Annotatsiya. Zanjir reaktsiyalari kimyoviy transformatsiyalardir yoki sanoat paydo bo’gan jarayonlar qo'rqinchli faol zarracha

Zanjir reaksiyalari
Annotatsiya.Zanjir reaktsiyalari kimyoviy transformatsiyalardir yoki sanoat paydo bo’gan jarayonlar qo'rqinchli faol zarracha (erkin radikal, atom, kimyoviy o'zgarishlarda hayajonlangan molekula, yadroviy jarayonlarda neytron) dastlabki kimyoviy moddalar yoki yadroviy materiallarning ko'p o'zgarishiga olib keladi. Kimyoviy zanjir reaksiyalari XX asr boshlarida kashf etilgan.
Kalit so’zlar. Qorong’u reaksiyalari, halqalar ketma-ketligi, initiatsiya.
Zanjir reaksiyasi rivojida uchta holatni ajratishadi: paydo bo’lish, davomiylik (bir andozali halqalar ketma-ketligi) va uzilish. Misol, vodorod yoki metanning tayyorlanishi halqasi paydo bo’lishi xlor molekulasi fotodissosasiyasida bo’ladi, ya’ni yorug’lik ta’sirida xlor molekulasining parchalanishida: Cl2 →2Cl zanjir uzilishiga sabab idish devorlarining tarkibida gaz yoki molekula aralashmasi bo’lgan Cl atomini qamrab olish bo’lishi mumkin. Yadroning zanjirli bo’linish reaksiyasi paydo bo’lishi, misol uchun Uran yadrosining sponton ravishda bo’linishdan neytronlarning (ularni birlamchi deyiladi) ozod bo’lishi natijasida amalga oshirish mumkin.
“Zanjirli reaksiyalar” atamasi M.Bodenshteyn tomonidan taklif qilingan bo’lib, u 1913-yilda ba’zi fotokimyoviy reaksiyalarda (masalan, H₂ + Cl₂ =2HCl, CO + Cl₂= COCl₂) bir yutilgan foton o’n minglab molekulalarning konversiyasiga olib kelishini aniqlagan. Bu Stark va Eynshteyn tomonidan ilgari ishlab chiqilgan kvant ekvivalentligining umume'tirof etilgan qonuniga zid bo'lgan ajoyib kashfiyot edi: bitta foton so'rilsa, bitta molekula kimyoviy o'zgarishlarga duch kelishi mumkin. O'z natijalarini ushbu qonun bilan uyg'unlashtirish uchun Bodenshteyn yorug'lik yutilganda qo'zg'aluvchan Cl₂ zarrasi hosil bo'ladi, deb faraz qildi’’, bu takrorlanishiga sabab bo’ladi Cl₂ va H₂ yoki CO va Cl₂ ni 2H Cl yoki COCl₂ aylantirishning davom etayotgan qorong’u reaksiyalari (zanjirlari) ketma-ketligi. 1916-yilda V.Nernst (Nobel mukofoti, 1920) faol zarrachalarning atom tabiatini taklif qildi va Cl atomlari ishtirokidagi zanjir reaksiyalari mexanizmini taklif qildi.
Cl• + H₂ HCl + H•
H•+Cl₂ HCl + Cl•
Ikkinchi reaksiyada hosil bo’lgan Cl• atomi birinchi reaksiyaga kirgan Cl• atomi bilan bir xil boÿladi, shuning uchun birinchi va ikkinchi reaksiyalar ketma-ketligi ko’p marta takrorlanishi mumkin, chunki zanjir bog’lanadi takrorlanadi.
Lendzabe va Zhem Lends tomonidan ishlab chiqilgan dizayn Zanjir reaktsiyalarining bosqichlari.
Har qanday zanjir reaktsiyasi uchta asosiy bosqichni o'z ichiga oladi: boshlash (zanjirning boshlanishi), zanjirning davom etishi va zanjirning tugashi. Initiatsiya - boshlang'ich moddalarning valentlik bilan to'yingan molekulalaridan hosil bo'ladigan bosqich zanjir tashuvchilar hosil bo'ladi - keyingi reaktsiyalarda ishtirok etadigan faol zarralar, qaysi boshlang'ich materiallarning iste'mol qilinishiga va mahsulotlarning shakllanishiga olib keladi. Zanjirning ketma-ket tarqalish reaktsiyalari zanjirning tarqalish aylanishi (CPC) yoki zanjir bo'g'inini tashkil qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Semenov N.N. Zanjirli reaktsiyalar. L.: Goshimtexizdat, 1934 yil.
2. Emmanuel N.M., Knorre D.G. Kimyoviy kinetika kursi. M .: Yuqori. maktab, 1969 yil.
Bobobekova Odina [e-mail]