢi Don jovan idi. Hatta Papaz kendisi de savaĢa katılmıĢtı, o kadar mutlu oldu ki 7 Ekim ayını dini bayram ilan etti. Layık bir baĢbakan olan Sokullu Mehmed PaĢa, gönderilen Venedik elçisine, Ġnebahtı Deniz Muharebesiyle ilgili olarak: “Biz Kıbrıs'ı almakla sizin kolunuzu kestik, siz İnebahtı'da bizi yenmekle, sakalımızı tıraş ettiniz. Kesilen kolun yerine yenisi gelmez, fakat kesilen sakalın yerine daha gür çıkar” 2546
diye cevap vermiĢtir. I. Önemli olan Ģu ki Tahmasb Osmanlıların yenildiğini duyduğu zaman bile yine barıĢ politikasına devam etti ve ömrünün sonuna kadar anlaĢmaya uydu. Bu iki islami devlet arasında birbirleriyle savaĢmama noktasında tarihsel bir bilinç oluĢmuĢtur. Diğer taraftan Avrupalılar hiçbir Ģekilde güvenli değildiler. Sadece kendi hedef ve menfaatleri için islami ülkelere yakınlaĢıp uzaklaĢıyorlardı. Bu nedenle bu iki Ġslam devletinin düĢüncesi her açıdan doğruydu. Avrupalılar ki dünyayı kendi egemenlikleri altına almak istiyorlardı, hatta kendi komĢularına da vefalı kalmıyorlardı fırsat buldukça anlaĢmalarını ortada kaldırıyorlardı. Bu durum Ġspanya gibi Avrupa ülkelerini ümütünü azaltmıĢtı 2547 . Bu nedenle Venedik 2546
Zuhuri
DanıĢman, Osmanlı İmparatorluğu Târihi, c.7, s. 288; Ġ. H. DaniĢmend, Îzâhlı Osmanlı Târihi Kronolojisi, c II, s 335; Pecevi, Târihi Peçevî, c.I, s. 498-500; UzunçarĢılı, Osmanlı Târihi, c. II, s. 552.
2547
Emecen, Kuruluştan Küçük Kaynarcaya, s.42; Uzunçarsılı, Osmanlı Tarihi, s. 24-25.
822
cumhuru Lepantezafere rağmen Avrupalıların birliğine ümit bağlamamıĢtır. Böylece Miladi 1573 Martayının 7. günü (Hicri 983 yılı Zilkade 3. günü) Osmanlılarla barıĢ anlaĢması yaptılar. Ġkinci Selim, dedesi birinci Selim gibi sekiz yıl iktidarda kaldı. Miladi 1524 yılı Mayıs ayının 28. Günü,(Hicri 930 yılı Recep ayının 24.günü) doğmuĢtur. 2548
vücüdünün muhtelif yerleri morarmalar meydana gelmiĢtir. Bu sakatlıktan dolayı önce hummaya, daha sonra da içki alıĢkanlığı sebebiyle de mide hastalığına yakalanarak dedesi I. Selim yaĢlarında (52 yaĢ), Miladi 1574 yılı Kasım ayının 28. Günü (Hicri 982 yılı ġaban ayının 13. günü) öldü. 2549 Ondan sonra oğlu Murat (Üçüncü Murat) zikredilen yılın 22 Aralıkta babasının cinaze torunu için geldi ve az sonra saltanat tahtına oturdu. 2550 Tıpkı öncekiler de olduğu gibi Tahmasb ona da metihle dolu bir mektup yazıp gönderdi ve onun saltanatını tebrik etti. 2551
Mektubu
2548 Hammer Pourgeshtal, a.g.e, s. 973; UzunçarĢılı diyor ki II. Selim Hicri 960 yılında (Miladi 1553) 30 yaĢdaydı, s. 465. sadece Antoney Bridj Selim‟in doğumunu Miladi 1524 yılı (Hicri 930) zikrediyor. S. 150. 2549 Gelibolu Mustafa Ali, Künhül-Ahbar‟nda II. Selim, III. Murat ve III. Mehmet, c. I, Kayseri 2000. S 171-173; UzunçarĢılı, a.g.e, C. III, s. 54; Ahmet Gumi II. Selim‟in Hicri 987 yılı Ramazan ayının 6. Günü öldüğünü söyledi, a.g.e, s. 589. 2550 Hammer Purgsthal, a.g.e, s. 1444. 2551 Meclis Hattı Nusha numara 606, Naklen Nevayi, s. 472-581. Ġran Meclis Kütüphanesinin 606 Numaralı Hattı Nushalar Mecmuasında Tahmasb tarafından II.
823
önce Hüseyin Bek YüzbaĢı götürmek istiyordu ama mektubu o götürmedi. ġah Tahmasb Muhammedi Bek Tokmağ‟ı öncede Omanlı‟ya göndermiĢti yine onu gönderdi. 2552 Miladi 1576 Ocak ayı Hicri 983 ġevval ayında birçok hediye ile onu Osmanlı sarayına gönderdi. 2553
Bu heyet 250 kiĢilik bir grub beĢ yüz deve yükü hediye ile gelmiĢti. 2554 Bu mektupta III. Murad‟in tahta oturmasını Ġran‟a gelen hacı, ziyaretçi ve tüccardan bilgilendiğini söylüyor. Bütün içkiler ve teryaklerin içmesini yasaklanmasından konuĢuyor ve III. Murad‟in devletinin devamliliğini arzu ediyor. Miladi 1576 yılının Mayıs ayının 15. Günü bu mektubun gönderilmesinde az bir zaman sonra Tahmasb öldü. Tokmak Han henüz Ġstanbul‟da iken, ġah Tahmasbın vefat haberi gelmiĢti. 2555
Selim‟in ölmesi ve III. Murad‟ın tahta geçmesi hakkında III. Murad‟a gönderilen baĢka bir mektup daha vardır; Nevayi, a.g.e, s. 486-500. 2552
Bekir Kütükoğlu,“III. Murat” Ġ.A, c.VIII, Ġstanbul-1967, s.615; Ahmet Gumi, a.g.e, s. 589; Bitlisi Osmanlı‟ya gönderilen Ġran elçisi Togmag‟a verilen ad “Muhammedi Sultan‟i” idi diyor, s. 246. 2553
Bekir Kütükoğlu,“III.Murat” Ġ.A, c.VIII, Ġstanbul-1967, s.615;
UzunçarĢılı, Osmanlı Tarihi, c.III, Ankara-1995, s.244. 2554
Kırzıoğlu, a.g.e, s. 256; Bekir Kütükoğlu, a.g.e, s. 7. 2555 Walther Hinz, Şah İsmail-i Devvom-i Safevî (Schah Esmail II), Farsçaya çev. K. Cihandarî, ĠntiĢârât-ı Ġlmî ve Ferhengî, Tahran, 1381, s. 101-104, 106-110.
Zeki Sabityan, Esnâd ve Nâmehâ-yı Târihi Devre-i Safeviye, Kitabhâne-i Ġbn-i Sina, Tahran, 1343, s. 279. |
